ห ลั ก ก า ร ส อ น ข อ ง พ ร ะ พุ ท ธ เ จ้ า
๑. สันทัสสนา = อธิบายให้เห็นชัดและเข้าใจแจ่มแจ้งในทุกสิ่งทุกอย่าง
๒. สมาทปนา = โน้มน้าวจิตใจให้ผู้ที่ถูกสอนมีใจที่จะทำตามโดยไม่ยาก
๓. สมุตเตชนา = ให้กำลังใจเพื่อให้เกิดความอุตสาหะในการที่จะทำ
๔. สัมปหังสนา = สอนให้เกิดความเพลิดเพลินไม่น่าเบื่อหน่าย
รายละเอียดปลีกย่อยในการสอนของพระองค์ก็ยังมีอีกมากมาย
ที่สำคัญคือพระองค์มี ปรจิตตวิชานนะ
คือทรงรู้จิตรู้ใจของคนที่พระองค์จะสอนเป็นอย่างดี
ทรงรู้ความแตกต่างระหว่างบุคคล
ว่าคนชนิดไหนควรจะได้รับการสอนอย่างไร เป็นต้น
จะขอยกตัวอย่างการสอนของพระพุทธเจ้าให้ดูเป็นแบบก็คือ
• สอนจากสิ่งที่รู้แล้วไปหาสิ่งที่ยังไม่รู้ :
เช่น พระพุทธเจ้าทรงสอนสิงคาลมาณพในสิงคาล สูตร
ที่เขากำลังไหว้ทิศทั้ง ๖ ตามที่บรรพบุรุษของเขาสั่งสอนมา
โดยก็ไม่ทราบว่าไหว้ไปทำไม
แต่พระองค์ได้กลับใจเขา ทรงสอนให้เขาเข้าใจทิศ ๖ ในพระพุทธศาสนา
อย่างนี้เรียกว่า สอนจากสิ่งที่รู้ไปหาสิ่งที่ยังไม่รู้
• สอนจากสิ่งที่เป็นรูปธรรมไปหาสิ่งที่เป็นนามธรรม :
เช่น พระพุทธเจ้าทรงสอนพระนาง รูปนันทาเถรี
ดยพระองค์ทรงเนรมิตหญิงสาวสวยให้ถวายงานพัดใกล้ ๆ กับพระองค์
ในเวลาที่ทรงแสดงธรรม
เพราะทรงรู้ว่าพระนางรูปนันทาเป็นผู้หนักในรูปคือเป็นพวกราคจริต
พระพุทธเจ้าทรงเนรมิตให้หญิงนั้นเริ่มจาก
วัยรุ่น ---> ไปสู่วัยกลางคน ---> วัยชรา ---> และเสียชีวิตลงในที่สุด
และทรงแสดงความไม่เที่ยงแห่งสังขารในวาระสุดท้าย
คือ อนิจจัง ทุกขัง และอนัตตา
อย่างนี้เรียกว่า สอนจากสิ่งที่เป็นรูปธรรมไปหาสิ่งที่เป็นนามธรรม
• สอนโดยการใช้อุปกรณ์ :
เช่น พระพุทธเจ้าทรงสอนพระจูฬปันถก
โดยทรงให้พระจูฬปันถกใช้ฝ่ามือลูบคลำชิ้นท่อนผ้า
โดยให้บริกรรมว่า รโชหรณํ รโชหรณํ ไปเรื่อย ๆ
เมื่อใช้เวลานานเข้า ชิ้นท่อนผ้าก็เก่าเศร้าหมองเกิดขึ้น
พระจูฬปันถกก็ได้คิดว่า สังขารทั้งหลายทั้งปวงนั้นไม่เที่ยง
และในที่สุดก็ได้สำเร็จเป็นพระอรหันต์
อย่างนี้เรียกว่า การสอนโดยใช้อุปกรณ์ประกอบการสอน
• สอนให้เกิดความคิดขึ้นมา :
เช่น พระพุทธเจ้าทรงสอนนางกิสาโคตมี คือนางกิสาโคตมี
ได้อุ้มลูกน้อยซึ่งตายแล้วไปเที่ยวขอยาตามสถานที่ต่าง ๆ
เพื่อจะเอามารักษาลูกของนางให้ฟื้นคืนชีพ
คนทั้งหลายเริ่มเข้าใจว่านางคงจะเป็นบ้าไปเสียแล้ว
แต่ก็ยังมีคนที่คิดจะช่วยนาง
บอกว่าให้ไปหาพระพุทธเจ้า
พระองค์อาจมียารักษาลูกของนางให้หายได้
นางดีใจมากเมื่อได้ยินอย่างนี้
เมื่อนางได้ไปเฝ้าพระพุทธเจ้า
พระองค์ตรัสว่า มี.....
มียาพอที่จะรักษาลูกของนางให้ฟื้นคืนชีพขึ้นมาได้
แต่มีข้อแม้อยู่เพียงข้อเดียวคือต้องไปหาเมล็ดพันธุ์ผักกาด
มาจากบ้านของคนที่ยังไม่เคยมีใครตายเลย
นางกิสาโคตมี ดีใจมากรีบอุ้มลูกน้อยไปเข้าบ้านโน้นออกบ้านนี้
บ้านแล้วบ้านเล่า ไม่มีสักบ้านเดียวที่ไม่เคยมีคนตาย
จึงเกิดความท้อแท้ใจ จากนั้น
นางเริ่มจะคิดได้และปลงตกกับความจริงของธรรมชาติชีวิตว่า
สิ่งทั้งหลายมีความเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับสลายไปในที่สุด
ไม่มีใครเลยที่ไม่เคยสูญเสียสิ่งที่ตนเองรัก สิ่งที่ตนเองชอบใจ
จากนั้นนางไม่มีความคิดที่จะหายามารักษาลูกของนางอีกต่อไป
เดินมุ่งหน้ากลับมาเฝ้าพระพุทธเจ้าและขอบวชเป็นภิกษุณี
และได้บรรลุพระอรหันต์ในที่สุด
วิธีการสอนอย่างนี้ของพระพุทธเจ้า
เรียกว่า การสอนให้เกิดความคิดขึ้นมาเอง
(มีต่อ)
