การกำหนดรู้ธาตุ ๔

สำหรับผู้ที่ต้องการพ้นไปจากโลกควรปฏิบัติวิปัสสนาด้วย
การเจริญสติระลึกรู้รูปนามในปัจจุบันตามความเป็นจริง โดยเริ่ม
จากการกำหนดรู้รูปหยาบคือธาตุ ๔ เสียก่อน ทั้งนี้เพราะรูปเป็น
สภาวธรรมที่ปรากฏชัดเจนกว่านาม ธาตุทั้ง ๔ นั้นก็คือ ธาตุดิน
(ความอ่อนหรือแข็ง), ธาตุน้ำ (ความไหลหรือเกาะกุม),
(ความร้อนหรือเย็น) และธาตุลม (ความหย่อนหรือตึง)

ในมหาสติปัฏฐานสูตรตรัสว่า "เมื่อเดินย่อมรู้ว่าเดินอยู่ "
นี้เป็นคำแนะนำให้ผู้ปฏิบัติธรรมกำหนดรู้อากัปกิริยาเคลื่อนไหวที่
ปรากฎชัดเจน นอกจากนั้น เมื่อนั่งอยู่ก็รู้ว่านั่ง คือกำหนดรู้ความ
ดึงหย่อนที่เกิดจากการนั่ง ซึ่งก็คือสภาวะตั้งตรงของร่างกายส่วนบน
พร้อมกับสภาวะงอตู้ของร่างกายส่วนล่าง ท่านอาจรู้ต่อไปถึงสภาวะ
ทางกายและทางจิตอย่างอื่นที่เกิดขึ้นในขณะทำอิริยาบถนั้นๆ ด้วย
เช่น ท่านอาจสังเกตว่าในขณะที่นั่งนั้นเท้าของท่านแตะกันอยู่ มือ
ของท่านประสานกันอยู่ เสื้อผ้าที่สวมอยู่สัมผัสกับร่างกาย เป็นต้น
เมื่อกำหนดรู้สิ่งเหล่านี้ด้วยสติ จะทำให้เข้าใจลักษณะการทำงานของ
รูปที่เกิดขึ้นเมื่ออายตนะภายในและอายตนะภายนอกกระทบกัน