จิตใจของคนเราจะเป็นอิสระหลุดพ้นจากกิเลสตัณหา ความไม่รู้ ต่างๆ ก็ต่อเมื่อมอง
เห็นเป็นสิ่งที่ว่างเปล่า คือเห็นชัดว่าตัวเราไม่มี และต้องเห็นชัดติดต่อไปทุกขณะจิต เมื่อเห็นไปเป็นเวลานานๆเข้า กิเลสตัณหาต่างๆก็คลายตัวลงตามลำดับ ส่วนจะเป็นเวลานานเท่าไหร่ก็สุดแล้วแต่ว่า บุคคลนั้นยึดมั่นถือมั่นเรื่องอะไร มากน้อยอย่างไร

ในทำนองเดียวกัน เราทั้งหลายต่างก็รู้เป็นอย่างดีว่า ตัวเราไม่มี มีแต่ตัวตนที่เป็นสมมติ
ซึ่งตัวตนที่เป็นของสมมตินี้ ในที่สุดก็จะต้องแตกดับสูญสลายไป ทางที่ถูกควรจะปล่อยวาง
เพราะถ้าปล่อยวางได้ ก็จะทำให้จิตใจสบาย ซึ่งเราทุกคนก็ต้องการความสบายใจ
ทั้งที่รู้อยู่อย่างนี้แต่ส่วนใหญ่ก็ปล่อยวางไม่ได้
คนบางคนสามารถปล่อยวางได้ง่ายมากสำหรับสิ่งของที่แตกหัก หรือสูญหาย
เขามักจะพูดว่า ช่างมันเถอะ เอาคืนมาไม่ได้แล้ว ทำให้ดีเหมือนเก่าไม่ได้แล้ว
เมื่อคิดเช่นนี้ได้ ก็สามารถปล่อยวางเลิกคิดในสิ่งเหล่านี้ได้
การทำใจให้ว่างคือ ขับไล่ความคิดเรื่องการยึดมั่น หรือยึดถือกับสิ่งของนั้นออกไปได้หมด
แต่สิ่งที่ปล่อยวางลงได้นั้นไม่ได้ขึ้นอยู่กับการใช้เหตุผลเพียงอย่างเดียว ขึ้นอยู่กับพื้นฐานความเสียสละด้วย

คนไหนซึ่งในอดีตเคยเสียสละสิ่งของเงินทองเพื่อประโยชน์แก่ผู้อื่นมามาก ให้โดยไม่หวังผลตอบแทน เมื่อให้แล้วสบายใจ
มีความยินดีที่เกิดจากการให้ คนที่มีนิสัยอย่างนี้ สามารถปล่อยวางในเรื่องการยึดมั่นถือมั่นในสิ่งของได้ง่ายมาก

แต่จะได้มากน้อยแค่ไหนก็ขึ้นอยู่กับสิ่งของที่เคยให้ คนที่เคยให้แต่ของเหลือใช้ที่ไม่ต้องการแล้ว ก็ปล่อยวางได้ก็แต่เฉพาะของอย่างนี้
แต่คนไหนเคยเสียสละให้ในสิ่งของที่ตนเองยังต้องใช้อยู่และยังรักอยู่มาก ให้แก่ผู้อื่นด้วยความเต็มใจได้
การปล่อยวางเกี่ยวกับเรื่องของรักก็จะปล่อยวางได้ง่าย
ส่วนผู้ที่ไม่เคยฝึกในเรื่องนี้มาก่อนย่อมทำไม่ได้

การปล่อยวางเกี่ยวกับเรื่องตัวตนย่อมหมายถึง
การปล่อยวางเกี่ยวกับเรื่องชื่อเสียง ความสุข ความสะดวกสบาย ตลอดจนถึงการเสียสละชีวิต คนที่สามารถทำใจให้ว่างในเรื่องตัวตนจริงๆต้องเป็นคนที่เคยผ่านการเสียสละเกี่ยวกับเรื่องชื่อเสียง ความสุข ความเจริญ รวมทั้งเสียสละชีวิตเพื่อผู้อื่นมาแล้วมากมาย ซึ่งการเสียสละนั้นจะต้องทำด้วยความเต็มใจไม่หวังผลตอบแทน เช่นไม่ได้ทำเพื่อหวังผลตอบแทนในชื่อเสียง เกียรติยศ ความรัก ความเคารพนับถือ ความกตัญญู หวังผลให้ได้ไปเกิดในสวรรค์ หรือ ความร่ำรวยในชาติหน้า เป็นต้น

บุคคลทั่วไปส่วนใหญ่ตกเป็นทาสแห่งความรู้สึกนึกคิดของตนเอง อย่างที่พูดกันว่า อดคิดไม่ได้ อดเสียใจไม่ได้ อดวิตกกังวลไม่ได้ หรือเวลานั่งสมาธิก็ควบคุมจิตใจให้เป็นสมาธิไม่ได้ มีความคิดฟุ้งซ่าน ไม่สามารถทนอยู่ได้ในสภาวะนี้ได้ เป็นต้น

ดังนั้นคำว่าว่างในความหมายอันที่หนึ่ง
ก็คือแม้จะมีความรู้สึกนึกคิดถึงสิ่งนั้นสิ่งนี้ แต่ก็ไม่ติดอยู่กับสิ่งเหล่านั้น พร้อมจะปล่อยวางได้อยู่เสมอ ตัวอย่างเช่น คนที่ดื่มเหล้าเพราะติด จะไม่ดื่มอยู่ไม่ได้ ส่วนคนที่ดื่มเหล้าแต่ไม่ติด ที่ดื่มก็เพื่อจะศึกษาหรือเพื่อที่จะรู้อะไรบางอย่าง ถึงจะดื่มเหล้าเหมือนกันกับคนที่ติด แต่มีลักษณะบางอย่างแตกต่างกัน กล่าวคือคนที่ติดเหล้าเมื่อถึงเวลา หรือมีสิ่งยั่วเย้าจะบังคับตนเองไม่ให้ดื่มไม่ได้ แม้จะถูกกังขังหรือบังคับไม่ให้ดื่ม ก็บังคับได้แต่เพียงร่างกาย ส่วนใจก็คิดถึงแต่เหล้าอยู่เสมอ แม้จะติดธุระกับเรื่องอะไรอยู่ก็ตามก็อดจะคิดถึงเรื่องเหล้าไม่ได้ หากไม่ได้ดื่มจะหงุดหงิด เกิดอารมณ์โกรธโมโหได้ ส่วนคนที่ไม่ติดเหล้า เมื่อคิดว่าจะไม่ดื่ม ก็ไม่ดื่มจริงๆ จิตใจก็ไม่ข้องติดอยู่กับเหล้า จะเลิกคิดเมื่อไหร่ก็ทำได้ นี่คือข้อแตกต่างกัน คนดื่มเหล้าเพราะติด ใจย่อมไม่ว่างจากเหล้า ส่วนคนที่ไม่ติดถึงแม้จะนึกถึงเหล้าใจก็ไม่ติด เพราะพร้อมจะปล่อยวางได้อยู่ตลอด ความผิดหวังเรื่องเหล้าจะไม่กระทบ กระเทือนจิตใจอะไรเลย


ดังนั้นคนที่ดื่มเหล้าเพราะติด ใจย่อมไม่ว่าง ส่วนคนที่ดื่มแต่ไม่ติด ใจย่อมว่างอยู่เสมอ
ด้วยเหตุนี้ความว่างตามตัวอย่างนี้
“ ไม่ได้หมายความว่าต้องไม่มีความรู้สึกนึกคิดใดๆจึงจะเรียกว่า ว่าง

คนส่วนใหญ่ยังเข้าใจผิดว่า ผู้ที่เข้าถึงความว่างได้ย่อมไม่ยึดถืออะไรเลย
แต่แท้จริงแล้วคนเราจะต้องมีความยึดถือในสิ่งที่ดีและถูกต้อง
แต่ต้องไม่มีอารมณ์ความโลภ โกรธ หลง ซึ่งหากไม่มีการยึดถือก็ไม่มีหลักในการดำเนินชีวิต
คนเราก็ไม่สามารถอยู่ร่วมกันในสังคมได้ สังคมก็มีปัญหาได้ เช่น การยึดถือในกฎหมาย กฎระเบียบสังคม จารีตประเพณี เป็นต้น
ตัวอย่างเช่น เราเป็นคนที่แต่งกายเรียบร้อย ตามแบบที่ถือว่าเป็นสิ่งที่ดีงามถูกต้อง
เมื่อเห็นคนอื่นแต่งตัวนำสมัยหรือไม่ถูกกาละเทสะ เราอาจมีความรู้สึกไม่พอใจ หรือขวางหูขวางตา
หากแต่ในความหมายของคำว่าทำใจให้ว่างแล้ว แม้ว่าสิ่งที่เห็นนั้นไม่ดี ก็ต้องมีความรู้สึกเฉยๆ
ความไม่พอใจ ความโกรธหรือความเกลียด ที่จะทำให้ขุ่นมัวย่อมไม่เกิดขึ้นในจิตใจ

คำว่าว่างในความหมายที่สองก็คือ
การทำใจให้ว่างจากอารมณ์ทุกอย่าง ในใจไม่มีความรู้สึกนึกคิดใดๆ ไม่มีอารมณ์ใดๆ หรือ ไม่มีเรื่องอื่นใด
ที่ผ่านเข้ามาแล้วยังคงติดค้างอยู่ในจิต ซึ่งหากต้องการจะหยุดความรู้สึกนึกคิดใดๆ ก็สามารถทำได้ในทันทีโดยไม่ยาก
อารมณ์ค้างหรือความกดดันต่างๆ ไม่มีเหลืออยู่ในจิตใจ

มนุษย์เคยชินกับการอยู่และใช้ชีวิตเพื่อตัวเองมาโดยตลอด
ความรู้สึกนึกคิดต่างๆก็ถือว่าเป็นตัวเราเป็นของๆเรา ความรู้สึกนี้ฝังใจอยู่ตลอดเวลา
เพราะฉะนั้นไม่ว่า จะนึก จะคิด จะพูด หรือจะทำอะไร ก็ทำเพื่อตัวเรา เพื่อร่างกาย
เพื่อสนองความปรารถนาความต้องการที่เข้าใจว่าเป็นของๆเรา
การดำรงชีวิตของมนุษย์ทั่วไป ไม่ว่าจะเป็นไปในทางที่สุจริตถูกต้องสักเพียงใด
ก็ทำเพื่อตัวตนที่เข้าใจว่าเป็นตัวเขาจริงๆอยู่นั่นเอง

ส่วนผู้ที่เข้าถึงความว่างได้แล้วนั้น
ความรู้สึกที่ว่าทำให้ตัวเราไม่มี เพราะรู้สึกอยู่ตลอดเวลาว่าตัวเราไม่มี
แต่ถ้าจะมีการยึดถือว่าตัวเรามีอยู่ ก็ยึดถือได้เพียงอย่างเดียวคือตัวตนที่เป็นผลแห่งกรรม
แต่ก็ยังรู้สึกอีกว่าตัวตนที่เป็นผลแห่งกรรมก็มีการเปลี่ยนแปลงได้ ดับได้ สูญสิ้นได้ ก็ย่อมเป็นตัวเราไม่ได้อีกเช่นเดียวกัน

หากผู้ใด
เข้าถึงความว่างได้
ก็สามารถพบกับความสงบอันประณีต
เป็นความสงบที่สูงกว่า ประณีตกว่า
สงบกว่า
ความสงบใดๆที่เกิดจากสมาธิหรือวิปัสสนา
แม้ว่าจะได้ฌานขั้นสูงสุด เจริญวิปัสสนาได้แกร่งกล้า
ความสงบที่มีอยู่แม้จะประณีตหรือสูงสุดอย่างไร
ก็ยังเปลี่ยนแปลงได้ไม่คงที่
โดยเฉพาะกิเลสต่างๆที่มีอยู่ในสันดาน ยังละไม่ได้จริงๆ
เพียงแต่ระงับหรือข่มเอาไว้ไม่ให้แสดงออกมาในช่วงระยะเวลาหนึ่งเท่านั้น

ความสงบอันประณีตนี้ เป็นความสงบขั้นนิพพาน เป็นความสงบอันสูงสุด อยู่ตัว
ไม่มีการเปลี่ยนแปลงตามอารมณ์ ตามสภาพร่างกาย แม้ว่าตายแล้วเกิดอีก ความสงบที่เคยมีก็ยังคงมีอยู่เหมือนเดิม
และด้วยการเข้าถึงความสงบอันประณีตนี้เท่านั้น กิเลสต่างๆในสันดานจึงสามารถละได้โดยเด็ดขาด โดยกิเลสตัวไหนละได้แล้ว
ก็จะไม่เกิดขึ้นอีกไม่ว่ากรณีใดๆ
ความสุขสงบที่เกิดขึ้นจากการปฏิบัติสมาธิหรือวิปัสสนานั้น อาศัยความข่มด้วยการไม่นึกถึงอารมณ์ที่ก่อให้เกิดกิเลส
และในขณะเดียวกันต้องพยายามนึกถึงหลักธรรมอยู่เสมอ แต่ถ้าเข้าถึงความสงบอันประณีตแล้ว ลักษณะที่ว่านี้ไม่มีเลย และที่แตกต่างกันอย่างชัดเจนคือ ความสงบอันประณีตจะพบได้ทันทีหรือสัมผัสได้ทันที ในขณะที่ละความยึดมั่นถือมั่นในตัวตน ซึ่งเป็นพื้นฐานเบื้องต้นในการเข้าถึงความสงบอันประณีต