ปุถุชนมักจะโน้มเอียงไปในทางอกุศล

ทำความดีต้องอาศัยความศรัทธา กำลังใจ และความ
พยายาม เพราะเป็นสิ่งที่กระทำได้ยาก การทำความดีเปรียบ
ว่ายน้ำทวนกระแส แต่ความชั่วนั้นทำง่ายไม่ต้องพยายามเป็นพิเศษ
หรือต้องการแรงจูงใจมากนักราวกับเป็นไปตามธรรมชาติ ดังนั้นจึง
กล่าวว่าการทำความชั่วเหมือนลอยตามกระแสน้ำ เมื่อมีกฎหมาย
หรือความยับยั้งชั่งใจมาเป็นเครื่องกั้นขวาง การกระทำชั่วก็อาจจะ
ลดน้อยลงบ้าง สำหรับปุถุชนคนธรรมดามีหนทางให้เลือก ๒ ทาง
เท่านั้น คือ กระทำความดีสร้างกุศล หรือ ทำความชั่วสร้างอกุศล
ตราบใดที่ไม่มีการทำกุศล ตราบนั้นก็จะมีแต่อกุศล สมมติว่าในเวลา
ทุกๆ ๑๐๐ นาที เราทำความชั่วด้วยอกุศลจิตเสีย ๘o นาที ก็จะ
เหลือเวลาเพียงแค่ ๑๐ นาที ที่จะให้กุศลจิตสามารถทำความดี

ถ้าเวลาแห่งการทำกุศลเพียงแค่ ๑๐ นาทีนั้นถูกยกเลิกไป อกุศลจิต

คนที่ไม่บำเพ็ญภาวนา อาจไม่สามารถรู้วิธีที่จะควบคุมจิต
จากอกุศล เพราะธรรมดาคนเรานั้นเมื่อได้รับอารมณ์ที่น่าพอใจเข้า
ก็หมดความสามารถที่จะดวบดุมจิตใจมิให้ผูกพันอยู่กับกามสุข มัก
ลุ่มหลงเพลิดเพลินอยู่กับอารมณ์ที่น่าพอใจ ที่ได้เห็น หรือได้ยิน
เป็นต้นนั้น แทบไมมีใครสามารถยับยั้งชั่งใจไม่ให้ยินดีกับกามสุขได้

ชายที่เป็นหัวหน้าครอบครัวมักจะพยายามแสวงหาสิ่งต่างๆ
มาตอบสนองความต้องการของครอบครัว และส่วนชายโสดก็มักจะ
ลิดเพลินอยู่กับความความเย้ายวนของกามคุณต่างๆ เพราะอยู่
ในฐานะจะเสพอารมณ์ที่น่าพอใจเหล่านั้นได้ ทั้งไม่มีความต้องการ
จะควบคุมความโลภ ความโกรธ หรือความหลง หากไปพบสิ่งที่ไม่
พอใจก็จะแสดงความโกรธออกมาทันที มีเรื่องของลุงกับหลานชาย
เกี่ยวกับการควบคุมจิต หลานชายมักจะพูดว่า

'ไม่ควรที่จะควบคุมจิต เพราะเมื่อปล่อยให้จิตเป็นไปตาม
ครรลองของมัน มันก็จะปิดกั้นไม่ให้กิเลสเข้ามาได้เอง"

ชายผู้เป็นลุงฟังแล้วไม่สบอารมณ์จึงตบหน้าหลานชายหนึ่ง
ครั้ง เมื่อมีคนถามว่าทำไมจึงกระทำเช่นนั้น เขาอธิบายว่าต้องการ
พิสูจน์คำพูดของหลานชายว่าจริงหรือไม่ ส่วนหลานชายนั้นถูก
ตบหนำก็โกรธมากเป็นธรรมดา เพราะโทสะนั้นจะละได้เฉพาะผู้ที่
เจริญวิปัสนาจนบรรลุเป็นพระอนาคามีหรือพระอรหันต์เท่านั้น

ในสมัยพุทธกาล พระสารีบุตรเถระมีชื่อเสียงเลื่องลือว่า
เป็นผู้สงบเพราะท่านไม่เคยโกรธเลย พราหมณ์คนหนึ่งไม่เชื่อว่า
พระสารีบุตรสามารถเอาชนะความโกรธได้ จึงแอบเข้ามาข้างหลัง
ในขณะท่านออกบิณฑบาตอยู่แล้วตบหลังท่านอย่างแรง แต่ท่านก็
เดินต่อไปอย่างไม่สะดุ้งสะเทือน กระทั่งยังไม่เหลียวหน้ามองว่าใคร
เป็นคนทำ ต่อมาพราหมณ์นั้นสำนึกผิดจึงเข้าไปขอขมาต่อท่าน"
พระอรหันต์มีอุเบกขา เพราะท่านได้ทำลายกิเลสทั้งปวงแล้วด้าย
วิปัสสนาซึ่งเป็นปัจจัยให้บรรลุมรรค