จิตดวงหนึ่งๆ นั้นมีเจตสิกเกิดร่วมด้วยหลายประเภท จิตดวงหนึ่งๆ

จะมีเจตสิกเกิดร่วมด้วยมากน้อยต่างกันตามประเภทของจิตนั้นๆ จิตทุกดวงต้อง

มีเวทนาเจตสิกเกิดร่วมด้วยตามประเภทของจิตนั้น ๆ

อกุศลจิตทุกดวงต้องมีอกุศลสาธารณเจตสิก(เจตสิกที่เกิดกับอกุศล

จิตทุกดวง) ๔ ดวงเกิดร่วมด้วย คือ ...
โมหเจตสิก ๑

อหิริกเจตสิก (สภาพธรรมที่ไม่รังเกียจบาป) ๑

อโนตตัปปเจตสิก(สภาพธรรมที่ไม่หวั่นเกรงโทษของอกุศลธรรม) ๑

และ อุทธัจจเจตสิก (สภาพธรรมที่ฟุ้งซ่านไปตามอกุศลธรรม) ๑

ความต่างกันของอกุศลจิต ๑๒ ดวงโดยมูล ( อกุศลเหตุ ๓ : โลภะ

โทสะ โมหะ ) คือ ...
โมหมูลจิต ไม่มีโลภเจตสิกและโทสเจตสิกเกิดร่วมด้วย
โทสมูลจิต ไม่มีโลภเจตสิกเกิดร่วมด้วย
โลภมูลจิต ไม่มีโทสเจตสิกเกิดร่วมด้วย

ความต่างกันของอกุศลจิต ๑๒ ดวงโดยเวทนา ๓ ( อุเบกขาเวทนา

โสมนัสเวทนา โทมนัสเวทนา ) คือ ...
อุเบกขาเวทนาเจตสิก

เกิดร่วมกับโลภมูลจิตและโมหมูลจิตได้

เกิดร่วมกับโทสมูลจิตไม่ได้

โสมนัสเวทนาเจตสิก

เกิดร่วมกับโลภมูลจิต

เกิดร่วมกับโทสมูลจิตและโมหมูลจิตไม่ได้


โทมนัสเวทนาเจตสิก

เกิดร่วมกับโทสมูลจิต ๒ ดวง เท่านั้น

ไม่เกิดกับจิตประเภทอื่นๆ เลย

สำหรับอกุศลจิตดวงสุดท้าย คือ โมหมูลจิตดวงที่ ๒ อุเปกฺขาสหคตํ

อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํ นั้น เป็นโมหมูลจิตที่ไม่มีวิจิกิจฉาเจตสิกเกิดร่วมด้วย แต่ก็เป็น

อกุศลจิตประเภทหนึ่งเพราะมีอกุศลเจตสิกเกิดร่วมด้วย ขณะใดที่ไม่เป็นโลภ-

มูลจิต ๘ ดวง โทสมูลจิต ๒ ดวง และโมหมูลจิต วิจิกิจฺฉาสมฺปยุตฺตํ อกุศล

จิตขณะนั้นก็เป็นโมหมูลจิต อุทฺธจฺจสมฺปยุตฺตํ

เมื่ออกุศลจิตขณะใดมีกำลังแรงกล้า ก็จะเป็นเหตุให้เจตนากระทำ

อกุศลกรรมบถ ๑๐ คือ

กายกรรม ๓ ได้แก่ ปาณาติปาต (ฆ่าสัตว์ที่มีชีวิต) ๑ อทินนาทาน

(ถือทรัพย์ที่เจ้าของไม่ได้ให้มาเป็นของตน) ๑ กาเมสุมิจฉาจาร (ประพฤติผิดใน

กาม) ๑
วจีกรรม ๔ ได้แก่ มุสาวาท (พูดเท็จ)๑ ผรุสวาท (พูดคำหยาบ)๑

ปิสุณวาจา (พูดคำส่อเสียด) ๑ สัมผัปปลาปวาจา (พูดเพ้อเจ้อ) ๑
มโนกรรม ๓ ได้แก่ อภิชฌา (คิดเพ่งเล็งเอาของของผู้อื่นมาเป็น

ของตน ) ๑ พยาปาท (คิดเบียดเบียนทำร้ายผู้อื่น) ๑ มิจฉาทิฏฐิ (คิดเห็นผิด

ว่าผลของกรรมไม่มี เป็นนัตถิกทิฏฐิ คือ เห็นว่าผลที่เกิดขึ้นนั้นไม่ได้เกิดจาก

กรรม ๑ เห็นผิดว่ากรรมไม่มีผล เป็นอเหตุกทิฏฐิ คือ เห็นว่ากรรมไม่เป็นเหตุให้

เกิดผล ๑ เห็นผิดว่ากรรมเป็นเพียงกิริยาอาการของกายเท่านั้น เป็นอกิริยา

ทิฏฐิ ๑) ๑
เมื่ออกุศลจิตที่เป็นเหตุให้กระทำอกุศลกรรมบถดับไปแล้ว เจตนา

เจตสิกที่เกิดกับอกุศลจิตที่ดับไปนั้น ก็เป็นกัมมปัจจัยให้อกุศลวิบากจิต ๗ ดวง

เกิดขึ้นเป็นผลของกรรมนั้นๆ เมื่อถึงกาลอันสมควร

อเหตุกจิต ๑๘ ดวง

อเหตุกจิต ๑๘ ดวง คือ จิตที่ไม่เกิดร่วมกับเจตสิกที่เป็นเหตุ ๖ ดวง

เลย เจตสิกที่เป็นเหตุมี ๖ ดวง คือ ...
โลภเจตสิก ๑ โทสเจตสิก ๑ โมหเจตสิก ๑

เป็น อกุศลเหตุ ๓ (อกุศลเหตุ ๓ นี้เกิดกับอกุศลจิต ๑๒ ดวงเท่านั้นไม่เกิดกับ

จิตประเภทอื่นๆ เลย)

อโลภเจตสิก ๑ อโทสเจตสิก ๑ ปัญญาเจตสิก (อโมหะ) ๑

เป็น โสภณเหตุ ๓ จิตใดมีโสภณเหตุเกิดร่วมด้วย จิตนั้นเป็นโสภณจิต

คือ เป็นจิตที่ดีงาม

จิต ๑๘ ดวง ไม่เกิดร่วมกับเจตสิกที่เป็นเหตุ ๖ เลย จิต ๑๘ ดวงจึงเป็น

อเหตุกจิต และเป็น อโสภณจิต ด้วย ส่วนจิตอื่นๆ ๗๑ ดวงนั้นเกิดร่วมกับ

เจตสิกที่เป็นเหตุ จิต ๗๑ ดวงจึงเป็นสเหตุกจิต
อเหตุกจิต ๑๘ดวง คือ ...
อกุศลวิบากจิต ๗ ดวง

อเหตุกกุศลวิบากจิต ๘ ดวง
และ อเหตุกกิริยาจิต ๓ ดวง


อกุศลวิบากจิต ๗ ดวง คือ...



อุเปกฺขาสหคตํ จกฺขุวิญฺญาณํ
*จิตเห็นวัณณะ (ที่ไม่ดี) เกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา
อุเปกฺขาสหคตํ โสตวิญฺญาณํ
*จิตได้ยินเสียง (ที่ไม่ดี) เกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา
อุเปกฺขาสหคตํ ฆานวิญฺญาณํ
*จิตได้กลิ่น (ที่ไม่ดี) เกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา
อุเปกฺขาสหคตํ ชิวหาวิญฺญาณํ
*จิตลิ้มรส (ที่ไม่ดี) เกิดร่วมกับอุเบกขาเวทนา
ทุกฺขสหคตํ กายวิญฺญาณํ
*จิตรู้โผฏฐัพพะ (ที่ไม่ดี) เกิดร่วมกับทุกขเวทนา
(*ปัญจวิญญาณ ๕ รู้อารมณ์ ๕ เฉพาะอารมณ์ของตนๆ เท่านั้น)
อุเปกฺขาสหคตํ สมฺปฏิจฺฉนฺนํ
จิตรับรู้อารมณ์ ๕ ต่อจากปัญจวิญญาณ
อกุศลวิบากจิตอุเปกฺขาสหคตํ สนฺตีรณํ
จิตพิจารณาอารมณ์ ๕ ต่อจากสัมปฏิจฉันนะ อกุศลวิบากจิต

อกุศลวิบากจิตทุกดวงเป็นผลของอกุศลกรรม จึงเป็นจิตที่เกิดขึ้นรู้

อนิฏฐารมณ์ ซึ่งเป็นอารมณ์ที่ไม่น่าพอใจ