คำว่า สาธารณะ คือ สภาวธรรมอันทรงไว้เสมอกัน (โดยทั่วไป)
คำว่า สัพพจิตตสาธารณะ คือ สภาวธรรมอันมีทั่วไปแก่จิตทั้งหมด
๓. วิตก (ความตรึก) คือ สภาวะตรีก (อารมณ์) หมายความว่า
ตรีกโดยอาการนั้นๆ แล้วเข้าสู่อารมณ์
เมื่อวิตกเข้าสู่อารมณ์เช่นนั้นอยู่ แม้สัมปยุตตธรรมก็เข้าสู่อารมณ์ด้วย เมื่อนั้น
วิตกย่อมยังสัมปยุตตธรรมให้เข้าสู่อารมณ์ ดังพระอรรถกถาจารย์กล่าวว่า
อารมฺมณาภินิโรปนลกฺขโณ วิตกฺโก."*
วิตกมีลักษณะยกสัมปยุตตธรรมเข้าสู่อารมณ์
ดังสาธกเปรียบการที่สามัญชนอาศัยราชวัลลภนำพาเข้าไปสู่พระราชนิเวศน์ โดย
หมายความว่า แม้ในจิตที่ไม่มีวิตกประกอบร่วม (ปัญจวิญญาณจิตและทุติยฌานจิตเป็นต้น)
ก็ถือว่าถูกวิตกยกไว้ในอารมณ์ เพราะเข้าสู่อารมณ์ด้วยอานุภาพของความคุ้นเคยที่ได้เกิด
ร่วมกับวิตกในกระแสสภาวธรรมอันมีวิตกอยู่
แม้ปัญจวิญญาณจิตจะไม่มีวิตก ก็เข้าสู่อารมณ์ด้วยอำนาจการกระทบระหว่าง
วัตถุกับอารมณ์ ส่วนทุติยฌานจิตย่อมเข้าไปสู่อารมณ์ด้วยอำนาจของอุปจารภาวนาเป็นต้น
ส่วนในอรรถกถามัชฌิมนิกายกล่าวว่า กึ วา เอตาย ยุตฺติยา (อีกอย่างหนึ่ง
ความชอบด้วยเหตุผลตังกล่าว หาประโยชน์มิได้) แล้วแสดงข้อความนี้ว่า
จิตฺตมฺปิ หิ อารมฺมณํ อารุหติเยว. ตสฺส ปน นิจฺจํ สหาโย มนสิกาโร. ตสฺมิญฺหิ
อสติ ตํ นิยามกรหิตา นาวา วิย : วา ตํ วา อารมฺมณํ คเหตฺวา ปวตฺเตยย."*
จิตย่อมเข้าสู่อารมณ์ได้เพราะสหายประจำของจิตคือมนสิการ เนื่องจากไม่มี
มนสิการจิตก็จะเกิดขึ้นรับอารมณ์ต่างๆ อย่างไม่มีทิศทางเหมือนรือที่บราศจากนาย
ด้วยเหตุนั้น ปัญจวิญจาณที่มีมนสิการเป็นสหายย่อมเข้าสู่อารมณ์ด้วยความ
รับรู้อารมณ์ของตน แต่ในขณะเกิดอกุศลจิตและโลภเจตสิกเป็นตัน ก็มีกำลังในการเข้าสู่
อารมณ์ ดังพระพุทธวจนะว่า ปาปสฺมึ รมเต มโน"(จิตย่อมรื่นรมย์ในบาป) ทุติยฌานจิต
ย่อมเข้าสู่อารมณ์ด้วยอำนาจของมนสิการ วิริยะ และสติ ส่วนวิตกได้ดำริโดย
อาการนั้นๆ แล้วกระทำสภาวธรรมอันเกิดร่วมกับตนให้มีกำลังยิ่งขึ้นในการเข้าสู่อารมณ์
โดยประการดังนี้
สภาวรรรมนี้จึงให้ชื่อว่า วิตก เพราะมีความขวนขวายมากกว่า
สภาวธรรมอื่นในกิจนั้น
ถามว่า : แม้นามธรรมอื่นก็เข้าสู่อารมณ์เพราะมีสภาพรับรู้อารมณ์ เหตุใดจึง
เรียกสภาวขรรมนี้ว่าเป็นวิตก
ตอบว่า : การเข้าสู่อารมณ์ของนามธรรมอื่นย่อมสำเร็จโดยประกอบด้วยกิจอื่น
แต่วิตกไม่มีกิจอื่นนอกจากกิจนี้คือการเข้าสู่อารมณ์ท่านจึงกล่าวเรียกสกาวธรรมนี้เช่นนั้น
| ไฟล์แนป: |
|
ei_1697541875575-removebg-preview.png [ 78.71 KiB | เปิดดู 1253 ครั้ง ] |