พระพุทธเจ้าของเรานั้นท่านเลิศล้ำ
พระนิพนธ์ สมเด็จพระญาณสังวร
สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก
๒๑
ครั้งหนึ่ง พระพุทธเจ้าได้ตรัสเล่านิทานเพื่อเปรียบเทียบธรรมว่า
นางนกเหยี่ยวเขาได้โฉบจับนกมูลไถ
(นกชนิดหนึ่งที่มักจับอาศัยที่มูลไถในนา) ได้โดยฉับพลัน
นกมูลไถเมื่อถูกนางนกเหยี่ยวนำไป ก็คร่ำครวญขึ้นว่า
เรามีบุญน้อยด้อยวาสนา ซ้ำยังเที่ยวไปในที่ผิดแดนผิดวิสัย
ซึ่งไม่ควรจะไป ถ้าเราเที่ยวไปในแดนของตน
นางนกเหยี่ยวแค่นี้ ก็ไม่พอมือที่จะต่อสู้กับเรา
นางนกเหยี่ยวได้ยิน จึงถามว่า ถิ่นของเจ้าอยู่ที่ไหน
นกมูลไถตอบว่าอยู่ที่ดินมูลไถในนานี่แหละ
นางนกเหยี่ยวผู้หยิ่งในกำลังของตนจึงปล่อยนกมูลไถ
กล่าวว่า จงไปลองกำลังกับเราในแดนของเจ้าดูสักที
เจ้าจะไม่พ้นเราไปได้ นกมูลไถก็รีบบินไปที่ดินมูลไถ แห่งหนึ่ง
จับอยู่ที่บนก้อนดินก้อนใหญ่ แหงนหน้าขึ้นกล่าวท้านางนกเหยี่ยวว่า
เชิญนกเหยี่ยวมาต่อสู้กันเดี๋ยวนี้
นางนกเหยี่ยวห่อปีกทั้งสองโฉบลงไปยังนกมูลไถอย่างเต็มกำลัง
นกมูลไถคอยท่าอยู่แล้ว จึงรีบหลบเข้าไปซ่อนตัวอยู่ในระหว่างก้อนดินมูลไถนั้นทันที
นางนกเหยี่ยวจึงโฉบลงมาอกกระทบก้อนดินแตกตายอยู่ในที่นั้น
พระพุทธเจ้าได้ตรัสสรุปเข้ากระแสธรรมความว่า
ผู้เที่ยวไปในที่ผิดแดน ผิดวิสัย ซึ่งไม่ควรจะเที่ยวไปจะเป็นเช่นนี้
ฉะนั้น อย่าได้เที่ยวไปในที่ผิดแดนผิดวิสัยซึ่งไม่ควรจะเที่ยวไป
เพราะว่าผู้มุ่งร้ายจะได้ช่องทางทำอันตรายได้
นิทานเปรียบเทียบธรรมเรื่องนี้เป็นนิทาน สัมมาสติ (ความระลึกชอบ)
คือ เมื่อปล่อยให้จิตใจระลึก คือ นึกคิดไปในเรื่องที่ไม่ควรจะคิด
ก็จะทำให้ถลำผิด เหมือนอย่างนกมูลไถเที่ยวไปผิดเขต จึงถูกเหยี่ยวจับตัว
ต่อเมื่อคิดไปในเรื่องที่ควรนึกคิดซึ่งเป็นวิสัยของตน จึงมีความสวัสดี
แม้จะมีเรื่องกระทบใจอย่างแรง ก็มีที่หลบใจให้พ้นภัยได้
เหมือนนกมูลไถที่คอยหลบภัยเข้าระหว่างก้อนดินมูลไถ จึงพ้นภัยจากเหยี่ยวได้ฉะนั้น
พระพุทธเจ้าก่อนจะตรัสรู้ ได้ทรงมีสัมมาวายามะ (เพียรชอบ)
คือ เพียรละชั่ว ทำดียิ่งขึ้นเสมอ
จนถึงเพียรทำจิตใจให้เป็นสัมมาสติ (ระลึกชอบ) และสัมมาสมาธิ (ตั้งใจชอบ)
เมื่อประกอบเข้ากับองค์ประกอบอื่นๆ จนครบเป็นมรรคมีองค์แปด จึงได้ตรัสรู้
ใครเล่าเป็นผู้เพียรชอบ ระลึกชอบ ตั้งใจชอบ และสอนโลกให้เพียร
ให้ระลึก และให้ตั้งใจชอบได้ด้วยเหมือนพระพุทธเจ้า
