ความแตกต่างกัน อนิจจัง, ทุกขัง, อนัตตา, กับ อนิจจลักษณะ, ทุกขลักษณะ, อนัตตะลักษณะ

อนิจจัง และ ทุขัง ทั้ง ๒ นี้ ได้แก่ สังขตธรรม คือรูปนามขันธ์ ๕ ที่เป็นปรมัตถ์อย่างเดียว และคำว่า อนัตตา นั้นได้แก่สังขตธรรม และ อสังขตธรรม คือ รูปนามขันธ์ ๕ นิพพาน บัญญัติ ซึ่งเป็นไปในธรรมทั้งหมด ดังนั้น สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสเทศนาว่า สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจา สพฺเพ สงฺขารา ทุกขา สพฺเพ ธมฺมา อนตฺตา

ส่วนคำว่า อนิจจลักษณะ, ทุกขลักษณะ, อนัตตลักษณะ, นั่น ก็ได้แก่อาการบัญญัติ คือความเป็นไปแห่งรูปนาม ขันธ์ ๕ นิพพาน บัญญัติ หาใช่เป็นตัวสภาวปรมัตถ์ และสัททบัญญัติ อัตถบัญญัติ แต่ประการใดไม่ ฉะนั้น อาการบัญญัติของรูปนาม ขันธ์ ๕ ก็ได้แก่ อาการที่ดับไป สิ้นไป นั่นเอง อาการบัญญัติของพระนิพพาน ก็ได้แก่ อาการที่ไม่มีเกิด ดับ มีความสงบจากกิเลสขันธ์ ๕ ทั้งปวง

อาการบัญญัติของสัททบัญญัติและอัตถบัญญัติ ก็ได้แก่อาการที่ไม่มีความเกิดดับ แต่สัททบัญญัติ ชนิดวิชชมานบัญญัติ มีสภาวองค์ธรรมรับรอง เช่น รูป เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาณ นิพพาน เป็นต้น ส่วนอัตถบัญญัตินั่นไม่มีองค์ธรรมรับรอง เพียงแต่เป็นไปตามที่สมมุติกันขึ้น และเป็นไปตามรูปร่างสัณฐาน สัดส่วนของ
มหาภูตรูปนั้นๆ

เมื่อสรุปลงแล้วก็คงได้ความว่า คำว่า อนิจจัง และ อนิจจลักษณะ เป็นคนละอย่าง คือ อยิจจัง ไม่ใช่อนิจจลักษณะ ๆ ก็ไม่ใช่เป็นอนิจจัง ทุกขัง และ ทุกขลักษณะ อนัตตา และอนัตตลักษณะก็เป็นไปในทำนองเดียวกันนี้ อุปมาเสมือนกับคำว่า "บุรุษไป" (ปุริโส คจฺฉจิ) ในที่นี้คำว่า "บุรุษ" ได้แก่ร่างกาย คำว่า " ไป" ได้แก่อาการของบุรุษที่ยกเท้าก้าวไป ดังนั่น "บุรุษ" จึงไม่ใช่อาการไป อาการที่ไปก็มิใช่บุรุษ บุรุษนั่ง,บุรุษนอน, ก็เช่นเดียวกัน

ขันธ์ ๕ เกิดทางตา