นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมา สมฺพุทฺธสฺส
ขอน้อมพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า

นโม นอบน้อม องค์ธรรมหมายถึงอะไร ?
ตามหลักพระอภิธรรม จะต้องเก็บองค์ธรรมถึงขั้นจิตตุปบาท
อนึ่ง การนอบน้อมนี้พึงทราบว่า เป็นบุญ

เพราะฉะนั้นเรียกว่า กุศล อะไรคือกุศล? อะไรเป็นกรรม?
พระพุทธเจ้าตรัสว่า เจตนา เป็นกรรม การนอบน้อมถ้าไม่มีเจตนาเป็นไปไม่ได้

เพราะฉะนั้น ท่านจึงเรียกว่า "ปณามเจตนา" กุศลจิตตุปบาท
ที่มีปณามเจตนาเป็นประธาน คำว่า นโมนี้ตามสภาวธรรมแล้ว หมายถึง กุศลจิต
และต้องเป็นจิตตุปบาทด้วย เพราะถ้าเรียกจิตเฉยๆ อาจเข้าใจว่า
หมายถึงจิตอย่างเดียว แต่ถ้าเรียกว่า "จิตตุปบาท"
ย่อมทำให้เรารู้ความหมายถึง จิตและเจตสิกที่สัมปยุตกันกับจิตดวงนั้น

ดังนั้น กุศลจิตตุปบาทที่มีปณามเจตนาเป็นประธาน
เรียกว่า นโม ไม่ใช่แต่สักแต่ว่าเป็นแต่เพียงคำพูดว่านโม เท่านั้น
โดยธาตุแท้ของนโมก็คือ กุศลจิตตุปบาทที่มี ปณามเจตนาเป็นประธาน
ก็อันนี้แหละเป็นองค์ธรรมของ "นโม"

ฉะนั้น เมื่อเรารู้องค์ธรรมของคำว่า นโมแล้ว เรามาตรวจสอบ
ดูปทัฏฐานของกุศลจิตดังกล่าว ก็จะเห็นว่า โยนิโสมนสิการ
เป็นปทัฏฐานของกุฅลจิตตุปบาท

กุศลจิตตุปบาทมีโยนิโสมนสิการเป็นปทัฏฐาน โยนิโสมสิการ
หรือปัญญามีสัทธัมมัสสวนะเป็นปทัฏฐาน (การได้ฟังพระสัทธรรมให้เกิด
โยนิโสมนสิการ) สัทธัมมัสสวนะมีสัปปุริสูปนิสสยะ (การอาศัยสัตบุรุษ)เป็นปทัฏฐาน

สัปปุริสูปนิสสยะมีปฏิรูปเทสวาส(การอยู่ในที่ ๆ มีพระพุทธศาสนา)เป็นปทัฏฐาน
ปฏิรูปปเทสวาสมีปุพเพกตปุญญตา(บุญเก่า)เป็นปทัฏฐาน
ส่วนอะไรเป็นปทัฏฐานของปุพเพกตปุญฺญตานั้นเราไม่ต้องหาแล้ว
เพราะมันสุดวิสัยของบุคคลธรรมดาทั่วไป อนึ่ง นอกจาก
ปุพเพกตปุญฺญตาแล้ว ยังมีปทัฏฐานอื่นอีกเช่นการสั่งสมบารมี(โพธิสัมภาระ)

การสั่งสมบารมีนี้อยู่ในระดับเดียวกันกับปุพเพกตปุญฺญตา

ดังนั้น นำปุพเพกตปุญฺญตา
(คำนี้แปลตามศัพท์ว่า ความมีบุญเคยสั่งสมไว้แจ่ชาติปางก่อน = วิบากบุญเก่า)
หรือมีปารมีสัมภาระ มาเป็นปทัฏฐานของปฏิรูปเทสวาสได้
ก็โดยรุยโหรุยหนยะนี้เป็นวิธีการหาปทัฏฐานแบบสาวไปหาต้นตอที่เป็นตัวการ
โดยผู้หาจะต้องสาวลงมาหาเหตุทีละขั้น ๆ ไกลออกไปจนหมดสภาวธรรมที่จะหาแล้ว

ค่อยหยุดดังที่ท่านกล่าวว่า "ยาว สพฺพธมฺมา" เสร็จแล้วให้ทวนกลับขึ้นไปด้วยวิธี
อารุยหารุยหนยะ เช่น เมื่อสักครู่ถึงปุพเพกตปุญฺญตา เราก็ใช้วิธีทวนกลับดังนี้

ปุพกตปุญฺญตาหรือปารมีสัมภารเป็นปทัฏฐานแก่ปฏิรูปเทสวาส
(การอยู่ในประเทศที่เหมาะสมกล่าวคือ ประเทศที่มีพระพุทธศาสนา)

ปฏิรูปเทสวาสเป็นปทัฏฐานแก่สัปปุริสูปนิสสยั

สัปปุริสูปนิสสยะเป็นปทัฏฐานแก่สัทธัมมัสสวนะ (การได้ฟังพระสัทธรรม)

สัทธัมมัสสวนะเป็นปทัฏฐานแก่โยนิโสมนสิการ (การใช้ปัญญาไตร่ตรองอย่างมีเหตุมีผล)

โยนิโสมนสิการเป็นปทัฏฐานแก่กุศลจิตตุปบาท

พอมาถึงตรงนี้แหละจะไปไกลเพราะธรรมยังไม่หมด
เราจึงจะต้องว่าต่อไปอีกว่า กุศลจิตเป็นปทัฏฐานให้เกิดอะไร
ซึ่งอาจจะเกิดสุขโสมนัส (ขอให้นึกถึงพระพุทธเจ้าที่ว่า
"มา ภิกฺขเว ปุญฺญํ ภายิตฺถ, สุขสฺเสตํ อธิวจนํ" ดูกร ภิกษุ ท. เธอ ท. อย่ากลัวบุญ

เพราะว่าบุญเป็นชื่อของความสุข คำว่า "ชื่อของความสุข" หมายความว่า บุญ(กุศล)
เป็นเหตุให้เกิดสุข แล้วสุขเป็นเหตุเป็นเหตุให้เกิดอะไร? ก็เกิดสมาธิ
ผู้มีสมาธิย่อมเห็นการเกิดดับของรูปนาม ... ในที่สุดกุศลก็จะพาเราเข้าสู่พระนิพพาน
อันเป็นเป้าหมายอันสูงสุดในพระพุทธศาสนานี้ ดังนั้น ท่านบอกว่า ยาว สพฺพธมฺมา
ขอให้นักศึกษาจงโชคดีกับการพิจารณาสาวหาเหตุจนถึงที่สุดเท่าที่จะหาได้

กุศลเป็นปทัฏฐานแก่อะไร
เรากำลังพูดถึงการนอบน้อม ก็อานิสงส์ของการนอบน้อม
หรืออานิสงส์ของกุศลจิตได้แก่ อนฺตรายวิโสสน(กำจัดภัยได้จริง)
มันแล้วแต่มันอยู่ในเหตุการณ์ไหน กุศลจิตเป็นปทัฏฐาน
ในการขจัดให้อันตรายเหือดแห้งไป

เวลาเรานอบน้อมผู้มีคุณนั้น
อานุภาพของการนอบน้อมย่อมสามารถขจัดปัดเป่า
อันตรายให้หายไปได้

เพราะฉะนั้น การที่เรานอบน้อมอยู่ในปัจจุบันจึงไม่ใช่สักแต่ว่า
นอมน้อมไปโดยไม่เห็นจุดหมาย
การกระทำย่อมมีผล ถ้ามีเจตนาบริสุทธิใสสะอาด
การนอบน้อมนั้นจะทำให้เกิด อนฺตรายวิโสสน
(วิโสสน แปลว่าทำให้เหือดแห้ง)

ขจัดปัดเป่าอันตรายให้หมดไปหรือว่าป้องกันอันตราย
การที่หมดอันตรายไปแบบนี้ เช่น อย่างที่เราเรียนหนังสือ
ก็เรียนหนังสือจบ สอนหนังสืออยู่ก็สอนได้

เมื่อไม่มีอุปสรรคอันตรายเราก็สามารถเรียนคัมภีร์เนตติจบ
จนสามารถเข้าใจหลักเนตติ เมื่อเข้าใจหลักเนตติก็จะเป็นปทัฏฐาน

แก่การเข้าใจพระไตรปิฎก การเข้าใจพระไตรปิฎกเป็นปทัฏฐาน
แก่วิธีการปฏิบัติ การจะเข้าใจพระไตรปิฎกได้ไม่ใช่ว่าอยู่ ๆ
จับพระไตรปิฎกขึ้นมาอ่านแล้วเข้าใจ ฉะนั้นอาจารย์กัจจายนะ
ท่านจึงเอาหลักเนตติมาแสดงเพื่อที่จะให้อ่านเข้าใจก่อนที่จะไปอ่านพระไตรปิฎก

ขออนุโมทนาสาธุนะครับ