"การปฏิบัติในทางจิตเป็นการขุดโค่นเอารากเหง้าของกิเลสทั้งหลาย
ด้วยปัญญาวิปัสสนาค้นคิดติดตามลงไป
เพราะเราทุกข์มาแล้วกี่ภพกี่ชาติ เวียนว่ายตายเกิดอยู่ในวัฏฏสงสารนี้
เกิดแล้ว เกิดอีก แล้วก็หลงเพลิดเพลินอีก
ก่อกรรมทำเวรแก่ตัวของเราอยู่อย่างนั้น ไม่มีทางสิ้นสุด
เกิดมาแล้วก็ยังสงสัยในภพในชาติ ก็อย่างโลกเขาสงสัยกันอยู่
ค้นอย่างนั้น ค้นอย่างนี้ ตลอดค้นไปถึงดวงดาวอยู่บนท้องฟ้า
ก็เพราะสงสัยอยู่นั้นเอง ทั้งที่ท่านผู้รู้ทั้งหลายรู้มาก่อนแล้ว
แต่พวกเกิดมาที่ยังมีกิเลสอยู่ก็มาสงสัยอีก ตายแล้วเกิด ตายแล้วสูญ
ก็มาคิดสงสัยกันอยู่อย่างนี้แหละ เลยไม่มีทางสิ้นสุด
เมื่อจิตนี้ยังมีกิเลสอยู่ทำให้มีความเวียนว่ายตายเกิด
เกิดแล้วก็มีความสงสัย สงสัยในภพชาติของตน
ฉะนั้นพระพุทธเจ้าจึงสอนว่า ท่านทั้งหลายจงมาดูโลกนี้อันวิจิตรตระการตา
ซึ่งพวกคนเขลาหมกอยู่ แต่ท่านผู้รู้หาข้องไม่ที่เราติดข้องอยู่ก็คือเป็นคนเขลา
เป็นคนที่ไม่เฉลียวฉลาดนั้นเอง ไปหลงไหลสิ่งที่ไม่ควรหลง
หาสุขแต่ก็ไปยึดเอาความทุกข์
อยากได้สุขแต่ไปสร้างกรรมที่ให้เกิดความทุกข์แก่ตัวของเราเอง
เราแสวงหาแต่สิ่งที่เป็นทุกข์แก่ตัวของเรา
หาแต่สิ่งที่เป็นกังวลแก่จิตใจของเรา หาแต่สิ่งที่เดือดร้อนจิตใจของเรา
เราจึงเป็นผู้ที่เดือดร้อน เดี๋ยวก็เดือดร้อนอย่างนี้
ร้อยแปดพันอย่างที่เราจะต้องเดือดร้อน
เดือดร้อนเพราะอำนาจของกิเลสแผดเผาจิตใจของเรา
เดือดร้อนเพราะกองทุกข์ที่มีอยู่ในรูปกายของเราแผดเผา
เราก็เลยมีความทุกข์ความร้อนอยู่อย่างนั้น
แต่ละวันแต่ละคืนเราก็ทุกข์ เย็นมาเราก็ทุกข์ ร้อนมาเราก็ทุกข์
มีความทุกข์เป็นประจำอยู่ ทั้งที่เรามีความทุกข์ เราก็ยังหลงอยู่ในความทุกข์
สำคัญทุกข์ว่าเป็นสุข สำคัญชั่วว่าเป็นดี ก็เนื่องจากเราเป็นผู้ที่หลง
ฉะนั้นให้เรามาพิจารณาใคร่ครวญโดยปัญญาที่รอบคอบหาเหตุผล
ค้นคิดติดตาม เพื่อจะได้แก้ความหลงความเมาในภพในชาติของเรานี้
เพราะเราเมามาแล้วไม่ทราบว่ากี่ภพกี่ชาติ
หลงมาแล้วเวียนว่ายตายเกิดอยู่อย่างนั้น
ตัณหาจึงได้ชื่อว่าเป็นต้นเหตุที่ให้ก่อภพก่อชาติ
ท่านจึงว่า ยายัง ตณฺหา โปโนพฺกวิกา
จิตใดที่ยังมีตัณหาอยู่จะต้องให้เกิดในภพในชาติ
ต่อๆ ไป เพราะอำนาจของตัณหานี้เอง เป็นผู้สร้างภพสร้างชาติให้แก่เรา
จึงว่าเป็นตัวการที่สำคัญ เราจะต้องกำจัดตัณหานี้
เพราะตัณหาเป็นตัวร้ายที่ทำลายความสุขของสัตว์ทั้งหลายอยู่"
ที่มา...พระธรรมเทศนาตอนหนึ่งซึ่งพระอาจารย์วัน อุตตโม
ได้แสดงแก่พระเณร เมื่อวันที่ 6 กันยายน 2521
ปลาทองธรรม
