หลวงปู่สาม อกิญฺจโน
วัดป่าไกตรวิเวก อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์
“พระอริยเจ้าผู้เคร่งครัดในธุดงควัตร”
พระเดชพระคุณหลวงปู่สาม อกิญฺจโน ท่านเป็นพระอริยสงฆ์ผู้เจริญด้วยธุดงควัตรสัมมาปฏิบัติ กตัญญูกตเวทีต่อพระบูรพาจารย์เป็นที่ตั้ง เมื่อท่านพระอาจารย์มั่นเข้าสู่อนุปาทิเสสนิพพาน ท่านนอนเฝ้ารักษาศพของท่านอาจารย์มั่นตลอด ๓ เดือน จนถึงพิธีประชุมเพลิง
เบื้องต้นก่อนจะเข้ามาวงศ์กรรมฐานท่านได้รับคำแนะนำจากหลวงปู่ดุลย์ อตุโล ให้เข้าหาท่านอาจารย์มั่น ท่านเป็นผู้ไม่ติดสถานที่ ท่องเที่ยวภาวนาตามป่าเขาไปเรื่อยทั่วทุกภาคของประเทศไทย ท่านจำพรรษามากแห่งแทบจะไม่ซ้ำกัน เป็นหนึ่งในกองทัพธรรมยุคแรกที่ธุดงค์เผยแผ่ธรรม จนได้รับคำชมจากท่านพระอาจารย์มั่นว่า “เป็นผู้เจริญด้วยธุดงค์วัตร จำพรรษาได้มากแห่ง และเป็นผู้เคร่งครัดในธุดงค์วัตร”ท่านมีสหธรรมมิกคือ พระอาจารย์กงมา จิรปุญฺโญ และท่านพ่อลี ธมฺมธโร
ท่านสามารถเข้าฌานสมาบัติได้อย่างเชี่ยวชาญ ครั้งหนึ่งในปีพุทธศักราช ๒๕๐๖ ท่านจำพรรษากับพวกกะเหรี่ยงที่บ้านแม่หลอด อำเภอแม่แตง จังหวัดเชียงใหม่ ออกพรรษาแล้วเที่ยววิเวกไปแถวเชิงบ้านผาเด่ง อยู่กับพวกแม้วพวกกระเหรี่ยง ทำให้เขาเกิดศรัทธา จังทำให้ท่านถูกคนอิจฉาริษยาและคิดปองร้ายหมายเอาชีวิต
คืนวันหนึ่งท่านนั่งเข้าฌาณสมาบัติพิจารณาธรรมขั้นสูง ตัดขาดความเกี่ยวพันกับโลกภายนอก ดื่มด่ำรสพระธรรม เพลิดเพลินในแดนแห่งจิต สมาธิ ท่องเที่ยวไปทั้งเบื้องสูงและเบื้องล่าง โปรดจิตวิญญาณที่ยากไร้ ได้เวลานานพอสมควรท่านจึงถอดจิตออกจากฌาณสมาบัติ ปรากฏฝากระท่อมทับตัวอยู่ เมื่อเอาสิ่งของที่ทับตัวออกจุดเทียนขึ้นดูมีเลือดท่วมกาย ข้างกายมีก้อนหินตกอยู่ ๑ ก้อน และอีกข้างหนึ่งมี ๒ ก้อน มีเลือดเปรอะเกราะกรังเปื้อนตัว ท่านเล่าว่า พวกโจรผู้ร้ายคงเอาก้อนหินทุบศีรษะและใบหน้าท่านอย่างแรง และคิดว่าท่านคงตายแล้ว จึงตีฝากระท่อมให้ล้มทับตัวท่านไว้ ท่านรอดตายมาได้ราวปาฏิหารย์ นี่คือความอัศจรรย์แห่งฌาณสมาบัติ ของพระอริยเจ้า
ท่านเกิดเมื่อวันอาทิตย์ ๑๒ กันยายน พ.ศ. ๒๔๔๒ ที่บ้านนาสาม ตำบลนาบัว อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ เป็นบุตรของนายปวม และนางกึง เกษแก้วสี
ครั้นอายุได้ ๑๙ ปี บวชเป็นสามเณรที่วัดนาสาม และอุปสมบทเป็นฝ่ายมหานิกายในปีพุทธศักราช ๒๔๖๒ โดยมี พระครูวิมลศีลพรต เป็นอุปัชฌาย์ หลวงพ่อเอี่ยม เป็นพระกรรมวาจาจารย์ พระอาจารย์สาม เป็นพระอนุสาวนาจารย์
เมื่อได้ทราบข่าวว่าพระอาจารย์ดูลย์ อตุโล ศิษย์ท่านพระอาจารย์มั่น พักอยู่ที่ป่าหนองเสม็ด ตำบลเฉลียง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ จึงไปพบท่านอาจารย์ดูลย์ ณ ที่นั้น ถวายตนเป็นศิษย์แล้วออกธุดงค์ไปบนเขาพนมสวาย
ปีพุทธศักราช ๒๔๖๙ ได้ศึกษาธรรมกับท่านอาจารย์มั่น ที่เสนาสนะป่าบ้านสามผง อำเภอท่าอุเทน จังหวัดนครพนม ท่านพระอาจารย์มั่น แนะนำให้ติดตามท่านพระอาจารย์สิงห์ ขนฺตฺยาคโม และพระมหาปิ่น ปญฺญาพโล ออกธุดงค์
ปีพุทธศักราช ๒๔๗๑ ได้ติดตามคณะกองทัพธรรมของพระอาจารย์สิงห์ ขนฺตฺยาคโม และพระอาจารย์มหาปิ่น ปญฺญาพโล ไปทางจังหวัดยโสธร และได้ญิตติเป็นพระสงฆ์ฝ่ายธรรมยุตเมื่อวันที่ ๘ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๑ เวลา ๑๖.๐๖ น. ณ วัดศรีธรรมาราม อำเภอเมือง จังหวัดยโสธร โดยมีพระครูวิจิตรวิโสธนาจารย์ เป็นพระอุปัชฌาย์ พระอาจารย์สิงห์ ขนฺตฺยาคโม เป็นพระกรรมวาจาจารย์ พระอาจารย์มหาปิ่น ปญฺญาพโล เป็นพระอนุสาวนาจารย์
ท่านเข้าสู่นิพพานที่โรงพยาบาลศิริราช เมื่อวันที่ ๑ กุมภาพันธ์ ๒๕๓๔ เวลา ๑๙.๓๐ น.
สิริอายุได้ ๙๑ ปี ๔ เดือน ๑๙ วัน ๖๒ พรรษา.
จากหนังสือ พระธุตังคเจดีย์ เจดีย์แห่งพระอรหันต์
วัดอโศการาม อำเภอเมือง จังหวัดสมุทรปราการ
อิติปิ โส ภะคะวา อะระหัง สัมมาสัมพุทโธฯ