คุณของสมาธิ

ตอบเมื่อ: 05 ก.ค.2008, 12:17 pm

สมถ แปลว่า ความสงบ คือวิธีทำใจให้สงบ เป็นการปฏิบัติฝึกฝนอบรมจิตจนเกิดความสงบ จนจิตตั้งมั่นเป็นสมาธิ ถึงขั้น ฌาน ระดับต่าง ๆ จุดมุ่งหมายของสมถก็คือสมาธิซึ่งหมายเอาสมาธิขั้นสูง ที่จะทำให้เกิด ฌาน ญาณ ปัญญา หลักของสมถก็คือกำหนดใจไว้กับสิ่งหนึ่งสิ่งเดียวทำจิตใจให้แน่วแน่จนน้อมดิ่งลงไปในสิ่งนั้นสิ่งเดียว ความแน่วแน่ หรือความตั้งมั่นของจิตนี้เรียกว่า สมาธิ เมื่อสมาธิแนบสนิทเต็มที่แล้วก็จะเกิดภาวะจิตที่เรียกว่า ฌาน ซึ่งแบ่งเป็นระดับต่าง ๆ เช่น รูปฌาน ๔ อรูปฌาน ๔ หรือสมาบัติ ๘ นั่นเอง ภาวะจิตในฌานนี้เป็นภาวะที่สุขสงบ ผ่องใส ไม่มีความเศร้าหมองขุ่นมัว เป็นความหมายที่ตรงตามหลักวิชชา ทั้งผ่านอภิธรรม ทั้งฝ่ายพระสูตร เพราะไม่ว่าจะเจริญสมถจนได้ฌานสมาบัติ หรือ อภิญญา เป็นผลสำเร็จสูงสุดพิเศษเพียงใดก็ตาม เนื้อแท้ของสมถก็คือสมาธินั้นเอง

สมาธิ แปลว่า ความตั้งใจมั่นแห่งจิต คือสภาวะแน่วแน่ที่จิตสงบหนึ่ง จับอยู่อารมณ์เดียวที่ถูกต้อง สมาธิจิต เป็นสภาวะจิตที่มีอารมณ์เป็นหนึ่ง คือการที่จิตกำหนดแน่วแน่อยู่กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง ไม่ฟุ้งซ่าน ไม่ส่ายไปในอารมณ์ต่าง ๆ คือทำจิตให้สงบจากกาม และอกุศลธรรมทั้งหลาย จิตตั้งมั่นเป็นสมาธิจนบรรลุถึงเอกัคคตา สมาธิแบ่งเป็น ๓ ระดับคือ

๑. ขณิกสมาธิ คือสมาธิชั่วขณะ ซึ่งคนสามัญทั่วไปสามารถนำมาใช้ประโยชน์ในการปฏิบัติหน้าที่การงานในชีวิตประจำวันให้ได้ผลดี และจะใช้เป็นจุดตั้งต้นในการเจริญวิปัสสนาได้

๒. อุปจารสมาธิ สมาธิเฉียด ๆ หรือจวนจะแน่วแน่ เป็นสมาธิขั้นระงับนิวรณ์ได้ ก่อนที่จะเข้าสู่ภาวะแห่ง ฌาน หรือสมาธิในบุพภาคแห่งอัปปนาสมาธิ

๓. อัปปนาสมาธิ คือสมาธิแนบแน่นสนิท เป็นสมาธิระดับสูงสุด ภาวะนี้มีในฌานขั้นต่าง ๆ และปฏิบัติต่อ ๆ ไปจะทำให้เกิดญาณขึ้นมาได้ ซึ่งเกิดจากผลสำเร็จในการเจริญสมาธิ ภาวะจิตที่มีสมาธิถึงขั้นอัปปนาสมาธิแล้ว เรียกว่า ฌาน ฌานยิ่งขั้นสูงขึ้นไปเท่าใด องค์ธรรมต่างๆ ที่เป็นคุณสมบัติของจิตก็ยิ่งลดน้อยลง ฌานโดยทั่วไปแบ่งเป็น ๒ ระดับใหญ่ ๆ และแบ่งย้อยออกไปอีกระดับละ ๔ จึงรวมเป็น ๘ อย่าง เรียกว่า ฌาน ๘ หรือสมาบัติ ๘ ฌานมีกล่าวไว้ในมัชฌิมนิกายว่า

รูปฌาน ๔ ได้แก่ปฐมฌานมีองค์ประกอบ ๕ คือ วิตก วิจาร ปิติ สุข เอกัคคตา ทุติยฌาน มีองค์ประกอบ ๓ คือ ปิติ สุข และเอกัคคตา ตติยฌาน มีองค์ประกอบ ๒ คือ สุข และเอกัคคตา จตุตถฌาน มีองค์ประกอบ ๒ คืออุเบกขา เอกัคคตา อรูปฌาน ๔ ได้แก่ อากาสานัญจายตนะ กำหนดอากาศเป็นอนันต์ วิญญาณัญจายตนะ กำหนดวิญญาณเป็นอนันต์ อาจิญจัญญายตนะ กำหนดภาวะที่ไม่มีสิ่งใด ๆ เนวสัญญานาสัญญายตนะ กำหนดรู้สัญญาก็ไม่ใช่ ไม่มีสัญญาก็ไม่ใช่

มนุษย์ปุถุชนเพียรพยายามบำเพ็ญสมาธิจะสำเร็จอย่างสูงสุดเพียงสมถ และสมถนี้ย่อมนำไปสู่ภาวจิตที่เป็นสมาธิได้สูงสุดคือเนวสัญญานาสัญญายตนะ เท่านั้น ส่วนพระอนาคามีหรือพระอรหันต์ ผู้บรรลุผลสำเร็จครบทั้งสมถและวิปัสสนา สามารถเข้าถึงภาวะสมาธิที่ประณีตสูงสุดอีกขั้นหนึ่ง คือนิโรธสมาบัติ อันเป็นภาวะที่สัญญาและเวทนาหยุดการปฏิบัติหน้าที่ และมีปัญญาแจ่มชัดในจิตที่บริสุทธิ์ ถึงที่สุด เมื่อผู้ปฏิบัติได้สมาธิขั้นสูงสุดแล้ว ก็เกิดญาณ คือความหยั่งรู้ชอบ เป็นสัมมาสมาธินั่นเอง จิตเป็นสมาธิแล้วย่อมมีกำลัง มีภาวะอันเหมาะสมที่จะเกิดปัญญา เกิดญาณ ในเรื่องของสมาธินี้พระพุทธองค์ได้ตรัสไว้ในอังคุตตรนิกายปัญจกนิบาตว่า

ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอจงเจริญสมาธิมีคุณอันไม่มีประมาณ เป็นผู้มีปัญญารักษาตัว มีสติเฉพาะหน้าอยู่เถิด เมื่อเธอเจริญสมาธิอันไม่มีประมาณ เป็นผู้มีปัญญารักษาตัว มีสติเฉพาะหน้าอยู่ ญาณ ๕ ประการย่อมบังเกิดขึ้นแก่บุคคลผู้ปฏิบัตินั้น ญาณที่หนึ่ง ย่อมเกิดขึ้นเฉพาะตนดังนี้ว่า สมาธินี้ให้เกิดสุขในปัจจุบันด้วย มีสุขเป็นวิบากต่อไปด้วย ญาณที่สอง ย่อมเกิดขึ้นเฉพาะตนดังนี้ว่า สมาธินี้เป็นธรรมอันประเสริฐปราศจากอามิสทั้งหลายทั้งปวง ญาณที่สาม เกิดขึ้นเฉพาะตนดังนี้ว่า สมาธินี้อันคนเลวเสพไม่ได้ ญาณที่สี่ ย่อมเกิดขึ้นเฉพาะตนดังนี้ว่าสมาธินี้ละเอียด ประณีต ได้ด้วยความสงบระงับ บรรลุได้ด้วยการเป็นธรรมเอกผุดขึ้น มิใช่บรรลุได้ด้วยการข่มธรรมที่เป็นข้าศึก หรือห้ามกิเลสด้วยจิต อันเป็นสังขารเครื่องปรุงแต่ง ญาณที่ห้า ย่อมเกิดขึ้นเฉพาะตนดังนี้ว่า เรามีสติเข้าถึงสมาธิ มีสติออกจากสมาธินี้ ภิกษุทั้งหลาย พวกเธอจงเจริญสมาธิมีคุณอันไม่มีประมาณ เป็นผู้มีปัญญา รักษาตัว มีสติเฉพาะหน้าอยู่ ญาณ ๕ ประการเหล่านี้ย่อมเกิดขึ้น เฉพาะตนอย่างนี้แล

ในเรื่องของสมาธิจึงพอสรุปใจความว่า การฝึกฝนอบรมสมาธิ การเจริญสมาธิการเจริญภาวนา เป็นการฝึกฝนอบรม การเจริญสมาธิจึงมีลักษณะ ๔ อย่างดังนี้คือ

๑. สมาธิภาวนาที่เจริญ ทำให้มากแล้ว ย่อมเป็นไปเพื่อทิฏฐิธรรมสุขวิหาร หมายถึงการอยู่เป็นสุขในปัจจุบัน
๒. สมาธิภาวนาที่เจริญแล้ว ทำให้มากแล้ว ย่อมเป็นไปเพื่อการได้ ญาณทัสสนะ
๓. สมาธิภาวนาที่เจริญแล้ว ทำให้มากแล้ว ย่อมเป็นไปเพื่อสติและสัมปชัญญะ
๔. สมาธิภาวนาที่เจริญแล้ว ทำให้มากแล้ว ย่อมเป็นไปเพื่อความสิ้นไปแห่งกิเลสอาสวะทั้งหลายทั้งปวง
ม.มู.๑๒/๑๐๒/๗๒.
องฺ.ปญจก.๒๒/๒๗/๒๖-๒๗.

http://www.thaimisc.com/freewebboard/php/vreply.php?user=dokgaew&topic=7877

ตอบเมื่อ: 17 ก.ค.2008, 11:36 pm

ขอบคุณครับ

ตอบเมื่อ: 10 ส.ค. 2008, 5:55 pm

อนุโมทนา เจ้าค่ะ สาธุ

ตอบเมื่อ: 20 ก.ย. 2008, 11:55 pm