อิทธิบาท ๔ นี้ มีองค์ธรรม คือ ฉันทะ, วิริยะ, จิตตะ, วิมังสา, ที่เหมือนกันกับ อธิบดี ๔ และ คำว่า อิทธิบาท ๔ มีความหมายว่า อิทธิบาทนี้ เป็นไปเพื่อความสำเร็จเป็นเหตุให้สัมฤทธิผล ในกิจการงานอันเป็นกุศล แต่ฝ่ายเดียว เป็นกุศลที่ทำให้บรรลุถึงมหัคคตกุศลที่เป็นโลกียะกุศล และโลกุตรกุศลด้วย

ส่วนอธิบดีนั้นเป็นไปเพื่อความสำเร็จในกิจการงาน อันเป็น กุศล อกุศล และอพยากตะ ได้ทั้งสิ้น

ในการงานของอิทธิบาทที่เป็นกับกุศลที่เข้าถึงซึ่งความสัมฤทธิผลนั้น ย่อมไม่ปราศจากธรรมทั้ง ๔ ที่เป็นองค์ธรรมของอิทธิบาทนี้เลย แต่ความเกิดขึ้นนั้นไม่กล้าเสมอกัน บางที่ฉันทะกล้า บางทีวิริยะกล้า บางทีจิตตะกล้า บางที่ปัญญากล้า ถ้าธรรมใดกล้าแล้ว ก็เรียกธรรมที่กล้านั้น แต่องค์เดียวว่าเป็น อิทธิบาท

อยากขอให้ลุงหมานช่วยอธิบาย
ฉันทะ สมาธิ และ ปธานสังขาร
วิริยะ สมาธิ และ ปธานสังขาร
จิตตะ สมาธิ และ ปธานสังขาร
วิมังสา สมาธิ และ ปธานสังขาร
ปธานสังขารนี้ คืออะไร ?
การเจริญอิทธิบาททั้ง ๔ และปธานสังขารทำยังไง ?

อาศัยฉันทะแล้ว ได้สมาธิ ได้เอกัคคตาจิต
นี้เรียกว่า ฉันทสมาธิ ยังฉันทะให้เกิด พยายาม ปรารภความเพียร ประคองจิตไว้ ตั้งจิตไว้
แม้ว่า จะมีฉันทะ ก็ต้องอาศัยสมาธิ อาศัยวิริยะ เกิดร่วมด้วย
เพื่อไม่ให้บาปอกุศลธรรมที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น เพื่อละบาปอกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว เพื่อให้กุศล
ธรรมที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น เพื่อความตั้งอยู่ เพื่อความไม่เลือนหาย เพื่อเจริญยิ่งๆ ขึ้นไป เพื่อ
ความไพบูลย์ เพื่อความเจริญบริบูรณ์ แห่งกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว เหล่านี้เรียกว่า ปธานสังขาร
ฉันทะนี้ด้วย ฉันทสมาธินี้ด้วย และปธานสังขารเหล่านี้ด้วย ดังที่ได้กล่าวมานี้ นี้เรียกว่า อิทธิบาท
ประกอบด้วยฉันทสมาธิและปธานสังขาร.

อาศัยวิริยะแล้ว ได้สมาธิ ได้เอกัคคตาจิต นี้
เรียกว่า วิริยสมาธิ เธอยังฉันทะให้เกิด ฯลฯ เพื่อความเจริญบริบูรณ์ แห่งกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว
เหล่านี้เรียกว่า ปธานสังขาร วิริยะนี้ด้วย วิริยสมาธินี้ด้วย และปธานสังขารเหล่านี้ด้วย นี้เรียกว่า อิทธิบาทประกอบด้วยวิริยสมาธิและปธานสังขาร.

อาศัยจิตแล้ว ได้สมาธิ ได้เอกัคคตาจิต นี้เรียก
ว่า จิตตสมาธิ เธอยังฉันทะให้เกิด ฯลฯ เพื่อความเจริญบริบูรณ์แห่งกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว
เหล่านี้เรียกว่า ปธานสังขาร จิตนี้ด้วย จิตตสมาธินี้ด้วย และปธานสังขารเหล่านี้ด้วย
นี้เรียกว่า อิทธิบาทประกอบด้วยจิตตสมาธิ และปธานสังขาร.

อาศัยวิมังสาแล้ว ได้สมาธิ ได้เอกัคคตาจิต
นี้เรียกว่า วิมังสาสมาธิ ยังฉันทะให้เกิด พยายาม ปรารภความเพียร ประคองจิตไว้ ตั้ง
จิตไว้ เพื่อไม่ให้บาปอกุศลธรรมที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น เพื่อละบาปอกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว เพื่อ
ให้กุศลธรรมที่ยังไม่เกิด เกิดขึ้น เพื่อความตั้งอยู่ เพื่อความไม่เลือนหาย เพื่อความเจริญยิ่งๆ
ขึ้นไป เพื่อความไพบูลย์ เพื่อความเจริญบริบูรณ์แห่งกุศลธรรมที่เกิดขึ้นแล้ว เหล่านี้เรียกว่า
ปธานสังขาร วิมังสานี้ด้วย วิมังสาสมาธินี้ด้วย และปธานสังขารเหล่านี้ด้วย
นี้เรียกว่า อิทธิบาทประกอบด้วยวิมังสาสมาธิและปธานสังขาร.

มีอิทธิบาท ๔ ในการเจริญอนุสติ ๑๐ จนได้เอกัคตาจิต
เมื่อได้แล้ว ยังฉันทะ วิริยะ จิตตะ วิมังสา ในการสิกขาใน
อธิศีลสิกขา อธิจิตสิกขา อธิปัญญาสิกขา ประมาณนี้ปะครับ