นำศัพท์พร้อมความหมาย ซึ่งชอบพูดชอบถาม-ตอบกันบ่อยๆให้สังเกต


สติ ความระลึกได้, นึกได้, ความไม่เผลอ, การคุมใจไว้กับกิจ หรือกุมจิตไว้กับสิ่งที่เกี่ยวข้อง, จำการที่ทำและคำที่พูดแล้วแม้นานได้


สัมปชัญญะ ความรู้ตัวทั่วพร้อม, ความรู้ตระหนัก, ความรู้ชัดเข้าใจชัด ซึ่งสิ่งที่นึกได้, มักมาคู่ กับ สติ


สติปัฏฐาน ธรรมเป็นที่ตั้งแห่งสติ, ข้อปฏิบัติมีสติเป็นประธาน, การตั้งสติกำหนดพิจารณาสิ่งทั้งหลายให้รู้เห็นเท่าทันตามความเป็นจริง, การมีสติกำกับดูสิ่งต่างๆ และความเป็นไปทั้งหลายโดยรู้เท่าทันตามสภาวะของมัน ไม่ถูกครอบงำด้วยความยินดียินร้าย ที่ทำให้มองเห็นเพี้ยนไปตามอำนาจกิเลส มี ๔ อย่าง คือ

๑. กายานุปัสสนา สติปัฏฐาน การตั้งสติกำหนดพิจารณากาย, การมีสติกำกับดูรู้เท่าทันกายและเรื่องทางกาย

๒. เวทนานุปัสสนา สติปัฏฐาน การตั้งสติกำหนดพิจารณาเวทนา

๓. จิตตานุปัสสนา สติปัฏฐาน การตั้งสติกำหนดพิจารณาจิต, การมีสติกำกับดูรู้เท่าทันจิตหรือสภาพและอาการของจิต

๔. ธัมมานุปัสสนา สติปัฏฐาน การตั้งสติกำหนดพิจารณาธรรม, การมีสติกำกับดูรู้เท่าทันธรรม, เรียกสั้นๆว่า กาย เวทนา จิต ธรรม

กำหนด หมายไว้, การหมายไว้ ฯลฯ

สำเหนียก กำหนด, จดจำ, คอยเอาใจใส่, ฟัง, ใส่ใจคิดที่จะนำไปปฏิบัติ, ใส่ใจสังเกตพิจารณาจับเอาสาระเพื่อจะนำไปปฏิบัติให้สำเร็จประโยชน์ (คำพระว่า สิกขา หรือ ศึกษา)

สัญญา การกำหนดหมาย, ความจำได้หมายรู้ คือ หมายรู้ไว้ ซึ่ง รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ และอารมณ์ที่เกิดกับใจ

หลายสำนัก หลายวัด เน้นการเจริญสติทุกอริยาบท มากกว่าเน้นการนั่งสมาธิเป็นชั่วโมง ข้ามคืนจนก้นใส้ติ่งแตก ก้นแตกก็มี

หลายสำนักเน้นการเคลื่อนไหว เช่นเคลื่อนไหวมือ แขน และรวมไปถึงการเดินจงกรม แต่นั่งสมาธิก็ทำนะแต่ทำไม่นาน

เป็นเพราะอะไรครับ หรือแม้แต่การดูจิตในชีวิตประจำวัน รู้เท่าทันจิต นี่ก็เน้นอริยาบทประจำวัน แต่ส่วนใหย่เขาจะนั่งสมาธิกันน้อย หรือเพราะ ทางโลกต้องทำงานมาก จะหาเวลาว่าง มานั่งสมาธิเป็นวันๆข้ามขืนนั้นยาก

หลายสำนักเลยเน้นการเจริญสติทุกอริยาบท ตั้งแต่ยืนเดินนั่งนอน กินข้าวก็ยังกินแบบพระ กำหนดอริยาบทการเคี้ยวการกลืน การดื่มน้ำลงคอ ต้องพิจารณาไม่ให้ติดรสชอบไม่ชอบ รวมไปถึงกินกล้วยก็อย่างับทั้งปาก ให้เอาช้อนแบ่งออก ไม่งั้นต้องปลงอาบัติแบบทางโลก เข้มมากเลย มีใครทำบ้าง ?

แล้วเราต้องกำหนดไปถึงที่เข้ามาอะไรเป็นรูป อะไรเป็นนาม รวมไปถึงรูปทำเกิดนาม นามทำให้เกิดรูป รูปดับไป นามดับไป แบบนี้ด้วยใช่ไหม

รู้กาย รู้เวทนา รู้จิต รู้ธรรมนี่ได้ยินเขาสอนหมด เสียดายจำไม่ได้ ตอนฝึกก็ทำไม่เป็น

ตอนดิฉันเดินจงกรม ช่วงนาทีที่เห็นเป็นกายมันเดินเอง ร้องให้เลย ตอนนั้นรู้สึกว่า แม้ร่างกายมันยังไม่ใช่ของเราจะมีอะไรเป็นของเราบ้างหนอ แบบนี้มันเกิดปัญญาใช่ไหมแต่มันแบบไม่ถึงที่สุด ปัญญาแค่เสี่ยว ต่อมาก็เลยหลงจนเพี้ยน

จงกรม เดินไปมาโดยมีสติกำกับ (กล่าวคือ สติกำกับการก้าวเดินสลับไปสลับมา ...จิตก็คล่องแคล่วไม่จมแช่)




วิ่งออกกำลังกายก็ใช้ได้ ทำนองฝึกทหารใหม่ ซ้ายๆๆ ขวา ซ้าย ... อย่าติดในรูปแบบ เพราะนี่มันคือการใช้การเคลื่อนไหวต่างๆฝึกจิต แม้แต่แต่เราทำการทำงานอะไรอยู่เดี๋ยวนั้นขณะนั้น ก็ควบจิตให้อยู่กับสิ่งที่ทำที่เกี่ยวข้องต้องทำในขณะนั้นๆ ก็ได้อีก

ข้างต้นได้บอกว่า ภาคปฏิบัติต้องเห็นชีวิตคือรูปนามมันเป็นเช่นนั้นจากภาวนามยปัญญา เช่น ตัวอย่างนี้



ผู้นี้เริ่มเห็นสัจจธรรมแล้ว แต่เขาขาดผู้รู้ภาคปฏิบัติแนะนำ เพราะฉะนั้น จขกท.เองไม่ว่าจะไปทำกับใครที่ไหนวัดอะไรก็แล้วแต่ ควรมีผู้รู้แนะนำ คือ รู้ทั้งปริยัติและปฏิบัติ