ปัญญา ๓

ปัญญานั้น แท้จริงก็มีอย่างเดียว ได้แก่ ธรรมชาติที่เป็นความรู้เข้าใจสภาวะ คือ หยั่งถึงความจริงของสิ่งทั้งหลายตามที่มันเป็น แต่ก็นิยมจำแนกแยกประเภทออกไปเป็นหลายอย่าง ตามระดับของความรู้เข้าใจบ้าง ตามหน้าที่หรือแง่ด้านของการทำงานของปัญญาบ้าง ตามทางที่ปัญญานั้นเกิดขึ้นบ้าง เป็นต้น

ปัญญาชุดหนึ่งซึ่งจำแนกตามแหล่งที่มา หรือทางเกิดของปัญญา ได้แก่ ปัญญา ๓ อย่าง ชุดที่แยกออกไปเป็น สุตมยปัญญา จินตามยปัญญา และภาวนามยปัญญา คำท้ายคือปัญญาเป็นตัวกลางร่วมกัน ส่วนคำข้างหน้าที่ต่างกัน บอกที่มาหรือแหล่งเกิดของปัญญานั้น ว่า หนึ่ง เกิดจากสุตะ (การสดับฟัง การอ่าน และเล่าเรียน) สอง เกิดจากจินตะ (การคิดไตร่ตรองพิจารณา) และสาม เกิดจากภาวนา (การปฏิบัติต่อจากนั้น)

ปัญญา ๓ ชุดนี้ ในพระไตรปิฎกกล่าวถึงน้อย แต่มีผู้นำมาพูดค่อนข้างบ่อย ข้อสำคัญคือเข้าใจความหมายกันไม่ค่อยชัด จึงควรแสดงคำอธิบายที่พ่วงมากับถ้อยคำเหล่านี้สืบแต่เดิมไว้ เพื่อประโยชน์ในการศึกษา

เริ่มด้วยการเรียงลำดับ ปัญญา ๓ นั้น ตามที่พูดกัน มักเรียงสุตมยปัญญาเป็นข้อแรก แต่ของเดิมในพระไตรปิฎก ทั้งในพระสูตร (ที.ปา. ๑๑/๒๒๘/๒๓๑) และในพระอภิธรรม (อภิ.วิ.๓๕/๗๙๗/๔๒๒) เริ่มต้นด้วยจินตามยปัญญาเป็นข้อแรก อย่างไรก็ตามในเนตติปกรณ์ ซึ่งพระเถรวาทสายพม่าถือเป็นคัมภีร์หนึ่งในพระไตรปิฎกด้วย (จัดรวมไว้ใน ขุททกนิกาย แห่งพระสุตตันตปิฎก) เรียงสุตมยปัญญาขึ้นก่อน (และเรียกชื่อต่างไปเล็กน้อยเป็น สุตมยีปัญญา จินตามยีปัญญา ภาวนามยีปัญญา) และต่อมา ในคัมภีร์ชั้นอรรถกถา-ฎีกา นิยมมากขึ้นในทางที่จะเรียกชื่อเป็น สุตมยญาณ จินตามยญาณ และภาวนามยญาณ

ปัญญามีอย่างเดียวนะใช่ แต่ปัญญาไม่ใช่" ธรรมชาติที่เป็นความรู้ความเข้าใจ"
แท้จริงแล้วปัญญา เป็นลักษณะของธรรมชาติ ย้ำว่า ลักษณะ มันไม่ใช่ความรู้ความเข้าใจ
ความรู้ความเข้าใจท่านเรียกว่า...วิชชา

ปัญญามีอย่างเดียวนะใช่ แต่ปัญญาไม่ใช่" ธรรมชาติที่เป็นความรู้ความเข้าใจ"
แท้จริงแล้วปัญญา เป็นลักษณะของธรรมชาติ ย้ำว่า ลักษณะ มันไม่ใช่ความรู้ความเข้าใจ
ความรู้ความเข้าใจท่านเรียกว่า...วิชชา

ปัญญาไม่สามารถจำแนกแยกประเภทได้ ใครไปแยกแสดงให้เห็นถึงความมั่วของคนนั้นครับ



ปัญญาไม่ได้แบ่งเป็น๓ชุด พูดยังกับรายงานของเด็กส่งครู
คำว่าปัญญา๓ ไม่ได้หมายถึงมีปัญญา๓ชุด แต่หมายถึง การนำเอาปัญญาไปใช้ในการกระทำ๓อย่าง

นั้นก็คือการเอาปัญญาไปใช้ในการฟังหรืออ่านพระธรรม......นี้คือสุตตมยปัญญา
การเอาปัญญาไปใช้ในกระบวนการทางความคิด..............นี้คือจิตตมยปัญญา
การเอาปัญญาไปใช้ในหลักของการปฏิบัติเพื่อการหลุดพ้น....นี้คือภาวนามยปัญญา

ฉะนั้นคำว่า๓ที่ว่าก็คีอ.....ฟัง คิด ปฏิบัติ
ปัญญามันมีอยู่ก่อนการ ฟัง คิด และปฏิบัติ



ท่านผู้พูดนี่แหล่ะคือตัวต้นเหตุที่ทำให้ชาวพุทธสับสน



เลอะเทอะ! มันไม่เกี่ยวว่าจะต้องเรียงหรือไม่ ในธรรมทั้ง๓ประการนี้
เพียงแค่หนึ่งก็สามารถทำให้บุคคลสามารถบรรลุมรรคผลได้แล้ว

บุคคลผู้มีปัญญาสามารถอ่านพระธรรมและสามารถบรรลุมรรคได้
ซึ่งส่วนใหญ่ผู้ที่อ่านออกเขียนได้และมีภูมิธรรมในเรื่องของปริยัติมักจะสำเร็จด้วย...สุตตมยปัญญา

ส่วนอีกพวกคือภาวนา ก็คือพวกที่ด้อยในปริยัติหรือด้อยในพิจารณาภาษาตัวอักษร
พวกนี้ก็มุ่งในการเจริญปัญญาภาวนาพิจารณาสภาวธรรมนี่ก็อีกหนทางบรรลุมรรคผล...เรียกว่า ภาวนามยปัญญา

สุดท้ายเป็นพวกจิตตะ พวกนี้เป็นพวกที่สามารถคิดพิจารณาหาเหตุผลจนสามารถบรรลุมรรคได้เอง
โดยไม่ต้องพึงพระธรรมหรือหลัการภาวนาของพุทธองค์ ซึ่งท่านเหล่านี้จัดเป็น..พระพุทธเจ้า
คือสามารถตรัสรู้ได้เอง.......เรียกว่าจิตตมยปัญญา

ผิดมาแต่เริ่มพูดเริ่มมโนแล้ว คือ นักศึกษาธรรมะเมืองไทย หยิบข้อธรรมตัวใดตัวมาแล้วก็ว่าเป็นคุ้งเป็นแคว พูดยังกับว่า นามธรรม (จิตใจ) มันเกิดตัวเดียวโดดๆโด่เด่ยังงั้นแหละ ไม่ใช่

ทูลหัวของบ่าว หลักธรรม (นามธรรม) มันอาศัยกันและกันเกิด เป็นเหตุปัจจัยให้กันและกัน เขาทำงานเป็นกลุ่ม (สัมปยุตตธรรม) แต่ไม่ก้าวก่ายหน้าที่กัน แบ่งหน้าที่กันทำชัดเจน

ดูตัวอย่าง สัญญา วิญญาณ ปัญญา เขาทำงานกัน



ในคัมภีร์รุ่นอรรถกถา เช่น วิสุทธิมัคค์เป็นต้น อธิบายความแตกต่างระหว่างสัญญา วิญญาณ และปัญญาไว้ ว่า

สัญญาเพียงรู้จักอารมณ์ว่า เขียว เหลือง เป็นต้น (คือรู้อาการของอารมณ์) ไม่อาจให้ถึงความเข้าใจลักษณะคือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตาได้

วิญญาณรู้อารมณ์ว่า เขียว เหลือง เป็นต้น ได้ด้วย ทำให้ถึงความเข้าใจลักษณะคือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา ได้ด้วย (คือเข้าใจตามที่ปัญญาบอก) แต่ไม่อาจส่งให้ถึงความปรากฏแห่งมรรค (คือ ให้ตรัสรู้อริยสัจไม่ได้)
ส่วนปัญญาทั้งรู้อารมณ์ ทั้งให้ถึงความเข้าใจลักษณะ และทั้งส่งให้ถึงความปรากฏขึ้นแห่งมรรค


ท่านอุปมาเหมือนคน ๓ คน มองดูเหรียญกษาปณ์ สัญญาเปรียบ เหมือนเด็กยังไม่เดียงสา มองดูเหรียญแล้วรู้แต่รูปร่าง ยาว สั้น เหลี่ยม กลม สี และลวดลายแปลกๆ สวยงามของเหรียญนั้น ไม่รู้ว่าเป็นของที่เขาตกลงกัน ใช้เป็นสื่อการแลกเปลี่ยนซื้อขาย

วิญญาณเปรียบ เหมือนชาวบ้านเห็นเหรียญแล้วรู้ทั้งรูปร่างลวดลาย และรู้ว่าใช้เป็นสื่อการซื้อขายแลกเปลี่ยนได้ แต่ไม่รู้ซึ้งลงไปว่า เหรียญนี้แท้ เหรียญนี้ปลอม มีโลหะอะไรผสมกี่ส่วน

ปัญญาเปรียบ เหมือนเหรัญญิก ซึ่งรู้ทุกแง่ที่กล่าวมาแล้ว และรู้ชำนาญจนกระทั่งว่า จะมองดูก็รู้ ฟังเสียงเคาะก็รู้ ดม ชิม หรือเอามือชั่งดูก็รู้ รู้ตลอดไปถึงว่า เหรียญนี้ทำที่นั้นๆ ผู้ชำนาญคนนั้นๆทำ


อนึ่ง ปัญญาไม่ได้เกิดขึ้นเสมอไป บางทีมีแต่สัญญาและวิญญาณ หาได้มีปัญญาด้วยไม่ แต่คราวใดมีปัญญาเกิดร่วมด้วย กับ สัญญา และวิญญาณ คราวนั้นก็ยากที่จะแยกให้เห็นความแตกต่างจากกันและกัน


เมื่อชาลีและกัณหา เดินถอยหลังลงไปซ่อนตัวในสระน้ำ ด้วยเข้าใจว่าผู้ตามหาเห็นรอยเท้าแล้วจะเข้าใจว่า เธอทั้งสองขึ้นมาแล้วจากสระน้ำ ความคิดที่ทำเช่นนั้นก็เรียกว่าเป็นปัญญา
ต่อมาเมื่อพระเวสสันดรทอดพระเนตรเห็นรอยเท้าของลูกทั้งสองแล้ว ก็รู้ทันทีว่าลูกทั้งสองเดินถอยหลังไปซ่อนอยู่ในสระน้ำ เพราะมีแต่รอยเท้าเดินขึ้นอย่างเดียว ไม่มีรอยลง อีกทั้งรอยนั้นก็กดหนักทางส้นเท้า ความรู้เท่าทันนี้ ก็เรียกว่าเป็นปัญญา

ในกรณีนี้จะเห็นได้ว่า ปัญญามีความรอบคอบและลึกซึ้งกว่ากัน ซึ่งเกี่ยวพันไปถึงการที่ปัญญาใช้ประโยชน์จากสัญญาด้วย


การที่เจ้าชายสิทธัตถะ ทอดพระเนตรเห็นคนแก่ คนเจ็บ คนตาย แล้วคำนึงเห็นความทุกข์ที่มวลมนุษย์ต้องประสบทั่วสากล และเข้าใจถึงภาวะที่สังขารทั้งหลายไม่เที่ยงแท้ ล้วนเกิดขึ้นแล้วปรวนแปรและสิ้นสุดด้วยแตกดับ ควรระงับความทุกข์อันเนื่องมาจากสาเหตุนั้นเสีย ความเข้าใจนั้นก็เรียกว่าเป็นปัญญา

เมื่อพระพุทธเจ้าจะประดิษฐานพระพุทธศาสนาในแคว้นมคธ ได้เสด็จไปโปรดพวกกัสสปชฎิล ซึ่งเป็นที่เคารพนับถือของชาวมคธ ให้เลื่อมใสยอมรับคำสอนของพระองค์ก่อน พระปรีชาอันให้ดำริที่จะกระทำเช่นนั้นก็เรียกว่าเป็นปัญญา


ปัญญาเป็นคำกลาง สำหรับความรู้ประเภทที่กล่าวแล้ว และปัญญานั้นมีหลายขั้นหลายระดับ เช่น
แบ่งเป็นโลกียปัญญา โลกุตรปัญญา เป็นต้น

มีคำศัพท์หลายคำ ที่ใช้ในความหมายจำเพาะ หมายถึง ปัญญาในขั้นใดขั้นหนึ่ง ระดับใดระดับหนึ่ง แง่ใดแง่หนึ่ง หรือเนื่องด้วยกิจเฉพาะ คุณสมบัติเฉพาะหรือประโยชน์เฉพาะบางอย่าง เช่น วิปัสสนา สัมปชัญญะ ญาณ วิชชา ปริญญา อภิญญา อัญญา พุทธิ โพธิ สัมโพธิ ปฏิสัมภิทา เป็นต้น

นั่นก็หมายความว่า อริยบุคคลผู้มีปัญญาแล้ว จึงใช้ปัญญา ปฏิบัติต่อ เพื่อการหลุดพ้นได้ 3 วิธี
ไม่ใช่ยังไม่มีปัญญา แต่ปฏิบ้ติ 3 วิธี เพื่อให้ได้ปัญญา

คุยกับคนมโน ให้ถึงคนเมากัญชาดูก้อนเมฆ ไม่ทำห่าอะไรหรอก เมาได้ที่แล้วก็นอนมโนวาดภาพก้อนเมฆที่ลอยไปลอยมาเป็นสิงสาราสัตว์ เป็นนกเป็นหนูไป แล้วก็ยิ้มแก้มตุ่ย คิกๆๆ

ผิดมาแต่เริ่มพูดเริ่มมโนแล้ว คือ นักศึกษาธรรมะเมืองไทย หยิบข้อธรรมตัวใดตัวมาแล้วก็ว่าเป็นคุ้งเป็นแคว พูดยังกับว่า นามธรรม (จิตใจ) มันเกิดตัวเดียวโดดๆโด่เด่ยังงั้นแหละ ไม่ใช่

ทูลหัวของบ่าว หลักธรรม (นามธรรม) มันอาศัยกันและกันเกิด เป็นเหตุปัจจัยให้กันและกัน เขาทำงานเป็นกลุ่ม (สัมปยุตตธรรม) แต่ไม่ก้าวก่ายหน้าที่กัน แบ่งหน้าที่กันทำชัดเจน

ดูตัวอย่าง สัญญา วิญญาณ ปัญญา เขาทำงานกัน

ในคัมภีร์รุ่นอรรถกถา เช่น วิสุทธิมัคค์เป็นต้น อธิบายความแตกต่างระหว่างสัญญา วิญญาณ และปัญญาไว้ ว่า

สัญญาเพียงรู้จักอารมณ์ว่า เขียว เหลือง เป็นต้น (คือรู้อาการของอารมณ์) ไม่อาจให้ถึงความเข้าใจลักษณะคือ อนิจจัง ทุกขัง อนัตตาได้

ปัญญาเป็นคำกลาง สำหรับความรู้ประเภทที่กล่าวแล้ว และปัญญานั้นมีหลายขั้นหลายระดับ เช่น
แบ่งเป็นโลกียปัญญา โลกุตรปัญญา เป็นต้น

มีคำศัพท์หลายคำ ที่ใช้ในความหมายจำเพาะ หมายถึง ปัญญาในขั้นใดขั้นหนึ่ง ระดับใดระดับหนึ่ง แง่ใดแง่หนึ่ง หรือเนื่องด้วยกิจเฉพาะ คุณสมบัติเฉพาะหรือประโยชน์เฉพาะบางอย่าง เช่น วิปัสสนา สัมปชัญญะ ญาณ วิชชา ปริญญา อภิญญา อัญญา พุทธิ โพธิ สัมโพธิ ปฏิสัมภิทา เป็นต้น

เลอะเทอะ! ปัญญาไม่ใช่คำเลื่อนเปื้อน
ปัญญาเป็นพุทธพจน์ และมีนิยามโดยเฉพาะ

ปัญญาเป็นสภาพนามธรรม ที่เกิดจากกายใจคือการระลึกรู้

คำว่า "โลกียปัญญา โลกุตรปัญญา" เป็นคำพูดปรุงแต่งเลอะเทอะเลื่อนเปื้อน



ปัญญาที่เป็นพุทธพจน์มีอย่างเดียว จะบอกว่าปัญญามีหลายคำก็ได้แต่ให้รู้ไว้ว่า
มันเป็นคำพูดของพวกโมฆะบุรุษ ผู้ไม่มีความรู้ในธรรม

เลอะเทอะ! มันไม่เกี่ยวว่าจะต้องเรียงหรือไม่ ในธรรมทั้ง๓ประการนี้
เพียงแค่หนึ่งก็สามารถทำให้บุคคลสามารถบรรลุมรรคผลได้แล้ว

บุคคลผู้มีปัญญาสามารถอ่านพระธรรมและสามารถบรรลุมรรคได้
ซึ่งส่วนใหญ่ผู้ที่อ่านออกเขียนได้และมีภูมิธรรมในเรื่องของปริยัติมักจะสำเร็จด้วย...สุตตมยปัญญา

ส่วนอีกพวกคือภาวนา ก็คือพวกที่ด้อยในปริยัติหรือด้อยในพิจารณาภาษาตัวอักษร
พวกนี้ก็มุ่งในการเจริญปัญญาภาวนาพิจารณาสภาวธรรมนี่ก็อีกหนทางบรรลุมรรคผล...เรียกว่า ภาวนามยปัญญา

สุดท้ายเป็นพวกจิตตะ พวกนี้เป็นพวกที่สามารถคิดพิจารณาหาเหตุผลจนสามารถบรรลุมรรคได้เอง
โดยไม่ต้องพึงพระธรรมหรือหลัการภาวนาของพุทธองค์ ซึ่งท่านเหล่านี้จัดเป็น..พระพุทธเจ้า
คือสามารถตรัสรู้ได้เอง.......เรียกว่าจิตตมยปัญญา