สิ่งที่ไม่ใช่สมาธิ
สิ่งที่ไม่ใช่สมาธิ แต่เป็นปฏิปักษ์ เป็นศัตรูของสมาธิ เป็นสิ่งที่ต้องกำจัดเสีย
จึงจะเกิดสมาธิ หรือจะพูดว่า เป็นสิ่งที่ต้องกำจัดเสียด้วยสมาธิก็ได้
สิ่งเหล่านี้มีชื่อเฉพาะเรียกว่านิวรณ์
นิวรณ์ แปลว่า เครื่องกีดกั้น เครื่องขัดขวาง
แปลเอาความตามหลักวิชาว่า สิ่งที่กีดกั้นการทำงานของจิต
สิ่งที่ขัดขวางความดีงามของจิต
สิ่งที่ทอนกำลังปัญญา
หรือแสดงความหมายให้เป็นวิชาการยิ่งขึ้นว่า สิ่งที่กั้นจิต ไม่ให้ก้าวหน้าในกุศลธรรม
ธรรมฝ่ายชั่วที่กั้นจิตไม่ให้บรรลุคุณความดี หรือ อกุศลธรรม ที่ทำจิตให้เศร้าหมอง และ ทำปัญญา
ให้อ่อนกำลัง
คำอธิบายลักษณะของนิวรณ์ที่เป็นพุทธพจน์มีว่า
“ภิกษุทั้งหลาย ธรรม 5 ประการเหล่านี้ เป็นเครื่องปิดกั้น (กุศลธรรม)
เป็นเครื่องห้าม (ความเจริญงอกงาม) ขึ้นกดทับจิตไว้ ทำปัญญาให้อ่อนกำลัง”
(สํ.ม..19/499/135)
“เป็นอุปกิเลสแห่งจิต (สนิมใจ หรือ สิ่งที่ทำให้ใจเศร้าหมอง) ทำปัญญาให้อ่อนกำลัง”
(สํ.ม..19/490/133)
และว่า “ธรรม 5 ประการเหล่านี้ เป็นนิวรณ์ ทำให้มีดบอด ทำให้ไร้จักษุ ทำให้ไม่มีญาณ (สร้างความไม่รู้)
ทำให้ปัญญาดับ ส่งเสริมความคับแค้น ไม่เป็นไปเพื่อนิพพาน”
(สํ.ม..19/501/136)
นิวรณ์ 5 อย่างนี้ พึงระวังอย่านำมาสับสนกับสมถะ หรือ สมาธิ หากพบที่ใด พึงตระหนักไว้ว่า
นี้ไม่ใช่สมถะ นี้ไม่ใช่สมาธิ
นิวรณ์ 5 อย่างนั้น คือ *
1. กามฉันท์ ความอยากได้อยากเอา (แปลตามศัพท์ว่า ความพอใจในกาม)
หรือ อภิชฌา ความเพ่งเล็งอยากได้
หมายถึง ความอยากได้กามคุณ 5คือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ ที่น่าปรารถนา น่าใคร่ น่าพอใจ
เป็นกิเลสพวกโลภะ จิตที่ถูกล่อด้วยอารมณ์ต่างๆ คิดอยากได้โน่น อยากได้นี่ ติดใจโน่นติดใจนี่
คอยเขวออกไปหาอารมณ์อื่น ครุ่นข้องอยู่ ย่อมไม่ตั้งมั่น ไม่เดินเรียบไป ไม่อาจเป็นสมาธิได้
2. พยาบาท ความขัดเคืองแค้นใจ ได้แก่ ความขัดใจ แค้นเคือง เกลียดชัง
ความผูกใจเจ็บ
การมองในแง่ร้าย การคิดร้าย มองเห็นคนอื่นเป็นศัตรู ตลอดจนความโกรธ ความหงุดหงิด
ฉุนเฉียว ความรู้สึกขัดใจ ไม่พอใจต่างๆ จิตที่มัวกระทบนั่นกระทบนี่ สะดุดนั่นสะดุดนี่
เดินไม่เรียบ ไม่ไหลเนื่อง ย่อมไม่อาจเป็นสมาธิ
3. ถีนมิทธะ (ถีน+มิทธะ) ความหดหู่และเซื่องซึม หรือเซ็งและซึม
แยกเป็น ถีนะ ความหดหู่ ห่อเหี่ยว ถดถอย ระย่อ ท้อแท้ ความซบเซา เหงาหงอย
ละเหี่ย ที่เป็นอาการของจิตใจ
กับ
มิทธะ ความเซื่องซึม เฉื่อยเฉา ง่วงเหงาหาวนอน โงกง่วง อืดอาด มึนมัว ตื้อตัน
อาการซึมๆ เฉาๆ ที่เป็นไปทางกาย
จิตที่ถูกอาการทางกาย และ ทางใจอย่างนี้ครอบงำ ย่อมไม่เข็มแข็ง ไม่คล่องตัว
ไม่เหมาะแก่การใช้งาน จึงไม่อาจเป็นสมาธิได้
4. อุทธัจจกุกกุจจะ(อุทธัจจะ+กุกกุจจะ) ความฟุ้งซ่านและเดือดร้อนใจ
แยกเป็น อุทธัจจะ ความที่จิตฟุ้งซ่าน ไม่สงบ ส่าย พร่า พล่านไป
กับ
กุกกุจจะ ความวุ่นวายใจ รำคาญใจ ระแวง เดือดร้อนใจ ยุ่งใจ กลุ้มใจ กังวลใจ
จิตที่ถูกอุทธัจจกุกกุจจะ ครอบงำ ย่อมพล่าน ย่อมคว้างไป ไม่อาจสงบลงได้ จึงไม่เป็นสมาธิ
5. วิจิกิจฉา ความลังเลสงสัย ได้แก่ ความเคลือบแคลง ไม่แน่ใจ สงสัยเกี่ยวกับ
พระศาสดา พระธรรม พระสงฆ์ เกี่ยวกับสิกขา เป็นต้น
พูดสั้นๆว่า คลางแคลงในกุศลธรรมทั้งหลาย ตัดสินไม่ได้ เช่นว่า ธรรมนี้ (สมาธิภาวนานี้ ดีจริงหรือ
การปฏิบัติเช่นนี้ๆ ได้ผลจริงหรอ เป็นต้น)
มีคุณค่า มีประโยชน์ควรแก่การปฏิบัติหรือไม่ จะได้ผลหรือไม่ คิดแยกไปสองทาง กำหนดไม่ลง
จิตที่ถูกวิจิกิจฉา ขัดไว้ให้ค้างให้พร่า ลังเลอยู่ ย่อมไม่อาจแน่วแน่เป็นสมาธิ
| ไฟล์แนป: |
|
46.jpg [ 75.83 KiB | เปิดดู 8077 ครั้ง ] |
k.กรัชกาย แนะนำบทความดีจัง อ่านแล้วเข้าใจ แต่ 
ในทางปฏิบัติ
