ฐานขององค์ธรรมแห่งโพธิปักขิยสังคหะ
โพธิปักขิยธรรม ๓๗ ประการ มีองค์ธรรมเพียง ๑๔ องค์ ดังได้กล่าวแล้วบ้างต้น
บัดนี้จะแสดงฐานขององค์ธรรมทั้ง ๑๔ นั้น
ฐาน แปลว่า ที่ตั้ง หรือ ตำแหน่ง จึงมีความหมายว่า องค์ธรรม ๑๔ องค์นี้
แต่ละองค์เป็นโพธิปักชียธรรม ๓๗ ประการนั้นได้ก็ตำแหน่ง หรือมีที่ตั้งกี่แห่ง คือเป็นได้
ฐาน ฐานใดบ้าง มีคาถาสังคหะเป็นคาถาที่ ๘ แสดงว่า
สงฺกปฺปปสฺสทฺธิ จ ปีตุเปกฺขา
ฉนฺโท จ จิตฺตํ วิรติตฺตยญฺจ
นเวก งานา วีวิยํ นวฏฺฐ
สติ สมาธิ จตุ ปญฺจ ปญฺญา
สทฺธา ทุฐานุตฺตมํ สตฺตตึส '
ธมฺมานเมโส ปวโร วิภาโค ฯ
ฉนฺโท จ จิตฺตํ วิรติตฺตยญฺจ
นเวก งานา วีวิยํ นวฏฺฐ
สติ สมาธิ จตุ ปญฺจ ปญฺญา
สทฺธา ทุฐานุตฺตมํ สตฺตตึส '
ธมฺมานเมโส ปวโร วิภาโค ฯ
แปลความว่า สัมมาสังกัปปะ ๑, บัสสัทธิ ๑. ปิติ ๑. อุเบกขา ๑, ฉันทะ ๑, จิตตะ ๑. และ
วีรตี ๓ รวมเป็นธรรม ๙ ประการนี้ มีฐานอันหนึ่ง ๆ
ส่วนวิริยะมี ๙ ฐาน, สติมี ๔ ฐาน, สมาธิมี ๔ ฐาน, ปัญญามี ๕ ฐาน และสัทธามี ๒ ฐาน
นี่เป็นการจำแนกโดยละเอียดแห่งธรรม ๓๗ ประการอันอุดม
มีความหมายดังต่อไปนี้
๑. สัมมาสังกัปปะ องค์ธรรมได้แก่ วิตกเจตสิก มีฐานเดียว คือ สัมมาสังกัปปะ
๒, ปัสสัทธิ องค์ธรรมได้แก่ ปัสสัทธิเจตสิก มีฐานเดียว คือ ปัสสัทธิสัมโพชฌงค์
๓. บีติ องค์ธรรมได้แก่ ปีติเจตสิก มีฐานเดียว คือ บีติสัมโพชฌงค์
๔. อุเบกขา องค์ธรรมได้แก่ ตัตตรมัชฌัตตตาเจตสิก มีฐานเดียว คือ อุเบกขาสัมโพชฌงค์
๕. ฉันทะ องค์ธรรมได้แก่ ฉันทเจตสิก มีฐานเดียว ฉันทิทธิบาท
๖, จิตตะ องค์ธรรมได้แก่ จิต มีฐานเดียว คือ จิตติทธิบาท
๗. วิรตี ๓ องค์ธรรมได้แก่ สัมมาวาจาเจตสิก สัมมากัมมันตเจตสิก และสัมมา-
อาชีวเจตสิกมีฐานองค์ละฐานเดียว คือ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ ตามลำดับ
๘. วิริยะ องค์ธรรมได้แก่ วิริยเจตสิก มี ๙ ฐาน คือ สัมมัปปธาน ๔ ฐาน, วิริยิทธิบาท
๑ ฐาน วิริยินทรีย์ ๑ ฐาน,วิริยพละ ๑ ฐาน, วิริยสัมโพชฌงค์
๑ ฐาน สัมมาวายามะ ๑ ฐาน
๙. สติ องค์ธรรมได้แก่ สติเจตสิก มี ๘ ฐาน คือ สติปัฏฐาน ๔ ฐาน, สตินทรีย์ ๑ ฐาน.
สติพละ ๑ ฐาน, สติสัมโพชฌงค์ ๑ ฐาน และสัมมาสติ ๑ ฐาน
๑๐. สมาธิ องค์ธรรมใด้แก่ เอกัคดตาเจตสิก มี ๔ ฐาน คือ สมาธินทรีย์ . สมาธิพละ
๑ สมาธิสัมโพชฌงค์ ๑ และ สัมมาสมาธิ ๑
๑๑. ปัญญา องค์ธรรมได้แก่ ปัญญาเจตสิก มี ๕ ฐาน คือ วิมังสิทธิบาท ๑, บัญญินทรี
ปัญญาพละ ๑, วิจยสัมโพชฌงด์ ๑ และสัมมาทิฏฐิ ๑
๑๒. สัทธา องค์ธรรมได้แก่ สัทธาเจตสิก มี ๒ ฐาน คือ สัทธินทรีย์ · และ สัทธาพละ.
สีแดงเจตนาบ่งบอกถึง โพชฌงค์ ๗
อิทธิบาท ๔
| ไฟล์แนป: |
|
53902018-round-stage-podium-pedestal-isolated-on-white-background-illustration-.jpg [ 17.14 KiB | เปิดดู 1281 ครั้ง ] |
