จำแนกจิตโดยองค์ฌาน

๑๑๔. เกกูนตีสจิตฺเตตุ ฌานํ ปญฺจงฺคิกํ มคํ
จตุฌานงฺคยุตฺตานี สตฺตติสาติ นิทฺทิเส.

ฌานที่มืองค์ ๕ ตรัสไว้ในจิต ๒๙ ตวง (ปฐมฌานจิต ๑๑ สเหตุกกามาวจรโสมนัส
๑๒ อกุศลโสมนัส ๔ โสมนัสสันตีรณจิต ๑ หสิตุปปาทจิต ๑

บัณฑิตพึ่งแสดงว่า จิตที่ประกอบกับองค์มาน ๔ มี ๓๗ ตวง (ทุติยฌานจิต ๑๑
สเหตุกกามาวจรอุเบกขา ๑๒ อกุศลจิตที่ประกอบกับอุเบกขาและไทมนัส ๘ อเหตุกอุเบกขา ๖
(เว้นทวิปัญจวิญญาณจิต ๑๐)!"

[องค์ฌาน ๔ คือ วิจาร ปีติ สุข และเอกัคตตา ประกอบในทุติยฌานจิต ๑๑
องค์ฌาน ๔ คือ วิตก วิจาร โทมนัส และเอกัดตตา ประกอบในโทสมูลจิต ๒
องค์ฌาน ๔ คือ วิตก วิจาร อุเบกขา และเอกัคคตา ประกอบในอุเบกขาสหตคจิต ๒๔]

๑๑๕. เอกาทสวิธํ จิตต่ ติวงคิกมุทีริตํ
จตุตฺตีสวิธํ จิตต่ ทุวงฺคิกมุทีริตํ.

จิตที่มืองค์ฌาน ๓ ตรัสไว้ ๑๑ ดวง (ตติยฌานจิต ๑๑]
จิตที่มืองค์ฌาน ๒ (สุขและเอกัคคตา หรืออุเบกขาและเอกัดคตา ตรัสไว้ ๓๔ ดวง
(จตุตถฌานจิต ๑๑ ประกอบด้วยสุขและเอกัคคตา ส่วนปัญจมฌานจิต ๒๓ ประกอบด้วย
อุเบกขาและเอกัดคตา!"

๑๑๖. สภาเวนาวิตกฺเกสุ ฌานงฺคานิ น อุทฺธเร
สพฺพาเหตุกจิตฺเตสุ มคฺคคานิ น อุทฺธเร
พระพุทธองค์ไม่ทรงยกองค์ฌานไว้ในจิตที่ไม่มีวิตกโตยสภาวะ [ปญจวิญญ าณจืต
๑๐] และไม่ทรงยกองค์มรรคไ ว้ในอเหตุกจิต (๑๘] ทั้งหมด


อภิธัมมาวตาร น.96