หากคุณเป็นโรคไต....ต้องอ่าน
รศ.พ.อ.นพ.วิเชียร มงคลศรีตระกูล อายุรแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโลหิตวิทยา
“คุณแม่คุณเป็นโรคไตนะครับ มีเลือดน้อย
ต้องฉีดยากระตุ้นการสร้างเม็ดเลือด ฉีดไปเรื่อยๆ ตลอดไป...”
ตกใจไม๊ครับ?
หากหมอเรียกคุณไป พบ แล้วบอกคุณเช่นนี้
ซึ่งคุณเคยรู้จักแต่ว่าเป็นโรคไตต้องทำการล้างไต เนื่องจากมีของเสียคั่งในเลือด
แล้วไปเกี่ยวข้องกับเม็ดเลือดได้อย่างไร? ทำไมต้องใช้ยาฉีด?
ยารับประทานไม่มีหรือ? แล้วทำไมต้องฉีดไปตลอดชีวิต? มีทางเลือกอื่นหรือไม่?
ข้อสงสัยเหล่านี้คุณจะได้คำตอบในฉบับนี้ครับ
ก่อนอื่นต้องมาทำความเข้าใจกับกลไกการสร้างเม็ดเลือดก่อน
ซึ่งวันนี้เราจะพูดเฉพาะเม็ดเลือดแดงนะครับ
เป็นที่ทราบกันอยู่แล้วว่า เม็ดเลือดแดงทำหน้าที่นำออกซิเจน
ไปเลี้ยงเซลล์ที่อยู่ในส่วนต่างๆ ของร่างกาย
ค่าของเม็ดเลือดแดงปกติที่ง่ายต่อความเข้าใจคือ ค่าความเข้มข้นของเม็ดเลือดแดง
ซึ่งจะบอกเป็นเปอร์เซนต์ คือ บอกว่ามีสัดส่วนของเม็ดเลือดแดง
ต่อปริมาณของเลือดทั้งหมด (ซึ่งจะมีทั้งเม็ดเลือดและน้ำเลือด)
ค่าปกติอยู่ที่ประมาณ 36%-42%
หากมีน้อยกว่านี้ก็จัดว่ามีภาวะโลหิตจาง
หรือที่ชาวบ้านเรียกกันว่า “ซีด” นั่นเหละครับ...
ปกติแล้วเม็ดเลือดจะถูก สร้างที่ไขกระดูก ชื่อก็บอกอยู่แล้วนะครับ
คือ มันอยู่ภายในกระดูก แต่ไม่ใช่ทุกชิ้นนะครับ
ที่พบคือ บริเวณกระดูกสันหลังและกระดูกบางๆ เช่น กะโหลกศีรษะ
กระดูกอุ้งเชิงกราน กระดูกบริเวณหน้าอก เป็นต้น
หากเป็นในเด็กเล็กก็จะมีกระดูกของขาบางชิ้นที่ช่วยสร้าง แต่พอโตขึ้นก็หยุดไป
การสร้างของเม็ดเลือดแดงมีกลไกหรือตัวควบคุมการสร้าง
(การเร่งหรือการลดปริมาณการสร้าง) คือ ฮอร์โมนตัวที่เรียกว่า “อีโป้”
ผมตัดให้สั้นลงจะได้จดจำได้ง่ายนะครับ
ชื่อเต็มของมันคือ อีริทโทรโพอีติน (erythropoietin: Epo)
มันสร้างขึ้นมาจากเซลล์บริเวณไตครับ
ถ้ามีมาก...ก็จะกระตุ้นให้ร่างกายสร้างเม็ดเลือดแดงมาก
ถ้ามีน้อย...ก็จะสร้างน้อย
แต่ร่างกายเรารู้ได้อย่างไรว่าควรจะสร้างฮอร์โมนมากน้อยแค่ไหน?
มันจะมีตัวจับหรือตัววัดภาวะเลือดจางอยู่ที่ไตครับว่า
ตอนนี้ร่างกายเรามีเลือดแดงมากหรือน้อย
หากมีน้อยก็จะกระตุ้นให้เซลล์ที่ไตนั่นแหละครับสร้างให้มากขึ้น
ดังนั้นหากเกิดภาวะไตวาย นั่นแปลว่าเซลล์ต่างๆ ที่ไตเสียไป
รวมทั้งเซลล์ที่สร้างฮอร์โมนอีโป้ด้วย
แต่อย่างไรก็ตามไม่ใช่ว่าคนเป็นโรคไตวายทุกคน
จะสร้างฮอร์โมนนี้ไม่ได้เลยนะครับ บางคนสร้างได้มาก บางคนสร้างได้น้อย
คราวนี้มาดูถึงทางแก้ ครับ....ตรงไปตรงมาเลย
หากร่างกายเราสร้างฮอร์โมนอีโป้ไม่ได้หรือสร้างได้น้อย
วิธีแก้ก็คือ ให้ฮอร์โมนตัวนี้เสริมเข้าไป ปัจจุบันมนุษย์สามารถสร้างได้แล้วครับ
เนื่องจากมันเป็นโปรตีนชนิดหนึ่ง หากรับประทานเข้าไป
คงโดนน้ำย่อยในกระเพาะของเราย่อยหมดละครับ
จึงมีใช้ในรูปแบบของการฉีดเข้าสู่ร่างกาย
และจะต้องเก็บเจ้ายานี้ไว้ในตู้เย็น
ไม่เช่นนั้นมันจะหมดสภาพการใช้งาน จึงต้องระวังให้ดี
การเดินทางของยาจากโรงงานผลิต มาที่ท่าเรือ
จากท่าเรือมาที่บริษัท จากบริษัทมาที่โรงพยาบาล จากโรงพยาบาลมาที่บ้าน
จากบ้านต้องนำพายาไปฉีด ทั้งหมดนี้ต้องอยู่ในอุณหภูมิที่เหมาะสม
ไม่เช่นนั้นก็จ่ายสตางค์ฟรีครับ เหมือนฉีดน้ำเปล่า
อ้อ! ลืมบอกไปนิดหนึ่ง...การเก็บในตู้เย็นต้องไม่เย็นจัด
จนกระทั่งยากลายเป็นน้ำแข็ง แบบนั้นยาก็เสียเช่นเดียวกัน
ที่มักจะแนะนำคนไข้เพื่อไม่ให้เกิดความสับสนเข้าใจผิดก็คือ ให้เก็บไว้ที่ฝาตู้เย็น
สำหรับการฉีดยานั้นทำได้ทั้งฉีดเข้าใต้ผิวหนังหรือฉีดเข้าหลอดเลือดดำ
แล้วแต่แพทย์พิจารณาความเหมาะสม
หากฉีดเข้าหลอดเลือดดำ เราคงฉีดเองที่บ้านไม่ได้
คงต้องหาบุคลากรทางการแพทย์ทำให้ แต่หากฉีดเข้าใต้ผิวหนัง
อันนี้แล้วแต่ความกล้าหาญของคนไข้หรือญาติละครับว่าจะทำเองหรือไม่?
เพราะการฉีดทำได้ไม่ยาก ฉีดเหมือนคนเป็นโรคเบาหวานฉีดอินซูลิน
คนไข้จะหัดเองหรือให้ญาติที่อยู่ด้วยกันหัดทำก็ได้ จะสะดวกขึ้นมากครับ
เพราะไม่ต้องไปโรงพยาบาลหรือคลินิคให้เจ้าหน้าที่ฉีดให้
แต่บางคนที่ต้องไปล้างไตที่โรงพยาบาลอยู่แล้วก็คงไม่มีปัญหาอะไร
สำหรับตำแหน่งที่ฉีดนั้นสามารถฉีดได้ทั้งที่ต้นแขน บริเวณท้อง หรือต้นขาก็ได้
แต่หากให้แนะนำ...การฉีดที่ต้นขายาสามารถดูดซึมได้ดีที่สุดครับ
ส่วนข้อสงสัยที่ว่า “ทำไมต้องฉีดไปตลอดชีวิต” นั้น
..หากท่านอ่านมาตั้งแต่ต้น..ถึงตรงนี้แล้วคงตอบได้
เนื่องจากหากเราแก้สาเหตุของไตเสียไม่ได้ ไตก็สร้างฮอร์โมนไม่ได้
หากเราไม่ฉีด ก็ไม่มีฮอร์โมนในเลือด เลือดก็ตกแน่นอน
ยกเว้นกรณีเดียว...หากเราสามารถเปลี่ยนไตได้
แล้วไตที่ใส่เข้าไปใหม่สามารถผลิตฮอร์โมนได้ เราก็ไม่ต้องฉีดยาครับ
อีกกรณีหนึ่งคือ หากเราเป็นไตวาย แล้วไม่มีสตางค์ซื้อยาฉีด
แล้วเราไม่สามารถเปลี่ยนไตได้ จะทำอย่างไร?
เราก็ใช้วิธีดั้งเดิม คือ เติมเลือดเอาครับ
หากเลือดน้อยมากจนมีปัญหากับร่างกาย แพทย์ก็จะสั่งให้เลือดเอง ไม่ต้องกังวล
แต่มีข้อเสียตรงที่เป็นเลือดของคนอื่น
แม้ว่าทางสภากาชาดพยายามจะตรวจคัดกรองอย่างเต็มที่แล้วก็ตาม
แต่หากไม่มีทางเลือก ก็คงต้องใช้วิธีนี้
มีอีกอย่างหนึ่งที่น่าจะมีประโยชน์สำหรับคนที่ใช้ยาฉีดอีโป้ครับ
คือ การฉีดยาหลายๆ ครั้งในหนึ่งสัปดาห์
ให้ผลการรักษาเท่ากับการฉีดเพียงครั้งเดียว (ต่อสัปดาห์)
คือ รวบยาทั้งหมดมาฉีดในคราวเดียวกันครับ
น่าจะสะดวกสบายขึ้นนะครับ สำหรับคนที่ต้องมีภาระฉีดยานี้ไปตลอดชีวิต
สำหรับผลข้างเคียงของยานี้ อาจจะทำให้มีอาการปวดเมื่อยตามเนื้อตัว
โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกระดูก (ใช้ยาแก้ปวดธรรมดาก็หาย)
บางคนมีความดันโลหิตสูง โดยเฉพาะคนที่เป็นโรคนี้อยู่แล้ว
จะทำให้การควบคุมความดันอาจจะทำได้ยากขึ้น จนต้องใช้ยามากขึ้น
ภาวะหลอดเลือดอุดตันและภาวะที่ร่างกายสร้างภูมิต้านทานมาทำลายฮอร์โมนอีโป้
ซึ่งสองประการหลังนี้เกิดค่อนข้างน้อย แต่ก็รุนแรง
ดังนั้นการใช้ยานี้จึงต้องอยู่ในการดูแลของแพทย์อย่างใกล้ชิด
หวังว่าคงได้ความกระจ่างสำหรับคนที่ต้องใช้ยากระตุ้นการสร้างเม็ดเลือดแดงนะครับ
ไม่ว่าคุณจะเป็นโรคไตหรือไม่ก็ตาม ใช้หลักการเดียวกัน
ขอให้เลือกใช้ตามความจำเป็นอย่างเหมาะสม
...ขอคำแนะนำจากแพทย์ประจำตัวนะครับ...แล้วคุณจะปลอดภัย.....สวัสดี
ที่มา...นิตยสาร HealthToday
