การกำหนดรู้ในขณะที่เห็น
เมื่อสมถยานิกะเข้าถึงฌานใด ออกจากฌานนั้นแล้ว ย่อมพิจารณากำหนดรู้
ฌานนั้น และรูปอันเป็นที่อาศัยของฌานนั้น พร้อมทั้งรูปที่เกิดเพราะฌานนั้น ฉันใด
แม้วิปัสสนายานิกะ ก็ควรพิจารณากำหนดรู้ฉันนั้นเช่นกัน คือ กำหนดรู้จิตเห็น
จิตได้ยิน จิตได้กลิ่น จิตลิ้มรส จิตกระทบสัมผัส จิตคิด ซึ่งเพิ่งจะเกิดขึ้นแล้วดับไป
ในตอนนั้น พร้อมทั้งรูปอันเป็นที่อาศัยของจิตทั้งหลายเหล่านั้น และรูปที่เกิดเพราะ
จิตเหล่านั้น รวมถึงรูปที่เป็นอารมณ์ของจิตเหล่านั้นด้วย ซึ่งข้อนี้ได้เปรียบเทียบ
ไว้แล้วในปริเฉทที่ ๓ ที่ผ่านมา
คำว่า "จิตเห็น" ในที่นี้ หมายถึง จักขุทวารวิถีทั้งวิถี ซึ่งเริ่มต้นที่อาวัชชนะ
สิ้นสุดที่ตทารัมมณะ ทั้งนี้เพราะว่า ในการเจริญวิปัสสนานั้น โยดีไม่สามารถนำ
เอาจิตตุปบาทแต่ละดวงมากำหนดหรือพิจารณาแยกเป็นดวงๆได้เลย จึงต้อง
กำหนดโดยวิถีจิตทั้งวิถี ตามที่ได้นำเสนอเทียบเคียงกับหลักฐานจากพระไตรปิฎก
อัฏฐกถา และฎีกาไปแล้วนั้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในปริเฉทที่ ๖ ตอนที่ว่าด้วยเรื่อง
ของภังคญาณนั้น จะได้กล่าวถึงเรื่องนี้อีก
ถามว่า : จะกำหนด "จิตเห็น" อย่างไร?
ตอบว่า : ในขณะที่เห็น พึงกำหนดว่า "เห็นหนอ" ให้ทันในทุกขณะของการ
เห็นเลยทีเดียว แม้ในขณะอื่นๆก็พึงกำหนดโดยทำนองเดียวกันนี้ เช่น ในขณะที่
ด้ยินเสียง ก็พึงกำหนดว่า "ได้ยินหนอๆ"
ถามว่า ในการกำหนดว่า "เห็นหนอๆ" ในขณะที่เห็นอยู่นั้น เรียกว่า
เป็นการกำหนดรู้สภาวธรรมใดฤๅ?
ตอบว่า : เป็นการกำหนดรู้สภาวธรรม ๕ ประการ คือ จักขุปสาท รูปายตนะ
จักขุวิญญาณ ผัสสะ และเวทนา โดยมีลักษณะของการกำหนดรู้ดังนี้ คือ
หากจักษุรูป(จักขุปสาท)ที่มีความใสหมดจดนั้นปรากฎเด่นชัดขึ้นมาโยคีก็จะสามารถ
เห็นจักษุรูปที่มีความผ่องใส ซึ่งเรียกว่า "จักขุปสาท" เป็นอารมณ์ แล้วในกรณี
เดียวกัน หากสภาวธรรมฝ่ายที่เป็นรูปารมณ์ปรากฏชัดกว่า ก็เรียกว่าเป็นการรู้
รูป(สีสันวรรณะ) ซึ่งเรียกว่า "รูปายตนะ" นั้น เป็นอารมณ์หลัก โดยทำนองเดียวกัน
หากจิตที่รู้ปรากฏเกิดขึ้นชัดกว่าทั้งสอง(จักขุปสาทและรูปายตนะ) ก็เรียกว่าเป็นการ
รู้ตัวจิตซึ่งเป็นตัวเห็น ซึ่งเรียกว่า "จักขุวิญญาณ" นั้น เป็นอารมณ์หลัก หากการ
กระทบสัมผัสระหว่างรูปสีสันกับการเห็นปรากฏชัดกว่า ก็เรียกว่าเป็นการกำหนด
รู้การเห็นการกระทบสัมผัส ซึ่งเรียกว่า "จักขุสัมผัสสะ" นั้น เป็นอารมณ์หลัก
โดยทำนองเดียวกัน หากเห็นแล้วรู้สึกดี เห็นแล้วรู้สึกไม่ดี เห็นแล้วรู้สึกทั้ง
ดีและไม่ดี ก็เรียกว่าเป็นการกำหนดรู้ความรู้สึกจากการเห็นดังกล่าว ซึ่งเรียกว่า
"จักขุสัมผัสสชาเวทนา"
ถามว่า : ในการกำหนดนั้น ควรที่จะกำหนดโดยให้ศัพท์และความหมาย
มีความสอดคล้องกัน เช่น หากจักซุปสาทปรากฏชัด โยคีก็ควรกำหนดด้วยภาษา
ของตนให้สอดคล้องกับความหมายของคำบาลี ดังนี้ว่า "ตาใสหนอฯ" หรือ
หากรูปสีสันปรากฏชัด ก็ควรกำหนดว่า "เห็นรูปหนอๆ" หรือหากจักขุวิญญาณ
ปรากฏชัด ก็ควรกำหนดว่า "รู้เห็นหนอ" หรือหากผัสสะปรากฏชัด ก็ควรกำหนดว่า
"ประจวบหนอ" หรือถ้าเวทนาปรากฏชัด ก็กำหนดว่า "รู้สึกหนอ" มิใช่หรือ?
ตอบว่า : แม้จะควรกำหนดให้สอดคล้องกันก็ตาม แต่ว่า หากมัวแต่จดจ้อง
กำหนดอยู่อย่างนั้น ในแต่ละครั้งที่มีการเห็นเกิดขึ้น ก็จะทำให้เกิดการพิจารณา
ใคร่ครวญเกี่ยวกับการเห็นนั้นโดยทำนองที่ว่า "ธรรมใดหนอ จะปรากฎชัดกว่า
เราจะกำหนดธรรมนั้นอย่างไรหนอ" ซึ่งการทำเช่นนี้จะก่อให้เกิดช่องว่างระหว่าง
การกำหนดหน้ากับการกำหนดหลังได้ ซ้ำยังไม่สามารถกำหนดให้เป็นปัจจุบัน
จะๆได้และไม่สามารถกำหนดจิตทั้งหลายที่ทำหน้าที่พิจารณาได้ จึงทำให้สติสมาธิ
| ไฟล์แนป: |
|
vector-blue-sky-white-clouds-anime-clean-style-background-illustration-vector-blue-sky-white-clouds-cartoon-style-background-171922530 (1).jpg [ 104.05 KiB | เปิดดู 817 ครั้ง ] |