... กายใจอันนี้เป็นที่ตั้งของทุกข์ ...

ที่ตั้งของทุกข์
อันที่ตั้งของทุกข์ ก็คือขันธ์อายตนะธาตุนี้เอง หรือนามรูป หรือกายใจอันนี้เป็นที่ตั้งของทุกข์ ตัวทุกข์ก็ตั้งอยู่ในที่ตั้งของทุกข์นี้ ดังจะพึงเห็นได้ ทุกข์ที่พระพุทธเจ้าทรงชี้ให้เห็น ว่าเกิดเป็นทุกข์ แก่เป็นทุกข์ ตายเป็นทุกข์ เกิดแก่ตายก็ตั้งขึ้นที่ขันธ์อายตนะธาตุนี้ หรือที่นามรูปที่กายใจนี้ โสกะปริเทวะเป็นต้น ก็เกิดปรากฏที่นามรูปที่กายใจนี้ ประจวบกับสิ่งที่ไม่เป็นที่รัก พลัดพรากจากสิ่งที่เป็นที่รัก ก็เกิดปรากฏที่นามรูปที่กายใจนี้ ปรารถนามิได้สมหวัง ก็เกิดปรากฏที่กายใจที่นามรูปนี้ เพราะฉะนั้น จึงได้ตรัสว่าโดยย่อ ....ขันธ์เป็นที่ยึดถือทั้ง ๕ ประการ เป็นตัวทุกข์...

ธรรมะสมเด็จญานสังวร (เจริญ)