หลักเกณฑ์ที่ใช้ในการวินิจฉัยกรรม
คนส่วนมากเข้าใจว่า กรรมคือการกระทำความเข้าใจนี้ก็ไม่ผิด แต่ก็ยังเป็นความเข้าใจที่ยังไม่รัดกุมและถูกต้องทั้งหมด เพราะมีการกระทำบางอย่างที่ไม่นับว่าเป็นกรรม และ กรรมที่แท้จะต้องประกอบด้วยหลักเกณฑ์ ๒ ประการ คือ
๑. ผู้ทำมีเจตนา
๒. การกระทำนั้นให้ผลเป็นบุญหรือบาป
ที่ว่าผู้ทำมีเจตนา มีหลักการที่พระพุทธเจ้าได้ตรัสไว้ มีใจความว่า

เจตนาหํ ภิกขเว กมฺมํ วทามิ
แปลว่า
ภิกษุทั้งหลาย เรากล่าวว่าเจตนาเป็นกรรม



เป็นกรรม เพราะผู้ทำมีเจตนา
เจตนา ก็ได้แก่ ความตั้งใจ ความจงใจ ความรับรู้ ซึ่งแบ่งออกเป็น ๓ อย่าง คือ
๑. ปุพพเจตนา เจตนาก่อนทำ
๒. มุญจนเจตนา เจตนาขณะที่ทำ
๓. อปราปรเจตนา เจตนาเมื่อได้ทำไปแล้ว
การกระทำโดยที่มีเจตนาเกิดขึ้นในตอนใดตอนหนึ่ง ถือว่าเป็นกรรมทั้งสิ้น ส่วนการกระทำที่ไม่มีเจตนา คือใจไม่ได้สั่งให้ทำไม่จัดว่าเป็นกรรมเช่น คนเจ็บซึ่งมีไข้สูง เกิดเพ้อคลั่ง แม้จะพูดคำหยาบออกมา เอามือหรือเท้าไปถูกใครเข้า ก็ไม่เป็นกรรม ในทางวินัยก็ยกเว้นให้พระที่วิกลจริต ซึ่งล่วงเกินสิกขาวินัยไม่ต้องอาบัติ เพราะทำไปโดยไม่รู้ตัว



เป็นกรรมเพราะสิ่งที่ทำให้ผล เป็นบุญบาป
ส่วนหลักเกณฑ์ข้อที่ ๒ ที่ว่า การกระทำนั้นจะต้องให้ผลเป็นบุญหรือเป็นบาป ก็เพื่อแยกการกระทำของพระอรหันต์ออกจากการกระทำของปุถุชน
เนื่องจากพระอรหันต์เป็นผู้หลุดพ้นจากกิเลสอาสวะ ไม่มีความยึดถือในตัวตน การกระทำเรียกว่า อัพยากฤต ไม่นับว่าเป็นกรรมดีหรือกรรมชั่ว บุญและบาปก็ไม่มี การกระทำของพระอรหันต์จึงไม่เรียกว่ากรรม แต่เรียกว่า กิริยา
ส่วนปุถุชนยังมีความยึดมั่นในตัวตนอยู่ จะทำอะไรก็ยังยึดถือว่าตนเป็นผู้กระทำการกระทำของปุถุชนจึงเป็นกรรม ย่อมจะก่อให้เกิดวิบาก หรือผลเสมอ กรรมดีก็ก่อให้เกิดบุญ กรรมชั่วก็ก่อให้เกิดบาป

ขอบคุณค่ะ

ขออนุโมทนาบุญนะครับ