หมั่นพิจารณาทบทวนในสิ่งที่กระทำ
คล้ายกับพ่อค้า ต้องงบดุลบัญชีบ่อยๆเพื่อจะได้รู้ว่า...การค้าเจริญหรือว่าเสื่อม
ขาดทุน...หรือว่ามีกำไรขาดทุนเพราะอะไรมีกำไรเพราะอะไร...ต้องศึกษาไม่ใช่เรื่องง่ายๆ
พ่อค้าจะต้องเหน็ดเหนื่อยพอสมควร เพราะทำกิจผิดพลาดก็ขาดทุนย่อยยับ
ถ้าทำถูกก็จะเจริญก้าวหน้า เขาจึงตรวจสอบบัญน้ำบัญชีบ่อยๆ
ไม่ใช่ทิ้งไว้นานๆ จึงจะตรวจสักที
ถ้ามีคนทุจริตทำบัญชีมันก็โกงได้นาน เพราะนายจ้างไม่สนใจ
แล้วก็ไม่รู้เรื่องรายรับรายจ่ายทำให้เกิดความเสียหาย ฉันใด
เมื่อพิจารณาทบทวนแล้วนำมาปรับปรุงตนเอง
ในชีวิตเรานี้ก็เหมือนกัน เราจะต้องสอบสวนทวนถามตัวเองไว้ว่า...
ในรอบสัปดาห์หนึ่งๆนี้ ชีวิตเราเป็นอย่างไร
มีอะไรเกิดขึ้นในชีวิตของเราบ้าง
สิ่งที่เกิดขึ้นนั้นเป็นความเสื่อมหรือความเจริญ
เป็นการก้าวหน้าหรือการถอยหลัง
สิ่งที่ไม่เคยเกิด...มันเกิดขึ้นบ้างหรือเปล่า
สิ่งที่เกิดแล้วเป็นแล้วยังอยู่กับเราหรือเปล่า
เป็นเรื่องที่จะต้องพิจารณา เพื่อให้รู้จักตัวเอง
ให้รู้จัก สิ่งที่เกิดมีอยู่ในตัวในใจของเรา
ให้รู้ว่าสิ่งนี้มันเกิดจากอะไร แล้วให้อะไรแก่เราบ้าง
และเราควรจะแก้ไขปรับปรุงสิ่งนี้โดยวิธีใด
ถ้าเราหมั่นพิจารณาตักเตือนตนกันอยู่อย่างนี้
ความบกพร่องแม้จะเกิดก็ไม่นานพอเกิดเรารู้รู้แล้วเราก็แก้ไข
แต่ถ้าเราไม่ได้ตรวจสอบ เราก็ไม่รู้ว่าอะไรเป็นอะไร
ถ้าเผลอก็เผลอไปไกล ถ้านึกได้ก็หยุดไป
ฉะนั้น พระผู้มีพระภาคจึงสอนว่า ต้องหมั่นทบทวนเรื่องของตัวเอง
คนอยู่ในวัยการศึกษาก็ต้องทบทวนบทเรียน
คนที่ทำงานแล้วก็ต้องทบทวนผลงานที่เกิดขึ้นในรอบ ๗ วัน
คนที่มาวัดถือศีลฟังธรรม ก็ต้องหมั่นตรวจสอบสภาพจิตใจ
ว่ามันมีการขาดตกบกพร่องอะไรบ้าง
มีอะไรเกิดขึ้น มีอะไรตั้งอยู่ มีอะไรหายไป
สิ่งที่เกิดขึ้นนั้นเป็นฝ่ายใด เป็นฝ่ายกุศลคือฝ่ายดี เป็นฝ่ายอกุศลคือฝ่ายชั่ว
ถ้าฝ่ายดีก็เป็นความเจริญ ถ้าฝ่ายชั่วก็เป็นความเสื่อม
เมื่อต้องการความเจริญ ต้องทบทวนชีวิตบ่อยๆเราไม่ได้มีชีวิตอยู่เพื่อความเสื่อม
แต่เราอยู่เพื่อความเจริญของชีวิต จึงต้องคิดทบทวนบ่อยๆ...ทบทวน ประจำวัน
ทบทวนประจำสัปดาห์ ทบทวนประจำเดือน
ถ้าสิ้นปีนี่ทบทวนใหม่เรียกว่างบประจำปี
จะได้รู้ว่าเราขาดทุนหรือว่ามีกำไร
ในรอบปีที่ผ่านมาความประพฤติการปฏิบัติของเราเป็นอย่างไร
ฐานะทางเศรษฐกิจในครอบครัวของเราเป็นอย่างไร
มีอะไรควรปรับปรุง มีอะไรควรแก้ไขต่อไป
ถ้าเราบริหารงาน...ก็ ต้องตรวจสอบเหมือนกันที่งานมันล่มจมลงไปนั้น
ก็เพราะว่าผู้ที่เป็นเจ้าของนั้นไม่ค่อยเอาใจใส่
ปล่อยให้ลูกน้องทำตามอำเภอใจ
ถ้าได้คนดีมีศีลธรรมก็ค่อยยังชั่วหน่อย
ถ้าได้คนไม่ดีได้คนไม่มีศีลธรรม...การงานก็ตกต่ำล่มจมลงไปตามๆกัน
ตรวจสอบบ่อยๆ การงานก็ไม่เสียหาย
คัดลอกบางส่วนจาก...
การปล่อยวาง : การปฏิบัติตนเพื่อหลุดพ้นจากความทุกข์
(หลวงพ่อปัญญานนทภิกขุ)
