สอุปาทิเสส และ อนุปาทิเสส

บางท่าน ถือเอาความหมายตามพุทธพจน์ในอังคุตตรนิกาย
(องฺ.สตฺตก. ๒๓/๕๓/๗๕; องฺ.นวก. ๒๓/๒๑๖/๓๙๔)
ซึ่งจำแนกประเภทบุคคลผู้บรรลุนิพพานเป็น ๒ อย่าง คือ สอุปาทิเสสนิพพาน
(บุคคลผู้ยังมีอุปาทานเหลือ หรือยังมีกิเลสเหลืออยู่บ้าง กล่าวคือพระเสขะ
ได้แก่ พระโสดาบัน พระสกทาคามี และพระพระอนาคามี) กับ อนุปาทิเสสบุคคล
(บุคคลผู้ไม่มีอุปาทานเหลือ หรือไม่มีเชื้อกิเลสเหลืออยู่เลย ได้แก่ พระ อเสขะ
คือ พระอรหันต์) จึงแปลคำว่า “อุปาทาน” เป็น อุปาทาน คือตัวความยึดมั่น
แล้วจำกัดความหมายของนิพพาน ๒ อย่างนั้นว่า

๑) สอุปาทิเสสนิพพานธาตุ นิพพานที่ยังมีอุปาทานเหลืออยู่ หรือนิพพานของผู้ยังมีกิเลส
เหลืออยู่บ้าง ได้แก่นิพพานของพระเสขะ คือ พระโสดาบัน พระสกทาคามี และพระอนาคามี

๒) อนุปาทิเสสนิพพานธาตุ นิพพานที่ไม่มีอุปาทานเหลืออยู่เลย หรือนิพพานของผู้ไม่มี
กิเลสเหลืออยู่เลย ได้แก่ นิพพานของพระอเสขะ คือพระอรหันต์

การแปลความหมายอย่างนี้ เกิดจากความสับสนระหว่าง ภาวะ (สอุปาทิเสสนิพพาน
และอนุปาทิเสสนิพพาน) กับ บุคคล (สอุปาทิเสสนิพพาน และ อนุปาทิเสสนิพพาน)
กล่าวคือนิพพาน ๒ นั้น เป็นการแสดงภาวะของนิพพานเท่าที่บุคคลเข้าไปเกี่ยวข้อง
ส่วนบุคคล ๒ เป็นการแสดงถึงบุคคลผู้เกี่ยวข้องกับนิพพาน

ดังนั้น เพื่อป้องกันความสับสน พึงแยก สอุปาทิเสสนิพพาน และ อนุปาทิเสสนิพพาน
ไว้พวกหนึ่ง สอุปาทิเสสบุคคล และ อนุปาทิเสสบุคคล (ซึ่งได้กล่าวต่อไปในตอนว่า
ด้วยบุคคลผู้บรรลุนิพพาน) ไว้อีกพวกหนึ่ง ไม่ให้ปะปนกัน และศัพท์สำคัญที่จะช่วยแยก
ความหมายในกรณีนี้ ก็คือ “อุปาทิ” ในสอุปาทิเสสนิพพาน และอนุปาทิเสสนิพพาน
ซึ่งแตกต่างจาก “อุปาทิ” ใน สอุปาทิเสสบุคคล และอนุปาทิเสสบุคคล (พึงสังเกตว่า
ในอรรถกถาที่อธิบายเรื่องนิพพาน ๒ นั้นเอง ก็ยังมีคำอธิบายบางตอนชวนให้สับสนว่า
สอุปาทิเสสนิพพาน คือนิพพานของสอุปาทิเสสบุคคล - ดู อิติ.อ.๒๑๗)