“...การเจริญด้วยปัญญามีเงื่อนไขอยู่ที่ความสงบของจิตใจ และความรู้ตัว
....อารมณ์รุนแรงครอบงำจิตใจเมื่อไร
ไม่ว่าจะเป็นอยากได้ ความโกรธ
ความน้อยใจ ความกล้า
หรืออะไรก็แล้วแต่
ปัญญาจะดับไปทันที
...อาตมาจึงเคยพูดว่า
คนเราฉลาดเฉพาะเวลาที่ไม่โง่”
พระพุทธองค์ เคยจำกัดความของคำว่าบัณฑิตหรือนักปราชญ์ ว่าหมายถึงผู้ไม่เบียดเบียนตน ไม่เบียดเบียนผู้อื่น
คือพระองค์ทรงสอนว่าใครฉลาดจริงต้องมีพฤติกรรมที่ไร้
โทษด้วยความฉลาด ไม่ใช่เรื่องสมอง เรื่อง IQ อย่างเดียว พระ
พุทธคุณข้อหนึ่งซึ่งตรงกับเรื่องนี้คือ “วิชชาจรณะ สัมปันโน”
พระพุทธเจ้าถึงพร้อมด้วยวิชาและจรณะ วิชาก็คือความรู้จรณะก็คือความประพฤติ การกระทำของพระองค์งดงาม
อย่างยิ่งเพราะพระองค์ทำอะไรหรือพูดอะไรก็ตาม ล้วนแต่
เกิดจากความบริสุทธิ์ ความเมตตากรุณา และปัญญาภายใน
พระหทัยของพระองค์ทั้งนั้น
ทางหลักพุทธศาสนาของเราถือว่าด้านนอกด้านในต้องสอดคล้องกัน ต้องมีความสมานกัน ต้องมีความเป็นอัน
หนึ่งอันเดียวกัน ความรู้ภายในหากไม่ปรากฏในการสัมพันธ์
กับโลกหรือกับสังคม ในทางสร้างสรรค์หรือเกื้อกูล หรือยิ่งร้ายกว่านั้น
ถ้าถูกใช้ไปในการเอารัดเอาเปรียบคนอื่น ท่านไม่ให้เกียรติแก่ความรู้นั้น
ว่าเป็น “ปัญญา” และผู้ที่กระทำอย่างนั้นไม่
ถือว่าเป็นบัณฑิต เป็นแค่คนสมองใส
สรุปว่าปัญญาในทางพุทธศาสนา คือวิชาหรือคุณธรรมที่สามารถตัดความทุกข์และกิเลสได้ เป็นความรู้ที่
เราน้อมนำไปสู่ประโยชน์และความสุขที่แท้จริงในชีวิตของเรา
นำไปสู่ความสุขและประโยชน์แก่ชุมชน แก่สังคม แก่ประเทศ
ชาติ แก่สรรพสัตว์ทั้งหลาย ปัญญาในลักษณะนี้จะเกิดขึ้น
จากจิตใจที่สามารถดำรงอยู่เหนืออำนาจของกิเลสที่มีชื่อว่า
“นิวรณ์”
คัดมาบางส่วนจาก ความฉลาดไร้พรมแดน-โดยท่านชยสาโร ภิกขุ