โผฏฐัพพารมณ์ และธรรมารมณ์
โผฏฐัพพารมณ์เกิดได้ตลอดเวลาในทุกส่วนของร่างกาย
ธรรมารมณ์ (สิ่งที่ใจนึกคิด) ก็มีอยู่ตลอดเวลาเช่นกัน ยกเว้นเวลาหลับสนิท
ดังนั้น โผฏฐัพพารมณ์ และ ธรรมารมณ์ จึงเป็นอารมณ์ของวิปัสสนาภาวนาได้เกือบตลอดเวลา
ผู้ปฏิบัติธรรมพึงกำหนดรู้โผฏฐัพพารมณ์ เมื่อไม่มีอารมณ์อื่นที่ชัดกว่ามาปรากฏ
และพึงกำหนดรู้ธรรมารมณ์ทุกครั้งเมื่อมีการคิด ไม่ว่าเรื่องที่คิดนั้นจะน่าพอใจ หรือ ไม่น่าพอใจก็ตาม
ผู้ปฏิบัติใหม่มักจะมีความฟุ้งซ่านมารบกวนเสมอ แต่ความฟุ้งซ่านจะหมดไปเอง
เมื่อได้พัฒนาสติและสมาธิให้มีกำลังมากขึ้น บางครั้งอาจนึกไปถึงข้อธรรมบางประการ
ก็พึงกำหนดรู้สภาวะคิดฟุ้งซ่านนั้นด้วย การกำหนดรู้ความคิดฟุ้งซ่านจะทำให้เกิดวิปัสสนาญาณ
ที่หยั่งเห็นความไม่เที่ยง และนำไปสู่ความดับทุกข์ได้เช่นกัน
จากหนังสือ ปฏิจจสมุปบาท เหตุผลแห่งวัฏสงสาร วัดท่ามะโอ
