จิตอยู่ในร่างกาย แต่อยู่ตรงส่วนไหน
หรือจิตอยู่ไม่เป็นที่ ในร่างกายเรา

จิตอยู่ในร่างกาย แต่อยู่ตรงส่วนไหน
หรือจิตอยู่ไม่เป็นที่ ในร่างกายเรา

รูปที่เป็นที่เกิดของจิตเรียกว่าวัตถุรูปมี 6 อย่าง

1. จักขุวัตถุ

2. โสตวัตถุ

3. ฆานวัตถุ

4. ชิวหาวัตถุ

5. กายวัตถุ

6. หทยวัตถุ

วสนฺติ ปติฏฺฐหนฺติ จิตฺตเจตสิกา เอตฺถาติ วตฺถุ ฯ



จิต เจตสิก ทั้งหลาย ย่อมอาศัยตั้งอยู่ในธรรมใด ฉะนั้น ธรรมที่เป็นที่อาศัย ตั้งอยู่ของจิตเจตสิกเหล่านั้น ชื่อว่า วัตถุ

วัตถุสังคหะ เป็นการรวบรวมแสดงเรื่องวัตถุ อันเป็นที่อาศัยเกิดของจิตและ เจตสิก วัตถุอันเป็นที่จิตและเจตสิก

อาศัยเกิดนี้ มี ๖ จึงเรียกกันสั้น ๆ ว่า วัตถุ ๖ และวัตถุ ๖ นี้เป็น รูปธรรม ทั้งนั้น คือ

๑. จักขุวัตถุ ได้แก่ จักขุปสาทรูป เป็นที่อาศัยเกิดของ จักขุวิญญาณจิต ๒

๒. โสตวัตถุ ได้แก่ โสตปสาทรูป เป็นที่อาศัยเกิดของ โสตวิญญาณจิต ๒

๓. ฆานวัตถุ ได้แก่ ฆานปสาทรูป เป็นที่อาศัยเกิดของ ฆานวิญญาณจิต ๒

๔. ชิวหาวัตถุ ได้แก่ ชิวหาปสาทรูป เป็นที่อาศัยเกิดของ ชิวหาวิญญาณจิต ๒

๕. กายวัตถุ ได้แก่ กายปสาทรูป เป็นที่อาศัยเกิดของ กายวิญญาณจิต ๒

๖. หทยวัตถุ ได้แก่ หทยรูป เป็นที่อาศัยเกิดของ จิต ๗๕ ดวง (เว้น ทวิปัญจวิญญาณ ๑๐ อรูปวิบาก ๔)

ภวังคจิตจึงทำหน้าที่คิดและรู้ เป็นที่ตั้งของการทำงานทางจิตของคนเรา
เมื่อมีรูปารมณ์มากระทบจักขุปสาทรูป จักขุวิญญาณย่อมเกิดขึ้นโดยอาศัยตาเป็นที่ตั้ง จากนั้น
มโนวิญญาณก็เกิดขึ้นพิจารณารูปารมณ์ ส่วนโสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ และชิวหาวิญญาณ
ก็เป็นไปในทำนองเดียวกัน โดยมีหู จมูก และลิ้นเป็นที่ตั้ง สำหรับกายวิญญาณนั้น มีขอบเขต
กว้างขวาง เพราะมีร่างกายทั้งหมดเป็นที่ตั้ง

ในขณะที่ไม่มีอารมณ์อื่นปรากฏชัด มโนวิญญาณจะเกิดขึ้นทำหน้าที่คิดนึกเรื่องราวต่างๆ
บางครั้งจึงเพลินอยู่กับความคิดจนกระทั่งไม่รับรู้อารมณ์อื่น การหมกมุ่นครุ่นคิดเรื่องสำคัญอาจทำให้
ถึงกับนอนไม่หลับได้ เพราะถูกครอบงำด้วยความคิดที่ผุดขึ้นมา เรื่องแล้วเรื่องเล่า โดยมีภวังคจิต
อาวัชชนจิต และธรรมารมณ์เป็นปัจจัยปรุงแต่ง แต่สำหรับผู้ปฏิบัติธรรมที่เจริญสติระลึกรู้สภาวธรรม
การคิดในทุกขณะที่เกิดขึ้น จะเห็นว่าความคิดนั้นก็มีการเกิดดับเป็นช่วงๆ เช่นกัน:

จิตที่รู้อารมณ์ โดยไม่ต้องอาศัยทวารเลย คือ ปฏิสนธิจิต จุติจิต และภวังคจิต

จิตที่กล่าวถึงเหล่านี้ เกิดที่ หทยวัตถุ

มโนวิญญาณ ทั้งหมด เกิดที่ หทยวัตถุ

ถ้าจิตทั้งหมด มี 89 ดวง ก็แสดงว่า เกิดที่หทยวัตถุ เสีย 79 ดวง
ถ้าจิตทั้งหมด มี 121 ดวง ก็แสดงว่า เกิดที่หทยวัตถุ เสีย 111 ดวง


มโนวิญญาณ ส่วนหนึ่งรู้อารมณ์ ทางมโนทวาร
มโนวิญญาณ อีกส่วนหนึ่งรู้อารมณ์ โดยไม่อาศัยทวารใดๆ เลย

มโนวิญญาณ ที่รู้อารมณ์ได้โดยไม่อาศัยทวารใดๆ เลย คือ ปฏิสนธิจิต จุติจิต และภวังคจิต

สงสัย ปัญญา ผมยังน้อยอยู่เลยยังไม่ค่อนเข้าใจที่หลายๆท่านอธิบาย

ผมจะค่อยๆลองศึกษาต่อไปเรื่อยๆครับ

จิตอยู่ในร่างกาย แต่อยู่ตรงส่วนไหน
หรือจิตอยู่ไม่เป็นที่ ในร่างกายเรา

:b44: ในคัมภีร์อรรถกถาพระอภิธรรมปิฎกได้อุปมาการทำงานของจิตไว้ว่า
เปรียบเหมือนแมงมุมชักใยไว้ดักแมลงแล้วมอบคอยอยู่ตรงกลาง เมื่อมีแมลงบินมาติดใย
แมงมุมก็จะวิ่งไปกินเหยื่อ แล้วก็กลับมาหมอบที่กลางข่ายใยตามเดิม ภวังคจิตหรือมโนวิญญาณ
ก็จะเช่นกัน มีหัวใจเป็นที่อยู่ที่อาศัยและมีโลหิตที่หัวใจสูบฉีดไปตามเส้นโลหิตทั่วร่างกายเป็นเครือข่าย
เมื่อรูปารมณ์มากระทบประสาทตา ก็ทำให้ภวังคจิตที่อยู่ในหัวใจเคลื่อนไหว เปลี่ยนเป็นจักขุวิญญาณ
เป็นต้นในจักขุทวารวิถี (วิถีทางจักขุทวาร) เมื่อวิถีจิตดับลงก็กลับสู่ภวังค์ใหม่อีก สำหรับสัททารมณ์
กับโสตปสาทรูป และคันธรมณ์กับฆานปสาทรูป เป็นต้น ก็เป็นไปในทำนองเดียวกัน

ด้วยเหตุดังกล่าว ภวังคจิตจึงทำหน้าที่คิดและรู้ เป็นที่ตั้งของการทำงานทางจิตของคนเรา
เมื่อมีรูปารมณ์มากระทบจักขุปสาทรูป จักขุวิญญาณย่อมเกิดขึ้นโดยอาศัยตาเป็นที่ตั้ง จากนั้น
มโนวิญญาณก็เกิดขึ้นพิจารณารูปารมณ์ ส่วนโสตวิญญาณ ฆานวิญญาณ และชิวหาวิญญาณ
ก็เป็นไปในทำนองเดียวกัน โดยมีหู จมูก และลิ้นเป็นที่ตั้ง สำหรับกายวิญญาณนั้น มีขอบเขต
กว้างขวาง เพราะมีร่างกายทั้งหมดเป็นที่ตั้ง

ในขณะที่ไม่มีอารมณ์อื่นปรากฏชัด มโนวิญญาณจะเกิดขึ้นทำหน้าที่คิดนึกเรื่องราวต่างๆ
บางครั้งจึงเพลินอยู่กับความคิดจนกระทั่งไม่รับรู้อารมณ์อื่น การหมกมุ่นครุ่นคิดเรื่องสำคัญอาจทำให้
ถึงกับนอนไม่หลับได้ เพราะถูกครอบงำด้วยความคิดที่ผุดขึ้นมา เรื่องแล้วเรื่องเล่า โดยมีภวังคจิต
อาวัชชนจิต และธรรมารมณ์เป็นปัจจัยปรุงแต่ง แต่สำหรับผู้ปฏิบัติธรรมที่เจริญสติระลึกรู้สภาวธรรม
การคิดในทุกขณะที่เกิดขึ้น จะเห็นว่าความคิดนั้นก็มีการเกิดดับเป็นช่วงๆ เช่นกัน