ยถาปิ อุทเก ชาตํ ปุณฺฑรีกํ ปวฑุฒฒิ
โนปลิปฺปติ โตเยน สุจิคนฺธํ มโนรมํ
ตเถว จ โลเก ชาโต พุทฺโธ โลเก วิหรติ
โนปลิปฺปติ โลเกน โตเยน ปทุมํ ยถาฯ

ดอกบัวเกิด และเจริญงอกงามในน้ำ แต่ไม่ติดน้ำ ทั้งส่งกลิ่นหอม ชื่นชูใจให้รื่นรมย์ ฉันใด
พระพุทธเจ้าทรงเกิดในโลก และอยู่ในโลก แต่ไม่ติดโลก เหมือนบัวไม่ติดน้ำ ฉันนั้น.

พระอรรถกถาจารย์นำเรื่องบัว ๔ เหล่าไปโยงกับบุคคล ๔ จำพวก คือ

๑. บัวพ้นน้ำ รอสัมผัสแสงอาทิตย์ก็จะบานในวันนี้ หมายถึง ผู้รู้เข้าใจธรรมได้ฉับพลันแต่พอท่านยกหัวข้อขึ้นแสดง

๒. บัวปริ่มน้ำ จักบานในวันพรุ่งนี้ หมายถึง ผู้รู้เข้าใจธรรมได้ ต่อเมื่อท่านอิบายความพิสดารออกไป

๓. บัวในน้ำ ยังไม่ทันโผล่น้ำ จักบานในวันต่อๆไป หมายถึง ผู้ที่พอจะชี้แจงแนะนำให้เข้าใจธรรมได้ ด้วยวิธีการฝึกสอนอบรมต่อไป

๔. บัวจมน้ำ กลายเป็นอาหารของปลาและเต่า หมายถึง ผู้อับปัญญา ไม่อาจเข้าใจความหมายของธรรมได้

(หมายเหตุ : ในพระไตรปิฎกมีกล่าวถึงดอกบัวเพียง ๓ เหล่า และกล่าวถึงบุคคล ๔ จำพวก แต่ในอรรถกถาเพิ่มดอกบัวขึ้นอีก ๑ เหล่า และนำบุคคล ๔ จำไปเทียบกับดอกบัว ๔ เหล่าตามลำดับ)

บัว ๔ เหล่า บุคคล ๔ จำพวก

บุคคล ๔ จำพวกนั้น พระพุทธเจ้าทรงแสดงไว้ในพระไตรปิฎก พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย เล่มที่ ๒๑ ข้อที่ ๑๓๓ หน้า ๒๐๒ ว่า

“ดูกรภิกษุทั้งหลาย บุคคล ๔ จำพวกนี้ มีปรากฏอยู่ในโลก ๔ จำพวกเป็นไฉน คือ

อุคฆฏิตัญญู ผู้เข้าใจได้ฉับพลัน ๑

วิปจิตัญญู ผู้อาจรู้ธรรมต่อเมื่อท่านอธิบายความแห่งหัวข้อนั้น ๑

เนยยะ ผู้ที่พอจะแนะนำได้ ๑

ปทปรมะ ผู้ที่สอนได้เพียงตัวบทคือพยัญชนะ ๑ ดูกรภิกษุทั้งหลาย บุคคล ๔ จำพวกนี้แล มีปรากฏอยู่ในโลก”

บุคคล ๔ จำพวกเปรียบเหมือนกับบัว ๔ เหล่า ดังนี้

๑. อุคฆฏิตัญญู ดังบัวที่โผล่พ้นเหนือพื้นน้ำขึ้นมา พอสัมผัสรัศมีพระอาทิตย์ก็จะบานทันที คือ ผู้ที่มีกิเลสน้อยเบาบาง มีสติปัญญาแก่กล้า เพียงแค่ยกหัวข้อขึ้นแสดง ก็รู้แจ้งถึงธรรมได้

๒. วิปจิตัญญู ดังบัวที่เจริญเติบโตขึ้นมา พอดีกับผิวน้ำแลจักบานในวันต่อมา คือ ผู้ที่มีกิเลสค่อนข้างน้อย มีอินทรีย์ปานกลาง ถ้าได้รับฟังคำสั่งสอน ก็สามารถรู้แจ้งเห็นธรรมได้

๓. เนยยะ ดังบัวที่ยังจมอยู่ในน้ำ รอคอยเวลาที่จะโผล่ขึ้นจากน้ำ และบานในวันต่อ ๆ ไป คือ ผู้ที่มีกิเลสยังไม่เบาบาง ต้องหมั่นพากเพียรเล่าเรียน จึงสามารถรู้ธรรมได้

๔. ปทปรมะ ดังบัวใต้น้ำในโคลนตมที่มิอาจโผล่พ้นน้ำ อยู่เพียงใต้น้ำและเป็นอาหารของสัตว์น้ำ คือ ผู้ที่มีกิเลสหนา ไม่สามารถจะบรรลุธรรมอันวิเศษได้เลย

ต่อ

พระไตรปิฎก สิ่งที่ชาวพุทธต้องรู้
http://www.dhammajak.net/forums/viewtopic.php?f=1&t=54928

จากหนังสือ พระไตรปิฎก สิ่งที่ชาวพุทธต้องรู้

บางที่บอกว่าบัว ๓ เหล่า

ดอกบัวขาบ ๑ ดอกบัวหลวง ๑ ดอกบัวขาว ๑

แต่บุคคล ๔ จำพวก คือ

อุคฆฏิตัญญู ๑ วิปจิตัญญู ๑ เนยยะ ๑ ปทปรมะ ๑