โพธิญาณพฤกษา : ต้นจำปาป่า (ต้นจัมปกะ)

ตอบเมื่อ: 20 พ.ค.2007, 11:20 am

โพธิญาณพฤกษา
พันธุ์ไม้ที่พระพุทธเจ้า 28 พระองค์ ประทับตรัสรู้

ต้นจำปาป่า (ต้นจัมปกะ)

ในพระไตรปิฎกเล่มที่ 33 พระสุตตันตปิฎก เล่ม 25 ขุททกนิกาย พุทธวงศ์ อัตถทัสสีพุทธวงศ์ กล่าวไว้ว่า พระพุทธเจ้าองค์ที่ 17 พระนามว่า พระอัตถทัสสีพุทธเจ้า ทรงบำเพ็ญเพียรอยู่ 8 เดือนเต็ม จึงได้ประทับตรัสรู้ ณ ควงไม้จำปาป่า

ต้นจำปาป่า มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า “Michelia champaca Linn.” วงศ์ Magnoliaceae ในภาษาบาลีเรียกว่า “ต้นจัมปกะ” มีชื่อพื้นเมืองที่เรียกกันต่างไปในแต่ละท้องถิ่นของไทย คือ จำปา (Champa-ทั่วไป), จำปาทอง (นครศรีธรรมราช), จำปาเขา (ตรัง), จำปาป่า (สุราษฎร์ธานี), จำปากอ (มลายู, ภาคใต้) เป็นต้น มีถิ่นกำเนิดมาจากประเทศจีน, อินเดีย, ไทย, มาเลเซีย, อินโดนีเซีย และพม่า

พระราชนิพนธ์บทละครใน ‘เรื่องอิเหนา’ ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 มีความตอนหนึ่งที่กล่าวถึง ‘จำปา’ ว่า

“พระบุตรีเก็บแก้วกาหลง เด็ดดวงพวงประยงค์แซมเกศา
นางกำนัลน้อยน้อยสวยจำปา บ้างวิ่งชิงแย่งยื้อ”

และ ‘บทเห่เรือ’ ที่พวกฝีพายใช้ขับลำนำ คือ กาพย์เห่เรือ พระนิพนธ์เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร์ หรือรู้จักกันทั่วไปในพระนาม “เจ้าฟ้ากุ้ง” มีความตอนหนึ่งที่กล่าวถึง ‘จำปา’ ว่า

“จำปาหนาแน่นเนื่อง คลี่กลีบเหลืองเรืองอร่าม
คิดคะนึงถึงนงราม ผิวเหลืองกว่าจำปาทอง”

จำปาเป็นไม้ยืนต้น สูง 10-30 ม. เรือนยอดเป็นพุ่มโปร่ง ลำต้นขนาดกลาง ลำต้นกลม เปลือกต้นสีขาวปนเทา ค่อนข้างเรียบ ยอดอ่อนมีหูใบหุ้ม ใบสีเขียวคล้ายใบมะม่วง ใบเดี่ยว เรียงเวียนสลับ แผ่นใบรูปรีแกมขอบขนาน ถึงรูปใบหอก กว้าง 4-10 ซม. ยาว 5-20 ซม. ปลายใบแหลมถึงเรียวแหลม โคนใบกลม มน หรือสอบ เส้นแขนงใบ 16-20 คู่ ก้านใบยาว 2-4 ซม.

ดอกเป็นดอกเดียว สีเหลืองส้ม ออกตามง่ามใบ มีกลีบเลี้ยงและกลีบดอกรวมกัน 12-15 กลีบ กลีบยาว กลีบด้านนอกรูปหอกกลับ ยาว 4-4.5 ซม. กว้าง 1-1.5 ซม. ปลายเรียวแหลม กลีบดอกชั้นในสั้นและแคบกว่าชั้นนอก เกสรเพศผู้มีจำนวนมาก รังไข่รวมกันเป็นแท่ง ก้านดอกยาว 1-2 ซม. ดอกเริ่มแย้มและมีกลิ่นหอมมากในช่วงพลบค่ำ ในเช้าวันถัดมากลีบดอกจะกางออกจากกัน และร่วงหล่นในตอนเย็น ออกดอกเกือบตลอดปี แต่จะมีมากในช่วงฤดูฝน ปลูกนานกว่า 3 ปี ถึงจะออกดอก

ผล รูปรีหรือรูปไข่ เปลือกแข็ง ขนาดยาว 1-2 ซม. ออกเป็นกลุ่ม เปลือกผลมีจุดสีขาวขรุขระโดยรอบ ผลแก่สีน้ำตาล แตกด้านข้าง ฝักบิดๆ งอๆ เมล็ดสีดำ ค่อนข้างกลม เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 0.5 ซม. เยื่อหุ้มเมล็ดสีแดงส้ม

จำปามีการกระจายพันธุ์ตามธรรมชาติในป่าดิบ ทั่วทุกภาคของประเทศ ในต่างประเทศพบที่เนปาล อินเดีย จีน และภูมิภาคอินโดจีน ปัจจุบันเป็นพันธุ์ไม้ที่ค่อนข้างหายากในป่าธรรมชาติ

เนื้อไม้ใช้ก่อสร้างบ้านเรือน และเครื่องใช้ต่างๆ และมีสรรพคุณทางยา คือ เปลือกต้น ฝาดสมาน ใช้แก้ไข เป็นยาถ่าย, รากแห้งและเปลือกหุ้มราก ใช้ผสมกับนมสำหรับบ่มฝี, ดอก ใช้แต่งกลิ่นเครื่องสำอาง ขับลม ขับปัสสาวะ ใช้แก้วิงเวียน อ่อนเพลีย หน้ามืดตาลาย โรคเรื้อน, ใบ ใช้แก้โรคประสาท แก้ป่วง, เนื้อไม้ ใช้บำรุงประจำเดือนสตรี นิยมปลูกเป็นไม้ประดับ

นอกจากนี้ ดอกจำปายังใช้ทำอุบะในมาลัย มะลิบูชาพระ หรือหุ้มไตรบวชนาค

......................................................

http://www.dnp.go.th/main_plant.asp