อนุปุพพเศรษฐีบุตร. บุตรเศรษฐีออกบวชในพุทธศาสนา ได้ภิกษุผู้ทรงพระอภิธรรมรูปหนึ่งเป็นอาจารย์ ภิกษุผู้ทรงพระวินัยรูปหนึ่ง เป็นพระอุปัชฌาย์ ท่านจึงศึกษาอภิธรรม ฝ่ายผู้เป็นพระอาจารย์ก็สอน สิ่งนี้ควรทำ สิ่งนี้ไม่ควรทำ ท่านจะต้องศึกษาในเรื่องนี้และเรื่องนั้นนะ
ส่วนพระอุปัชฌาย์ที่เก่งด้านพระวินัยก็ได้บอกว่า พระพุทธองค์ทรงห้ามทำอย่างนี้ อย่าทำอย่างนั้นนะ นุ่งห่มให้เรียบร้อย ทำอะไรก็ให้ระวัง เพราะจะเป็นอาบัติ คือ ทำให้ศีลด่างพร้อยได้ บวชมาแล้วต้องสำรวมกาย วาจา อย่าคึกคะนองมาก เพราะจะไม่น่าเลื่อมใส ไม่เป็นที่ตั้งแห่งศรัทธาของผู้ที่พบเห็น
ท่านคิดว่า “เราใคร่จะพ้นจากทุกข์ จึงบวช, แต่ในพระพุทธศาสนานี้ สถานเป็นที่เหยียดมือของเราไม่มี, เราทำอะไรก็ผิดไปหมด เราสึกออกไปก็อาจพ้นจากทุกข์ในวัฏฏะได้เหมือนกัน ”
จึงคิดอยากจะสึกจนร่างกายซูบผอม
พระภิกษุหนุ่มและสามเณร ถามท่านว่า “ท่านเป็นอะไร ทำไมถึงซูบผอมขนาดนี้,
ภิกษุ. ผู้มีอายุ ผมอยากสึก
ภิกษุหนุ่มและสามเณร. เพราะเหตุไร?
ท่านจึงเล่าเรื่องทั้งหมดให้ฟัง พระภิกษุสามเณรจึงพาไปเฝ้าพระพุทธเจ้า
พระศาสดาตรัสถามว่า “ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอมาทำไมกัน?”
ภิกษุรูปนี้อยากสึกพระเจ้าข้า
พระศาสดา. ได้ยินว่า อย่างนั้นหรือ? ภิกษุ.
ภิกษุ. อย่างนั้น พระเจ้าข้า.
พระศาสดา. เพราะเหตุไร?
ภิกษุ. ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ (เพราะ) ข้าพระองค์ใคร่จะพ้นจากทุกข์ จึงได้บวช, พระอาจารย์ของข้าพระองค์นั้น กล่าวอภิธรรมกถา, พระอุปัชฌาย์กล่าววินัยกถา. ข้าพระองค์นั้นได้ทำความตกลงใจว่า
‘ในพระพุทธศาสนานี้ สถานเป็นที่เหยียดมือของเราไม่มีเลย, เราเป็นคฤหัสถ์ ก็อาจพ้นจากทุกข์ได้, เราจักเป็นคฤหัสถ์’ ดังนี้ พระเจ้าข้า.
พระศาสดา. ภิกษุ ถ้าเธอจักสามารถรักษาได้เพียงสิ่งเดียวเท่านั้น กิจคือการรักษาสิ่งทั้งหลายที่เหลือ ย่อมไม่มี.
ภิกษุ. อะไร? พระเจ้าข้า.
พระศาสดา. เธอจักอาจรักษาเฉพาะจิตของเธอ ได้ไหม?
ภิกษุ. อาจรักษาได้ พระเจ้าข้า.
พระศาสดาประทานพระโอวาทนี้ว่า “ถ้ากระนั้น เธอจงรักษาเฉพาะจิตของตนไว้, เธออาจพ้นจากทุกข์ได้” ดังนี้แล้ว จึงตรัสพระคาถานี้
นักปราชญ์ย่อมทำจิตที่ดิ้นรน กลับกลอกรักษาได้โดยยาก ห้ามได้โดยยาก ให้ตรง ดังช่างศรดัดลูกศรให้ตรง ฉะนั้น จิตนี้อันพระโยคาวจรยกขึ้นแล้วจากอาลัย คือ เบญจกามคุณเพียงดังน้ำ ซัดไปในวิปัสสนากรรมฐานเพียงดังบก เพื่อจะละบ่วงมาร ย่อมดิ้นรน ดุจปลาอันชาวประมง ยกขึ้นแล้ว จากที่อยู่คือน้ำโยนไปแล้วบนบก ดิ้นรนอยู่ ฉะนั้น การฝึกฝนจิตที่ข่มได้ยาก อันเร็ว มีปรกติตกไปในอารมณ์อันบุคคลพึงใคร่อย่างไร ป็นความดี เพราะว่าจิตที่บุคคลฝึกดีแล้วนำสุขมาให้
นักปราชญ์พึงรักษาจิตที่เห็นได้แสนยากละเอียดอ่อน มีปกติตกไปตามความใคร่ เพราะว่าจิตที่บุคคลคุ้มครองแล้วนำสุขมาให้ ชนเหล่าใดจักสำรวมจิตอันไปในที่ไกล ดวงเดียวเที่ยวไป หาสรีระมิได้ มีถ้ำเป็นที่อยู่อาศัย ชนเหล่านั้นจะพ้นจากเครื่องผูกแห่งมาร ปัญญาย่อมไม่บริบูรณ์แก่บุคคลผู้มีจิตไม่ตั้งมั่น ไม่รู้แจ่มแจ้งซึ่งพระสัทธรรมมีความเลื่อมใสอันเลื่อนลอย ภัยย่อมไม่มีแก่พระขีณาสพ
ผู้มีจิตอันราคะไม่รั่วรด ผู้มีใจอันโทสะไม่ตามกระทบแล้วผู้มีบุญและบาปอันละได้แล้ว ผู้ตื่นอยู่ กุลบุตรทราบกายนี้ว่า เปรียญด้วยหม้อแล้ว พึงกั้นจิตนี้ให้เปรียบเหมือนนครพึงรบมารด้วยอาวุธ คือ ปัญญา อนึ่ง พึงรักษาตรุณวิปัสสนาที่ตนชนะแล้ว และไม่พึงห่วงใย
กายนี้อันบุคคลทิ้งแล้ว มีวิญญาณปราศแล้วไม่นานหนอจักนอนทับแผ่นดิน ประดุจท่อนไม้ไม่มีประโยชน์โจรหัวโจกเห็นโจรหัวโจก ก็หรือคนมีเวรเห็นคนผู้คู่เวรกันพึงทำความฉิบหาย และความทุกข์ใดให้จิตที่บุคคลตั้งไว้ผิด พึงทำบุคคลนั้นให้เลวยิ่งกว่าความฉิบหาย และความทุกข์นั้น มารดาบิดาไม่พึงทำเหตุนั้นได้ หรือแม้ญาติเหล่าอื่นก็ไม่พึงทำเหตุนั้นได้ จิตที่บุคคลตั้งไว้ชอบแล้วพึงทำเขาให้ประเสริฐกว่าเหตุนั้น ฯ
ผู้มีปัญญา พึงรักษาจิต ที่เห็นได้แสนยาก ละเอียดยิ่งนัก มักตกไปในอารมณ์ตามความใคร่, (เพราะว่า)
จิตที่คุ้มครองไว้ได้ เป็นเหตุนำสุขมาให้.
ในกาลจบเทศนา ภิกษุนั้นบรรลุโสดาปัตติผลแล้ว ชนแม้เหล่าอื่นเป็นอันมากได้เป็นอริยบุคคล มีพระโสดาบันเป็นต้น. เทศนาได้สำเร็จประโยชน์แก่มหาชน ดังนี้แล.
ขออนุโมทนาค่ะ
