สมาธิ และ นิวรณ์ 5
หมายถึง การที่จิตตั้งมั่นจดจ่ออยู่กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง เช่น การอ่านหนังสือจิตก็จะรวมมาอยู่ที่หนังสือเป็นสมาธิ
ก็จะได้สมาธิระดับขนิกสมาธิ เป็นต้น สมาธิมีลักษณะหินทับหญ้า คือ เมื่อไม่มีสมาธิกิเลสก็จะงอกเงยขึ้นมาได้อีก การทำสมาธิจะเรียกกว่าการเจริญสมถะกรรมฐาน สมาธิที่ควรใช้ในวิปัสสนากรรมฐานคือ ขณิกสมาธิ เท่านั้น สมาธิแบ่งเป็น 3 ระดับคือ
ขณิกสมาธิ คือ สมาธิชั่วขณะ สมาธิที่เกิดขึ้นเป็นครั้งคราวในปุถุชนที่กำลังปฏิบัติหน้าที่การงานในชีวิตประจำวันให้ได้ผลดี เป็นสมาธิที่เกิดชั่วขณะหนึ่งแล้วก็หายไป เหมาะแก่การเจริญวิปัสสนากรรมฐาน
อุปจารสมาธิ คือ สมาธิที่เป็นระดับใกล้ฌาน เป็นสมาธิที่มีความตั้งมั่นใกล้จะถึงปฐมฌานหรือ ปฐมสมาบัตินั่นเอง อุปจารสมาธิคุมอารมณ์สมาธิไว้ได้นานพอสมควร มีอารมณ์ใสสว่างพอใช้ได้ อันเป็นภาวะจิตที่ทำให้เกิด "ฌาน" คือภาวะที่จิตสุขสงบผ่องใส ไม่มีความเศร้าหมองขุ่นมัว
อัปปนาสมาธิ คือ เป็นสมาธิจิตที่แน่วแน่และแนบแน่นมาก เป็นสมาธิระดับฌานซึ่งผู้ปฎิบัติส่วนใหญ่จะต้องผ่านเมื่อผู้ปฏิบัติผ่านมาถึงระดับนี้จะรู้ได้ว่าจิตจะรวมเป็นหนึ่ง (เอกัค คตาจิต=มหากุศลจิตในทางพระอภิธรรม) แล้วจะไม่ได้ยินเสียงสิ่งใดทั้งสิ้นจิตจะพักจะสบายอยู่ตลอดไม่เหนื่อยไม่ง่วงมักจะเป็นเครื่องพักจิตของผู้ที่ผ่านธรรมะแล้ว
นิวรณ์ 5
นิวรณ์5 เป็นเครื่องทำลายสมาธิและกุศลธรรม เมื่อมีนิวรณ์5จะไม่เกิดสมาธิ มี 5 ประการคือ
กามฉันท์ คือ ความอยากได้ อยากเอา พอใจในกามคุณทั้ง 5 คือ รูป รส กลิ่น เสียง สัมผัส เป็นกิเลสพวกโลภะ คิดอยากได้โน่นอยากได้นี่
ความพยาบาท คือ ความขัดเคือง แค้นใจ เกลียดชัง หงุดหงิด ฉุนเฉียว ขัดใจ ไม่พอใจ เป็นกิเลสพวกโทสะ
ถีนมิทธะ คือ ความหดหู่ เซื่องซึม เฉื่อยชา ง่วงเหงา ไม่คล่องตัว ไม่เหมาะแก่การใช้งาน ไม่อาจเป็นสมาธิได้
อุทธัจจกุกกุจจะ คือ ความคิดฟุ้งซ่านวุ่นวายใจ กลุ้มใจ คิดระแวง จิตย่อมไม่สงบเป็นสมาธิได้
วิจิกิจฉา คือ ความลังเลสังสัย ในคุณพระรัตนตรัย อันมี พระพุทธ พระธรรม และ พระสงฆ์ และในเรื่องราวต่างๆ ย่อมไม่สามารถทำสมาธิได้

***********************************************