เรื่อง การแก้ทุกข์และการพัฒนาใจ การมีปัญญา รู้สภาพความเป็นจริงของ อาตยนะภายนอก (ตา,หู,จมูก,ลิ้น,กาย,ใจ) ต่ออาตยนะภายใน (รูป,เสียง,กลิ่น,รส,สัมผัส,สิ่งที่นึกคิด) ได้ จะต้องตระหนักและสร้างสิ่งเหล่านี้ คือ
• การให้ทาน คือ ทำให้ลดความตระหนี่ ช่วยเหลือผู้อื่น• การรักษาศีล คือ ทำลายกิเลสอย่างหยาบ เช่น เว้นจากการฆ่าสัตว์, ลักทรัพย์
• การทำสมาธิ คือ ทำลายกิเสลอย่างกลาง เช่น โลภะ โทษะ โมหะ ทำให้เกิดสติ มีสติรู้สึกผิดชอบชั่วดี
• การภาวนา (วิปัสสนากรรมฐาน) คือ การทำลายกิเลสอย่างละเอียด ทำให้เกิดปัญญา รอบรู้ ไปพัฒนาจิต รู้จักหมั่นสังเกตภายในจิตอย่างต่อเนื่องเป็นประจำทุกเมื่อ จิตจะได้ไม่เพลี่ยงพล้ำ ไม่ตกต่ำเพื่อป้องกันกิเลส 3 ตัว (อุปทาน โลภะ อวิชา) ที่จะเข้ามาทางอารมณ์ทั้ง 6 ทำให้จิตปลอดภัย
การมีปัญญารู้เท่าทันจิตของตนเอง การมีสติกำกับจิตทุกขณะนอกจากจะทำให้จิตไม่หลงใหลไปสู่กิเลสแล้ว ยังทำให้จิตได้รับความสุข ล่วงทุกข์ได้ ถ้าไม่ใส่ใจหมั่นสังเกต ติดตามจิตทุกขณะ จิตก็อาจไหลหลงไปสู่กิเลสได้ดังนี้แล ธรรมะจากพระอาจารย์มานพ อุปสโมสรุป โดยคุณประศาสน์สุข อุ่นใจ
