การดับของตัณหา

ในความหมายของนิพพานที่กล่าวมาแล้ว คำว่า นิพพาน
แปลว่า การดับทุกข์ในวัฏฏสงสาร แต่ก็ยังมีอีกความหมายหนึ่งว่า
การพันไปจากตัณหา คือ การดับของตัณหานั่นเอง โดยมาจากคำว่า
วาน แปลว่า ตัณหา คือ ความทะยานอยากที่ต้องการกามภพ (ภพ
ที่เกี่ยวข้องกับกามคุณ) รูปภพ (รูปพรหม ๑๖) หรืออรูปภพ
พรหม ๔) ตัณหามีความยินดีโดยเริ่มตั้งแต่รูปารมณ์เรื่อยไปจนถึง
ธรรมารมณ์ และเริ่มตั้งแต่ธรรมารมณ์แล้วย้อนกลับมายังรูปารมณ์
หรืออารมณ์ในท่ามกลางรูปารมณ์กับธรรมารมณ์ บางครั้งอาจยินดี
เริ่มตั้งแต่กามอารมณ์ไปหาอารมณ์ที่เป็นรูปาวจรและอรูปาวจร หรือ
ยินดีเริ่มตั้งแต่อารมณ์ที่เป็นอรูปาวจรไปหาอารมณ์ที่เป็นรูปาวจร
และกามอารมณ์ ตัณหาสามารถกระโดดจากเรื่องหนึ่งไปยังอีกเรื่อง
หนึ่งอย่างไม่ต้องมีเหตุผล ทั้งตามลำดับและทวนลำดับคล้ายกับ
กระสวยของช่างหูก ความจริงแล้วคำนี้มีรากศัพท์เกี่ยวเนื่องกับก
ทอผ้า โดย วา ธาตุ (ใน วาน) ใช้ในความหมายว่าผูกเข้าไว้ใน
ธรรมที่เป็นกามอารมณ์เป็นตันหรือมีความหมายว่าการผูกภพก่อน
เข้ากับภพหลัง คือ การนำเอาภพในอดีตและอนาคตมาถักทอสาน
ต่อเข้าด้วยกันให้ต่อเนื่องไม่ขาดช่วง

นิพพานมีจุดมุ่งหมายเพื่อปลดปล่อยมนุษย์ ให้เป็นอิสระ
จากอิทธิพลของตัณหา ในพระบาลีมีคำจำกัดความหรือรูปวิเคราะห์
ว่า
วานโต นิกฺขนฺตนฺติ นิพฺพานํ = นิพพาน คือ การพ้นไป
จากตัณหา
และคำจำกัดความอีกอย่างหนึ่งคือ
นตฺถิ วานํ เอตฺถาติ นิพฺพานํ. = นิพพาน คือ ที่ดับตัณหา
หรือมีอีกอย่างหนึ่งว่า

เมื่อบรรลุนิพพาน ตัณหาย่อมดับไป ดังนั้น นิพพาน คือ
เหตุทำให้ตัณหาดับไป = นตฺถิ วานํ เอตสฺมื อธิคเตติ นิพพาน.
อันที่จริงแล้ว การที่นิพพานข้ามพ้นไปจากตัณหาคือภาวะ
ที่ตัณหาไม่รับเอานิพพานมาเป็นอารมณ์ กล่าวคือ เมื่อบุคคลรู้เห็น
นิพพานด้วยมรรคญาณแล้ว ตัณหาย่อมดับไปไม่สามารถเกิดขึ้นได้
จึงเป็นการพ้นไปจากตัณหานั่นเอง

ราคะหรือกามตัณหาพอใจในเพศที่ต่างกัน ตัณหาใครใน
กามคุณที่เกิดทางทวารทั้ง ๕ เช่น ตา หู จมูก เป็นตัน และจะรู้สึก
เบื่อหน่ายถ้าปราศจากกามคุณทั้ง ๕ นอกจากนั้น ตัณหายังพอใจใน
รูปภพและอรูปภพ ผู้ที่หมกมุ่นอยู่ในตัณหาจะไม่สามารถเห็นภัยใน
ภพและไม่เห็นคุณค่าของนิพพานที่ไม่มีการเกิดอีก คนทั้งหลายที่
สวดมนต์ขอให้ได้ไปนิพพาน ครั้นพอได้ยินว่าจะได้ไปนิพพานทันที
โดยที่ไม่มีโอกาสกลับมายังโลกนี้อีก ก็มักจะลังเลคล้ายกับชายผู้มี
ศรัทธาในนิทานต่อไปนี้