วิมุตติ๕

จากหนังสือพุทธธรรมหน้า๓๑๙



วิมุติ๕นั้นคือ

๑.วิกขัมภนวิมุติ ความหลุดพ้นด้วยข่ม(กิเลส)เอาไว้ คือระงับนิวรณ์เป็นต้นได้ด้วยอำนาจ

สมาธิ ได้แก่สมาบัติ๘ คือ รูปฌาณ๔อรูปฌาณ๔ แต่บางท่านยอมให้ผ่อนลงมารวมถึงอุปา

จารสมาธิด้วย

๒.ตทังควิมุติ ความหลุดพ้นด้วยองค์ธรรมจำเพาะ คือพ้นจากกุศลอย่างหนึ่งๆด้วยธรรมที่

เป็นคู่ปฏิปักษ์กัน ว่าตามความหมายอย่างเคร่ง หรือความหมายตามมาตรฐาน ได้แก่ พ้น

จากความเห็นผิดยึดถือผิดด้วยอาศัยญาณหรือความรู้ฝ่ายวิปัสสนาที่ตรงข้ามเป็นคู่ปรับกัน

เช่น พิจารณาความไม่เที่ยง ทำให้พ้นความสำคัญหมายว่าเป็นของเที่ยง เป็นต้น แต่ว่า

ตามความหมายที่ผ่อนลงมาใช้ได้กับความดีความชั่วทั่วๆไป เช่น น้อมใจดิ่งไปทางทาน ทำ

ให้พ้นจากความตระหนี่และความโลภน้อมใจดิ่งไปทางเมตตา ทำให้พ้นจากพยาบาทหรือการ

มองในแง่ร้าย พุ่งความคิดไปในทางกรุณาหรืออหิงสาทำให้พ้นจากวิหิงสาคือการข่มเหงเบียด

เบียนและความรุนแรง เป็นต้น

วิมุติตามความหมาย ๒ อย่างแรกนี้คลุมถึงสมายิกเจโตวิมุติ และเป็นโลกียวิมุติทั้งหมด

๓.สมุจเฉทวิมุติ ความหลุดพ้นด้วยเด็ดขาดหรือตัดขาด คือการทำลายกิเลสที่ผูกรัดไว้ให้

หลุดพ้นเป็นอิสระออกไปได้ด้วยญาณหรือวิชชาขั้นสุดท้าย ได้แก่วิมุติความหมายที่เป็นมรรค

๔.ปฏปัสสัทธิวิมุติ ความหลุดพ้นด้วยความสงบระงับเรียบสนิทหรือราบคาบไป คือความ

เป็นผู้หลุดพ้นออกไปได้แล้ว มีความเป็นอิสระอยู่ เพราะกิเลสที่เคยผูกรัดหรือครอบงำถูก

กำจัดราบคราบไปแล้ว ได้แก่วิมุติความหมายที่เป็นผล

๕.นิสรณวิมุตติ ความหลุดพ้นที่เป็นภาวะหลุดรอดปลอดโปร่ง คือ ภาวะแห่งความเป็น

อิสระที่ผู้หลุดพ้นเป็นอิสระแล้วประสพอยู่ ชื่นชมหรือเสวยรสอยู่ และซึ่งทำให้ผู้นั้นปฏิบัติกิจ

อื่นๆได้ ด้วยดีต่อๆไป ได้แก่ วิมุตติในความหมายที่เป็นนิพพาน

วิมุตติตามความหมายที่เป็น๓อย่างหลังนี้ เป็นอสามายิกเจโตวิมุตติ และเป็นดลกุตรวิมุติ

ว่าโดยสาระแท้ๆ วิมุตติ๕นี้ ก็คือ สมถะ วิปัสสนา มรรค ผล และนิพพาน ตาม

ลำดับ