ความทุกข์นั้นมี ๒ แบบ เรียกว่า ทุกข์ทางกาย และ ทุกข์ทางใจ คำว่า ทุกข์ทางกาย หมายความว่า ร่างกายเป็นเหตุให้เกิดความทุกข์ แล้วก็ ทุกข์ทางใจ เป็นเรื่องที่เกิดขึ้นในใจของเราเอง



เจตสิกทุกข์ ทุกข์เนื่องด้วยจิต คือจิตมันคิดมันสร้างอารมณ์ให้เกิดขึ้น เช่น ความวิตกกังวล ความหวาดกลัว ความระแวงต่างๆ เมื่อเกิดขึ้นในใจของเราก็ทำให้เราไม่สบายใจ มีความทุกข์ เป็นความทุกข์ที่เกิดขึ้นเพราะการสร้างของจิต นั่นเป็นความทุกข์อย่างหนึ่ง

ทุกข์เพราะความยึดถือ ความทุกข์อย่างหนึ่งเกิดจากการเกี่ยวเนื่องกับร่างกาย เช่น เราเกิดไม่สบายทางร่างกาย เป็นไข้ ปวดหัว ตัวร้อน ท้องเสีย หรือเป็นอะไรต่างๆ ตามที่มันเป็นอยู่ ใจก็เข้าไปเป็นทุกข์ด้วย ที่ใจเข้าไปเป็นทุกข์ด้วยก็เพราะใจนึกว่า ร่างกายของฉัน อะไรของฉัน ? ความยึดถือนั่นแหละเป็นตัวทุกข์ เราจึงพูดว่า ขันธ์ ๕ เป็นความทุกข์ ทุกข์เพราะเข้าไปยึดถือขันธ์ ๕ เป็นตัว ตัวเป็นขันธ์ แล้วก็มีความทุกข์เพราะเรื่องนั้น ถ้าเราไม่เข้าไปยึดมั่นถือมั่น มันก็ไม่มีความทุกข์อะไร

สมัยเมื่อพระพุทธเจ้ายังทรงพระชนม์อยู่ ย่อมสั่งสอนสาวกส่วนมากดังนี้ คือสอนว่า

รูปํ อนิจฺจํ (รูปัง อะนิจจัง) รูปไม่เที่ยง,
เวทนา อนิจฺจา (เวทะนา อะนิจจา) เวทนาไม่เที่ยง,
สญฺญา อนิจฺจา (สัญญา อะนิจจา) สัญญาไม่เที่ยง,
สงฺขารา อนิจฺจา (สังขารา อะนิจจา) สังขารไม่เที่ยง,
วิญฺญาณํ อนิจฺจํ (วิญญาณัง อะนิจจัง) วิญญาณไม่เที่ยง...

แล้วก็สอนต่อไปว่า

รูปํ อนตฺตา (รูปัง อะนัตตา) รูปไม่ใช่ตัวตน,
เวทนา อนตฺตา (เวทะนา อะนัตตา) เวทนาไม่ใช่ตัวตน,
สญฺญา อนตฺตา (สัญญา อะนัตตา) สัญญาไม่ใช่ตัวตน,
สงฺขารา อนตฺตา (สังขารา อะนัตตา) สังขารไม่ใช่ตัวตน,
วิญฺญาณํ อนตฺตา (วิญญาณัง อะนัตตา) วิญญาณไม่ใช่ตัวตน,
สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา (สัพเพ สังขารา อะนิจจา) สังขารทั้งหลายทั้งปวงไม่เที่ยง,
สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา (สัพเพ ธัมมา อะนัตตา) ธรรมทั้งหลายทั้งปวงไม่ใช่ตัวตน

นี้เป็นคำสอนที่สูงสุดในทางพระพุทธศาสนา ที่ให้เราได้พิจารณา ให้เราได้ศึกษา ได้ทำความเข้าใจ คำสอนนี้มันก็อยู่ที่ตัวเรานั่นแหละ ตัวที่สมมติขึ้น คือร่างกายกับจิตใจ กายกับใจรวมกันก็เรียกว่าเป็นตัวขึ้นมา เป็นคนขึ้นมา

มันเป็นเรื่องธรรมชาติที่มันเป็นอย่างนั้น กายก็เป็นของธรรมชาติ จิตใจก็เป็นเรื่องของธรรมชาติ แต่ว่าเราไม่มีปัญญาในเรื่องนั้น ไม่เข้าใจเรื่องนั้นให้ถูกต้อง เลยเข้าไปยึดมั่นถือมั่นว่า ร่างกายของฉัน อะไรของฉัน ของฉันมันมากเต็มบ้านเต็มเรือนแล้วยังออกไปถึงนอกบ้าน ชาติของฉัน ประเทศของฉัน อะไรๆ เป็นของฉันไปเสียหมด

การเข้าไปยึดถือว่าเป็นตัวฉัน เป็นของฉัน นั่นแหละ
เป็นตัวเหตุให้เกิดความทุกข์ ทำให้เกิดความเดือดเนื้อร้อนใจ

เครดิต : หนังสือ "มุมมองแห่งความสุข หน้า ๕-๘"
ส่งเสริมคุณธรรม พัฒนาชีวิต นึกถึงธรรมะ คิดถึงหนังสือธรรมะ