ปัญญาพาพ้นภัย เรื่องโดย พระอาจารย์ชาญชัย อธิปญฺโญ



เมื่อไม่นานมานี้ มีนักโทษในเรือนจำเขียนจดหมายมาขอหนังสือธรรมะสองราย อยู่กันคนละจังหวัด เขาเล่าว่าที่เรือนจำมีการศึกษาธรรมะและมีการนั่งสมาธิด้วย ผู้เขียนรับทราบแล้วพร้อมกับอนุโมทนา และได้ให้หนังสือธรรมะและธรรมบรรยายที่เป็น MP3 ไป

ก่อนหน้านี้หลายปี มีนักโทษรายหนึ่งได้อ่านเรื่อง กรรมใดใครก่อ หรือ กรรมและการเวียนว่ายตายเกิด ที่ผู้เขียนส่งไปให้เรือนจำต่างๆ เมื่ออ่านแล้ว เขาก็เขียนมาจดหมายมา ขอให้ผู้เขียนช่วยส่งหนังสือเล่มนี้ไปให้ครอบครัวของเขาได้อ่านบ้าง ผู้เขียนไม่คิดว่าผู้ที่ติดคุก จะมีสันดานอาชญากรเสมอไป บางคนมีพื้นฐานจิตใจดี เพียงแต่เขาหลงผิดไปชั่วขณะ จึงก่ออาชญากรรมขึ้น เว้นแต่บางคนมีนิสัยสันดานด้านนี้ซึ่งยากที่จะแก้ไขได้

เมื่อส่งสื่อธรรมะไปให้แล้ว ก็คิดว่าคงจะจบกันเหมือนที่เคยผ่านมา แต่ต่อมานักโทษรายที่มีหน้าที่ช่วยกิจกรรมธรรมะในคุก ได้เขียนจดหมายมาอีกว่า สื่อที่ส่งไปให้ไม่พอ เพราะมีผู้สนใจหลายคน จึงต้องการขอเพิ่ม นอกจากนี้ยังเขียนถามปัญหาอันเกิดจากการนั่งสมาธิ ซึ่งผู้เขียนก็ส่งหนังสือไปให้ พร้อมทั้งแนะนำวิธีปฏิบัติภาวนาให้ด้วย จากนั้นไม่นานเขาก็เขียนมาถามปัญหาเรื่องการปฏิบัติภาวนาอีก พร้อมทั้งถามปัญหาของเพื่อนนักโทษพ่วงมาด้วย

ผู้เขียนได้ตอบไปพร้อมทั้งให้กำลังใจว่า คุกนั้นขังได้แต่กาย ขังใจไม่ได้ หากมีปัญญารู้จักพัฒนาใจให้ร่มเย็นเป็นสุขแล้ว อยู่ที่ไหนๆ ก็มีความสุขได้ เพราะความสุขอยู่ที่ใจ ตรงข้ามกับคนขาดปัญญา ไม่ว่าจะมีทรัพย์ มีการศึกษา มีตำแหน่งหน้าที่การงานสูง ก็ยากที่จะหาความสุข บางครั้งสิ่งที่ได้ มี เป็น กลับเป็นเหตุนำทุกข์มาให้

ในนิยามความหมายของโลกนั้น จะให้คุณค่าต่อสิ่งต่างๆ ทั้งที่มีอยู่ตามธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นมา เช่น ขยะเป็นของสกปรก ไม่มีคุณค่าหรือคุณค่าน้อย นกหงส์หยกมีค่า น่ารัก น่าเลี้ยงกว่าจิ้งจก ตุ๊กแก คนผิวขาว ผิวเหลือง มีผิวพรรณดีกว่าคนผิวดำ คนสวยน่ารักน่าสนใจกว่าคนขี้เหร่ คุกเป็นสถานที่น่ารังเกียจ ไม่ควรจะเข้าไปกรายใกล้ สลัมเป็นถิ่นที่ไม่น่าอยู่ มีภัยนานัปการ สู้ถิ่นของคนมีเงินที่มีอาคารสวยงามไม่ได้ ฯลฯ

การนิยามความหมายและให้คุณค่าต่อสิ่งต่างๆ ดังกล่าว นำมาซึ่งอคติ ความจริงแล้วสิ่งต่างๆ มีธรรมชาติของมันเช่นนั้นเอง ไม่ว่าจะเป็นขยะ จิ้งจก ตุ๊กแก คนผิวดำ คนขี้เหร่ คุม สลัม สิ่งเหล่านี้มีอยู่เป็นอยู่ โดยไม่ทำร้ายใคร คนที่เข้าไปสัมพันธ์กับสิ่งเหล่านี้ต่างหาก ที่จะได้รับคุณหรือโทษจากสิ่งเหล่านี้ ถ้าเข้าไปสัมพันธ์อย่างมีปัญญาก็จะนำสิ่งที่ด้อยค่าไร้ราคามาเป็นคุณได้ แต่ถ้าขาดปัญหา อย่าว่าแต่สิ่งด้อยค่าเหล่านี้จะเป็นโทษเลย แม้แต่สิ่งที่มนุษย์ให้คุณค่าอย่างเลิศเลอ ก็ทำร้ายผู้เข้าไปสัมพันธ์ให้ทุกข์ใจได้

มีคนจำนวนไม่น้อยที่รวยมาจากการเก็บขยะขาย เด็กที่มาจากพื้นฐานครอบครัวยากจน มีการศึกษาน้อย แต่รู้จักต่อสู้ดิ้นรนด้วยความขยัน อดทน ประหยัด เก็บหอมรอมริบ เรียนรู้และพัฒนาตนเองอย่างต่อเนื่อง จนกลายเป็นมหาเศรษฐีก็มี เช่น คุณชิน โสภณพนิช ผู้ก่อตั้งธนาคารกรุงเทพ หรือคุณเทียม โชควัฒนา ผู้ก่อตั้งสหพัฒนพิบูล เป็นต้น

คนที่ติดคุกหลายคน ใช้เวลาในคุกศึกษาต่อจนได้ปริญญา หลายคนศึกษาวิชาชีพจนพัฒนาฝีมือเป็นมืออาชีพได้ บางคนใช้เวลาในคุกแต่งหนังสือจนเป็นวรรณกรรมเอกของโลก หลายคนใช้เวลาศึกษาธรรมะจนเปลี่ยนจิตเปลี่ยนใจที่เห็นผิด ให้สงบเย็นมีคุณธรรม และเปลี่ยนทุกข์นิสัยใจคอที่ก้าวร้าวไร้คุณธรรม ให้สงบเย็นมีคุณธรรม และเปลี่ยนทุกข์ให้เป็นสุข

ผู้ป่วยเป็นโรคร้ายแรงหลายคน สมัยอยู่ดีมีสุข (ทางโลก) ไม่สนใจธรรมะ กลับดูหมิ่นดูแคลนพระพุทธศาสนา ครั้นรู้ตัวว่าป่วยหนัก จึงหันมาศึกษาธรรมะและปฏิบัติธรรม หากเป็นระยะแรกเริ่ม บางคนก็หายได้ด้วยการปฏิบัติกรรมฐาน หากเป็นระยะท้าย ๆ ที่โรคลุกลามแล้วแม้ไม่อาจรักษาได้ แต่ก็ช่วยยืดอายุไปได้หลายปี ที่สำคัญ ตอนจะสิ้นใจ จิตของเขาจะมีที่พึ่งอันเป็นกุศล ตายอย่างมีสติและสงบ ได้กลับมาเกิดในสุคติภพ ตรงข้ามกับผู้ไม่มีหลักยึด จะตายอย่างขาดที่พึ่งทางใจที่สุดก็ต้องไปเกิดในอบายภูมิ ต่อให้มีทรัพย์สมบัติ มีความรู้ และมีตำแหน่งหน้าที่สูงเพียงใดก็ช่วยไม่ได้

ผู้มีปัญญาย่อมพลิกวิกฤติให้เป็นโอกาสได้เสมอ ตรงข้ามกับผู้ด้อยปัญญา ไม่เพียงแต่จะทำให้วิกฤติเพิ่มวิกฤติยิ่งขึ้นเท่านั้น บางคนยังทำให้โอกาสเปลี่ยนเป็นวิกฤติอย่างน่าอนาถใจ

คนบางคนเมื่อมีปัญหาชีวิตก็ฆ่าตัวตายอย่างไร้ปัญญา เขาคิดว่านั่นคือการแก้ปัญหาให้หมดไป แท้จริงแล้วกลับยิ่งสร้างปัญหา เพราะผู้ฆ่าตัวตายทุกคนจะไปตกนรก ได้รับทุกข์ทรมานยิ่งกว่าตอนมีชีวิตอยู่อย่างเทียบกันไม่ได้ นอกจากนี้ยังทิ้งปัญหาไว้มากมายให้คนที่อยู่ร่วมหรือสัมพันธ์กับเขา เป็นการกระทำที่เห็นแก่ตัวและขลาดเขลายิ่งนัก

บางคนมีปัญหาผิดหวังก็ประชดชีวิต ซ้ำเติมให้ชีวิตต่ำทรามลงอย่างน่าอนาถใจ หารู้ไม่ว่านอกจากจะเป็นการทำลายชีวิตของตนแล้ว ยังทำร้ายจิตใจของผู้มีพระคุณ เช่น มารดาบิดา ตลอดจนญาติมิตรที่รักและหวังดีต่อตน เป็นการแสดงความอกตัญญู ที่วิญญูชนเขาไม่ทำกัน

บางคนหลงระเริงอยู่กับทรัพย์สมบัติ ตำแหน่งหน้าที่ และความรู้ทางโลก ทำให้ทระนงหลงตนว่าเป็นผู้รู้ เป็นผู้มีปัญญาสามารถแก้ไขปัญหาของตนได้ แท้จริงแล้วปัญหาหญ้าปากคอที่มีอยู่ในชีวิตประจำวันก็ยังแก้ไม่ได้เลย ไม่ว่าจะเป็นความเครียดจากการงาน ความโกรธ ความหงุดหงิดฉุนเฉียวเจ้าอารมณ์ เอาแต่ใจตัวเอง บางครั้งก็แสดงออกมาอย่างขาดเหตุผล การรับประทานอาหารและเสพสิ่งเสพติดให้โทษที่เป็นภัยต่อสุขภาพ รู้ว่าสิ่งนั้นไม่ดีก็ยังคิดยังทำอยู่ เอาชนะใจตนเองจากความชั่วไม่ได้ ไม่สนใจและไม่เห็นคุณค่าของ ทาน ศีล ภาวนา จึงเกลือกกลั้วอยู่กับกิเลสตัณหา บางคนหมกมุ่นอยู่ในอบายมุขนำความเดือดร้อนมาสู่ครอบครัวชนิดที่ว่าบ้านแทบจะลุกเป็นไฟ หรือบางคนก็บ้านแตก

อย่างนี้หรือที่เรียกว่าตัวเองรู้ มีปัญญา สามารถนำพาชีวิตของตนให้อยู่ในครรลองคลองธรรมได้ แค่ชาตินี้จะอยู่เย็นเป็นสุขก็ยังทำไม่ได้ เลยนับประสาอะไรกับชาติหน้า

มีแต่ปัญญาเท่านั้นที่จะนำพาชีวิตของเราไปสู่ความเจริญรุ่งเรืองได้ปัญญาทางโลกนำไปสู่ความสำเร็จทางโลก ตามค่านิยมของชาวโลกเช่น การศึกษาระดับปริญญา ความมั่งคั่งในทรัพย์สิน ตำแหน่งหน้าที่อันมีเกียรติ

แต่สิ่งเหล่านี้ก็ไม่ได้เป็นหลักประกันของความสุข และสร้างคนให้มีคุณธรรมเป็นที่ยกย่องสรรเสริญของคนทั่วไป นอกจากนี้ยังไม่สามารถปิดประตูอบายภูมิได้

จึงต้องมีปัญญาทางธรรมควบคู่กันไปด้วย เพื่อเติมเต็มชีวิตให้อยู่ดี มีสุข มีความสำเร็จที่งดงาม ทั้งในชาตินี้และชาติหน้า