อินทรีย์ ๕ ได้แก่
๑. สัทธินทรีย์
๒. วิริยินทรีย์
๓. สตินทรีย์
๔. สมาธินทรีย์
๕. ปัญญินทรีย์
อินทรีย์ ๕ เป็นธรรมที่ส่งเสริมธรรมอันเป็นฝักฝ่ายแห่งกุศลคืออิทธิบาท ๔
๑. สัทธินทรีย์ ส่งเสริม ฉันทะอิทธิบาท ความยินดีพอใจ
๒. วิริยินทรีย์ ส่งเสริม วิริยะอิทธิบาท ความเพียร แข็งใจปฏิบัติ
๓. สมาธินทรีย์ ส่งเสริม จิตตะอิทธิบาท ความตั้งใจ
๔. ปัญญินทรีย์ ส่งเสริม วิมังสาอิทธิบาท ความเอาใจฝักใฝ่สิ่งนั้น พิจารณาใคร่ครวญ
อิทธิบาททั้ง ๔ ก็จะมาส่งเสริม สตินทรีย์
อนึ่ง ในบรรดาอินทรีย์ ๕ เหล่านี้ พระอริยะเจ้าทั้งหลายย่อมสรรเสริญความสมดุลย์
แห่งสัทธากับปัญญา สมาธิกับวิริยะ
ผู้มีสัทธาที่ยิ่งไปกว่าปัญญา อาจเป็นคนที่งมงาย คือเชื่ออย่างไร้เหตุผล
ปัญญาที่ยิ่งไปกว่าสัทธา อาจเป็นคนที่ไม่เชื่ออะไรง่ายๆ คิดจนเกินเลยเหตุผลทั่วๆไป
แม้จะทำบุญก็ยังยากต้องคิดแล้วคิดอีกว่าสมควรจะทำหรือไม่ ฯลฯ
ส่วนสมาธิมากกว่าวิริยะมักจะทำให้เกิดอาการง่วง วิริยะมากกว่าสมาธิมักทำให้ฟุ้งซ่าน
ปัจจุบันมีบางท่านอ้างข้อความนี้แล้วเกิดกลัวว่าสมาธิจะมากเกินไป จึงต้องลดสมาธิลง
ที่จริงแล้วการปฏิบัติธรรมด้วยการเจริญสตปัฏฐานนั้นก็มีจิตมุ่งหมายให้เกิดสมาธิ
เมื่อเป็นสมาธิที่มั่นคงแล้วจึงจะเกิดเกิดปัญญาต่อมา หรือผู้มีปัญญาดีแล้วย่อมทำให้สมาธิตามต่อมา
เหมือนน้ำนิ่งจะเกิดการส่งผลทำให้น้ำใสเห็นพืชและสัตว์ที่อยู่ในน้ำ
สมาธิของผู้ปฏิบัติธรรมในระดับวิปัสสนาญาณจัดเป็นขณิกสมาธิ คือ สมาธิชั่วขณะที่มีกำลังเทียบ
เท่าอุปจารสมาธิ จึงทำให้เกิดวิสุทธิได้ ต่อมาเมื่อสมาธิแก่กล้าจนได้บรรลุมรรคผลนิพพานแล้ว
จึงจะมีกำลังเทียบเท่าอัปปนาสมาธิ ดังนั้น สมาธิที่ท่านกล่าวว่ายังไม่สมดุลย์กับวิริยะนี้จึงไม่ใช่
สมาธิจริงแต่เป็นเอกัคคตาเจตสิกที่ยังไม่มีกำลังเท่านั้น
ส่วนสตินทรีย์มากเท่าไหร่จะไม่เกิดการที่จะไม่สมดุลย์ มีแต่จะขาดหรือไม่พอที่จะดำรงค์เท่านั้น
| ไฟล์แนป: |
|
cats.jpg [ 39.73 KiB | เปิดดู 1823 ครั้ง ] |
