อธิบาย เยวาปนกสังขาร ๔
อธิบาย ฉันทะ

[๔๗๑] คำว่า ฉันทะ นี้ เป็นชื่อของความปรารถนาจะทำ เพราะเหตุนั้น ฉันทะ
มีควานปรารถนาจะทำเป็นลักษณะ มีความแสวงหาอารมณ์เป็นรส มีความด้องการ
ด้วยอารมณ์เป็นปัจจุปัฏฐาน ฉันทะนั้นมีอารมณ์นั้นแหละเป็นปทัฏฐาน ก็ฉันทะนี้ ในการ
ที่จะรับอารมณ์ พึงเห็นเหมือนใจเหยียดมือออกไป.
อธิบาย เยวาปนกสังขาร ๔
อธิบาย ฉันทะ
(๔๗๑] (๔๐) ความพอใจ ชื่อว่า ฉันทะ ได้แก่ ความเป็นธรรมชาติที่มีความต้อง
ด้วยอารมณ์. อนึ่ง แม้ตัณหาท่านก็เรียกว่า ฉันทะ เช่นในคำว่า ฉันทะคือตัณหา
กาม เป็นต้น. แม้วิริยะท่านก็เรียกว่า ฉันทะ เช่นในคำว่า ย่อมยังฉันทะให้เกิด ย่อมพยายาม
ป็นต้น เพราะเหตุนั้น ทำนอาจารย์จึงกล่าวว่า คำว่า ฉันทะ นี้ เป็นชื่อของครามปรารถนา.

เพื่อจะห้ามเสียจากความหมายว่า ตัณหาและความเพียรนั้น. ความปรารถนาจะทำ
ท่านเรียกว่า ความต้องการจะทำ. ก็ชื่อว่า ความปรารถนาจะทำ ย่อมมีได้ด้วยมุ่งถึงความ
ต้องการจะหน่วงเอามาเป็นอารมณ์นั่นเอง เพราะความที่แห่งเจตสิกธรรมมีความปรารถนา
จะทำเป็นอารมณ์ เพราะเหตุนั้น ท่านจึงกล่าวว่า ฉันทะมีความปรารถนาจะทำอารมณ์เป็น
ลักษณะว่า มีความปรารถนาจะทำเป็นลักษณะ.

ด้วยเหตุนั้นแหละ ท่านอาจารย์จึงกล่าวว่า ฉันทะ มีการแสวงหาอารมณ์เป็นรส
และว่า มีความต้องการด้วยอารมณ์เป็นปัจจุปัฏฐาน. ก็ฉันทะนี้มีการแสวงหาอารมณ์ของ
ตนเป็นรสโดยส่วนใด ก็ย่อมมีแม้แก่สัมปยุตตธรรมทั้งหลายโดยส่วนนั้นเหมือนกัน เพราะ
ความที่สัมปยุตตธรรมเหล่านั้น มีอารมณ์เป็นอันเดียวกันกับฉันฉันทะนั้น

ด้วยเหตุนั้นแหละ ท่านอาจารย์จึงกล่าวว่า ก็ฉันทะนี้ ในการที่จะรับอารมณ์ พึง
เห็นเหมือนใจเหยียดมืออกไป. ฉันทะนั้นเกิดขึ้นขึ้นในกุศลทั้งหลาย เรียกว่า กุศลฉันทะ
เพราะมีโยนิโสมนสิการเป็นสมุฏฐาน.