พระอาจารย์วัน อุตฺตโม

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:21 pm

ประวัติและปฏิปทา
พระอาจารย์วัน อุตฺตโม

วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม (วัดถ้ำพวง)
ต.ปทุมวาปี อ.ส่องดาว จ.สกลนคร

จากหนังสืออนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพ
พระอุดมสังวรวิสุทธิเถร (พระอาจารย์วัน อุตฺตโม)
วันที่ 25 เมษายน พ.ศ. 2524

บรรพบุรุษชั้นปู่ ย่า ตา ยายของพระอาจารย์วัน มีพื้นเพอยู่ที่บ้านหนองหลัก ตำบลเหล่าบก อำเภอม่วงสามสิบ จังหวัดอุบลราชธานี ต่อมาได้อพยพครอบครัวขึ้นไปตั้งรกรากอยู่ที่บ้านตาลโกน ตำบลตาลเนิ้ง อำเภอบ้านหัน จังหวัดสกลนคร

คำว่า “ตาลโกน” อันเป็นชื่อของหมู่บ้านนั้น มีที่มาจากต้นตาลที่เป็นโพรง ชาวบ้านถือเอาสัญลักษณ์นี้เองมาเป็นชื่อของหมู่บ้าน ส่วนคำว่า “ตาลเนิ้ง” อันเป็นชื่อของตำบลนั้น ก็มีที่มาจากต้นตาลที่เอน ไม่ขึ้นตรงเหมือนตาลทั้งหลาย ซึ่งภาษาท้องถิ่นเรียกต้นไม้ที่เอนว่า “ต้นไม้เนิ้ง” ปัจจุบันนี้ทางราชการได้ยกฐานะหมู่บ้านตาลโกนขึ้นเป็นตำบลแล้ว ส่วนอำเภอบ้านหัน ปัจจุบันนี้เปลี่ยนชื่อมาเป็นอำเภอสว่างแดนดิน จังหวัดสกลนคร

พระอาจารย์วัน เกิดวัน 1 ฯ 6 9 ปีจอ (วันอาทิตย์ แรม 6 ค่ำ เดือน 9) ตรงกับวันที่ 13 สิงหาคม พ.ศ. 2465 บ้านตาลโกน ตำบลตาลโกน อำเภอสว่างแดนดิน จังหวัดสกลนคร

บิดาชื่อ นายแหลม สีลารักษ์ และมารดาชื่อ นางจันทร์ (มาริชิน) สีลารักษ์

นายแหลมและนางจันทร์ มีบุตรด้วยกัน 2 คน คือ

1. พระอาจารย์วัน อุตฺตโม
2. นายผัน สีลารักษ์

เมื่อมารดาคลอดบุตรคนที่สองได้ไม่กี่วันก็ถึงแก่กรรม ต่อมาบิดาได้แต่งงานใหม่กับนางพิมพ์ สารทอง มีบุตรด้วยกัน 3 คน คือ

1. นายบุญโฮม สีลารักษ์
2. นายนิยม สีลารักษ์
3. นายดำ สีลารักษ์

ขณะที่บิดาของพระอาจารย์วันแต่งงานกับนางจันทร์ใหม่ๆ บิดาของท่านได้ไปอยู่ที่บ้านของพ่อตาแม่ยาย ต่อมาเมื่อมารดาของพระอาจารย์วัน ถึงแก่กรรมแล้ว จึงกลับมาอยู่กับปู่ ย่า ตามเดิม และพระอาจารย์วัน ก็ติดตามบิดามาอยู่ด้วยขณะนั้นพระอาจารย์วัน มีอายุเพียงย่างเข้า 3 ขวบเท่านั้น แต่ท่านพระอาจารย์วัน ก็เป็นที่รักของตระกูลทั้งสองฝ่ายุคือ ทั้งฝ่ายมารดาและฝ่ายบิดา

๏ ชีวิตในปฐมวัย

จากบันทึกประวัติท่าน และจากคำบอกเล่าของญาติพี่น้องที่สูงอายุ ได้ความว่า เมื่อยังเด็กพระอาจารย์วัน เป็นเด็กที่เลี้ยงยาก ร้องไห้เก่งในเวลาค่ำคืน จึงเป็นความลำบากแก่บุคคลที่เลี้ยงดู เวลาร้องไห้จะต้องอุ้มพาเดินไปรอบบ้าน หรือเดินเล่นในสวนจึงจะหยุดร้องไห้ นิสัยใจคอเป็นเด็กที่เอาใจยาก มักจะตามใจตัวเอง อาจจะเป็นเพราะญาติพี่น้องให้ความรักความเอ็นดูจนเกินไปเพราะเห็นว่าเป็นเด็กกำพร้าก็ได้

สมัยหนึ่งที่ยังไม่รู้เดียงสานัก ขณะพระอาจารย์วัน กำลังวิ่งไล่จับกับน้าหญิงอย่างสนุกสนานอยู่นั้น ปรากฏว่าพระอาจารย์วัน ล้มลงและโดนหนามตำที่เข่าข้างซ้าย ต่อมาเมื่อแผลหายดีแล้ว แต่ก็กลายเป็นแผลเป็นมองเห็นได้ชัดเจนโดยเป็นเนื้อนูนขึ้นมา พวกญาติจึงเรียกว่า เจ้าโป้ หรือท้าวโป้ แล้วเลยกลายเป็นชื่อเรียกเล่นๆ อีกชื่อหนึ่ง

๏ สมัยเริ่มการศึกษา

เมื่ออายุย่างเข้า 10 ขวบ บิดาได้นำไปเข้าเรียนในโรงเรียนที่ศาลาวัดโพธิชัยเจริญ เรียนต่อถึงประถมปีที่ 3 บิดาก็ถึงแก่กรรม จึงเป็นความวิปโยคอย่างใหญ่หลวงแก่พระอาจารย์วัน เป็นครั้งที่ 2 ถึงแม้จะได้รับความเศร้าโศกเพราะบิดาจากไป แต่การเล่าเรียนก็หาได้หยุดลงไม่ ฝ่ายญาติผู้ดูแลคงปลอบโยนให้หายเศร้าโศกและได้ศึกษาเล่าเรียนต่อมาจนจบประถมปีที่ 4 ส่วนชั้นเรียนที่สูงขึ้นไปคือ ป. 5 ป. 6 ทางการได้สั่งยุบไปเสียก่อนๆ ที่จะได้เรียน

ในสมัยที่กำลังเล่าเรียนอยู่นั้นวิชาที่พระอาจารย์วัน ถนัดและทำคะแนนได้ดีคือวิชาเลขคณิต สำหรับวิชาอื่นๆ ปรากฏว่าคะแนนไม่ค่อยดี

ตามความตั้งใจของบิดานั้นท่านต้องการให้พระอาจารย์วันเรียนกฎหมาย เพราะเป็นบุตรคนโต แต่ต่อมาเมื่อบิดาถึงแก่กรรมไปเสียก่อน ความหวังที่จะเรียนต่อก็พังทลายลงอย่างสิ้นเชิง เมื่อบิดาถึงแก่กรรมลงจึงเป็นภาระของพระอาจารย์วัน ที่จะต้องทำงานต่างๆ ที่ตนสามารถจะทำได้ อาทิเมื่อถึงฤดูทำนาจะต้องช่วยปู่ไถนา เนื่องจากอาส่วนมากเป็นผู้หญิง จากบันทึกประวัติของท่านบอกว่า รับหน้าที่ไถนา แต่คราดนาไม่ได้เพราะยกคราดไม่ไหว

นับว่าพระอาจารย์วัน ซึ่งเป็นเด็กกำพร้าแม่ตั้งแต่อายุย่างเข้า 3 ขวบ และเป็นกำพร้าพ่อเมื่ออายุได้ 13 ขวบ ได้รับความกระทบกระเทือนทางจิตใจ ความว้าเหว่ซึ่งไม่มีใครจะบอกได้ว่าหนักเพียงไร นอกจากตัวของท่านเองซึ่งเป็นผู้ประสบส่วนการงานอย่างอื่น ถึงจะหนักแต่ยังมีผู้ช่วยเหลืออยู่บ้าง ความผันผวนในชีวิตส่วนตัวดังกล่าวมานี้เองทำให้พระอาจารย์วัน กลายเป็นเด็กเจ้าความคิดมาตั้งแต่เด็ก

(มีต่อ 1)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:22 pm

พระอาจารย์วัง ฐิติสาโร

๏ สมัยออกบรรพชา

เมื่อสิ้นร่มโพธิ์ร่มไทรลงแล้วพระอาจารย์วัน ก็เริ่มมีชีวิตอยู่อย่างว้าเหว่ แม้ว่าตระกูลของปู่เป็นพระกลที่พอมีอันจะกินตามฐานะของชาวชนบท แต่ความรู้สึกภายในที่ประสบกับความพลัดพรากจากไปของบิดามารดาผู้ให้กำเนิด ผู้เอาอกเอาใจ ผู้ให้ความอบอุ่น ผู้ปกป้อรักษาในทุกๆ ด้าน ก็คงมีสภาพไม่ผิดอะไรกับคนที่มีบ้านใหญ่โต แต่ถูกพายุหนุนหอบไปกับสายลม แม้จะมีหน่วยสงเคราะห์ให้ความเมตตาก็ไม่สามารถูกดแทนความอาลัยนั้นได้ จึงทำให้เด็กชายวันคิดถึงร่มผ้ากาสาวพัสตร์ เพราะขณะที่บิดาของท่านกำลังเจ็บหนัก ได้สั่งเสียไว้ว่า

“เมื่อออกโรงเรียนแล้ว ขอให้ลูกบวชให้พ่อ ก่อนจะคิดเรื่องอื่นๆ จะอยู่ได้ในศาสนานานเท่าไรไม่บังคับ”

คำสั่งเสียนี้แหละเป็นเครื่องกระตุ้นอันสำคัญอีกแรงหนึ่งที่ทำให้เด็กชายวันตัดสินใจออกบวช วันหนึ่งจึงเข้าไปกราบลาปู่โดยกล่าวสั้นๆ ว่า “ขอไปบวช” ปู่ได้ยินหลานมาออกปากกราบลาอยู่ซึ่งหน้าเช่นนั้น ถึงกับพูดไม่ออก เพราะความรักความอาลัยในหลาน แต่พระอาจารย์วันก็ไม่ลดละความพยายาม ผลสุดท้ายปู่ก็จำต้องอนุญาตให้บวชด้วยความอาลัย

เมื่อตัดสินใจบวชแน่นอนแล้วพระอาจารย์วัน ได้ถูกนำตัวไปฝากไว้กับ ท่านพระอาจารย์วัง ฐิติสาโร วัดอรัญญิกาวาส บ้านม่วงไข่ อำเภอพรรณานิคม จังหวัดสกลนคร ซึ่งอยู่ห่างจากบ้านตาลโกนไปประมาณ 10 กิโลเมตร ในการไปบวชครั้งนี้ก็ได้ให้เงินติดตัวไปด้วย 1 บาท เพราะเห็นว่าไม่จำเป็นในการใช้จ่ายมากนัก เมื่อไปอยู่วัดระยะแรกๆ ก็ยังไม่รีบร้อนอะไร เพราะตามธรรมดาเด็กที่ไปอยู่วัดกรรมฐาน จะต้องได้รับการฝึกให้รู้จักข้อวัตรปฏิบัติต่างๆ ให้เป็นเสียก่อน หมายความว่าเด็กจะได้รับการอบรมในข้อวัตรต่างๆ เช่นการปฏิบัติตนต่อพระภิกษุสามเณร ต่อบุคคลโดยทั่วไป รวมทั้งกิริยามารยาทในอิริยาบถต่างๆ ตลอดจนการฝึกหัดนั่งสมาธิภาวนาไปด้วยเป็นเวลาหลายเดือน บางคนเป็นปีหรือหลายปี แล้วแต่อาจารย์จะเห็นเหมาะสม เพราะถ้าหากได้รับการฝึกหัดดีแต่เบื้องต้น เมื่อบวชเข้ามาแล้ว อาจารย์ก็ไม่ต้องยุ่งยากลำบากในการแนะนำสั่งสอนบ่อยๆ

พระธรรมเจดีย์ (จูม พันธุโล)

สำหรับพระอาจารย์วัน พอไปอยู่วัดไม่นาน ท่านพระอาจารย์วัง ฐิติสาโร ก็บอกให้ท่องคำขอบรรพชา ประจวบกับโอกาสอำนวย กล่าวคือขณะที่กำลังท่องคำขอบรรพชาอยู่นั้นพอดี ท่านเจ้าคุณพระราชกวี ต่อมาได้เลื่อนเป็น พระธรรมเจดีย์ (จูม พันธุโล) กลับจากไปงานผูกพัทธสีมาที่วัดสุปัฏนาราม จังหวัดอุบลราชธานี แวะพักที่วัดศรีบุญเรือง บ้านงิ้ว ตำบลพันนา อำเภอสว่างแดนดิน ท่านพระอาจารย์วัง จึงนำไปบวช ณ วัดศรีบุญเรือง เมื่อวันที่ 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2479 (ขณะนั้นพระอาจารย์วันมีอายุ 15 ปี) โดยมีพระราชกวี เป็นพระอุปัชฌายะ

เมื่อได้รับการบรรพชาเป็นสามเณรแล้ว พระอาจารย์วัน ได้กลับไปจำพรรษาอยู่ที่วัดอรัญญิกาวาส 2 พรรษา จากนั้นท่านพระอาจารย์วังก็พาท่านออกเที่ยววิเวกตามสถานที่ต่างๆ เมื่อใกล้เข้าพรรษาพระอาจารย์ก็พาไปจำพรรษาที่วัดป่าบ้านสามผง ตำบลสามผง อำเภอท่าบ่อศรีสงคราม อีก 2 พรรษา รวมเป็นเวลา 4 พรรษา ที่ได้อบรมในทางปฏิบัติอยู่กับท่านพระอาจารย์วัง พอย่างเข้าพรรษาที่ 5 จึงกราบลาอาจารย์เพื่อไปศึกษาทางฝ่ายปริยัติธรรมที่วัดสุทธาวาส อันที่จริงวัดสุทธาวาสในสมัยนั้นก็เป็นวัดป่า ฉันอาหารมื้อเดียว ข้อวัตรปฏิบัติต่างๆ ก็เหมือนวัดป่าทุกอย่าง เพียงแต่เพิ่มการศึกษาปริยัติธรรมเข้าไปเท่านั้น

การศึกษาด้านปริยัติธรรมของพระอาจารย์วัน ได้เริ่มต้นเรียนนักธรรมชั้นตรีที่วัดสุทธาวาสนี้ ระหว่างสอบนักธรรม ฝรั่งได้เอาเครื่องบินมาทิ้งระเบิดเมืองสกลนคร ชาวเมืองต้องหลบภัยหนีไปอยู่นอกเมือง ปล่อยให้เป็นเมืองร้างไประยะหนึ่ง แต่ญาติโยมก็ได้จัดอาหารแห้งไปมอบให้สามเณรทำอาหารถวายพระ โดยเฉพาะ คุณโยมนุ่ม ชุวานนท์ พร้อมด้วยคณะญาติ ได้มอบอาหารไว้สำหรับทำถวายพระเณรทุกๆ เช้า

ในขณะที่บ้านเมืองกำลังประสบภัยสงครามคล้ายบ้านแตกสาแหรกขาดเพราะอำนาจลูกระเบิดฝรั่ง ดูเป็นภัยที่น่าสะพรึงกลัวอย่างหนึ่งในสมัยนั้น จึงมีเรื่องแปลกๆ ขำๆ มาเล่าสู่กันฟังในภายหลังได้เสมอแม้แต่เรื่องเกี่ยวกับพระอาจารย์วันก็มีเช่นกัน กล่าวคือ ภิกษุสามเณรต่างก็ขุดหลุมหลบภัยกันตามคำแนะนำของทางราชการบ้านเมือง พระอาจารย์วัน ซึ่งขณะนั้นยังเป็นสามเณรก็ขุดหลุมหลบภัยกับเขาเช่นกัน แต่แทนที่จะขุดเป็นหลุมใหญ่เช่นคนอื่นๆ กลับขุดเป็นหลุมเล็กๆ ลงไปได้เฉพาะคนเดียว

วันหนึ่งขณะที่เครื่องบินกำลังบ่ายโฉมหน้าจะมาทิ้งระเบิดเช่นเคย เสียงเตือนภัยทางอากาศก็ดังกังวานขึ้น ประชาชนพลเมืองพระเณรต่างก็วิ่งเข้าที่หลบภัยกันจ้าละหวั่นด้วยความตกใจ พระสงฆ์บางองค์วิ่งไปลงหลุมของคนอื่นเลยถือโอกาสหลบอยู่เลยก็มีหลุมหลบภัยของสามเณรวันขณะที่ต่างคนต่างเอาตัวรอดนั้นปรากฏว่ามีพระสงฆ์โจนลงไปหลบภัยอยู่ก่อนแล้วสามองค์ สามเณรวันจึงลงไปอัดอยู่เป็นองค์ที่สี่ หลุมหลบภัยที่ทำไว้เฉพาะคนเดียวเมื่ออัดเข้าไปถึงสี่ ท่านผู้อ่านก็นึกภาพเอาเองก็แล้วกันว่าจะอยู่กันในสภาพเช่นไรที่ร้ายไปกว่านั้นบางองค์วิ่งเข้าไปในกอไผ่พอเครื่องบินกลับไปแล้วออกมาไม่ได้ ต้องร้อนถึงพระสงฆ์องค์อื่นต้องใช้มีดถางให้ออกมาก็มีสัญชาตญาณการหนีภัยโดยเฉพาะมรณภัยนั้น สัตว์ทุกหมู่เหล่ากลัวกันทั่วทุกชีวิต เพราะจะกลัวอะไรก็แล้วแต่ ย่อมมาสรุปรวมลงที่กลัวตายนั่นเอง

พระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล

เมื่อเสร็จจากการสอบนักธรรมแล้ว พระสิงห์ ธนปาโล ที่เคยอยู่ด้วยกันกับท่านอาจารย์ยังได้ไปแวะเยี่ยม และชวนพระอาจารย์วัน ไปด้วย เพื่อไปศึกษาอบรมกับ ท่านพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล ซึ่งเป็นหัวหน้าใหญ่ฝ่ายกรรมฐาน แล้วในที่สุดพระอาจารย์วัน ได้ฝากตัวเป็นศิษย์กับพระอาจารย์เสาร์ ที่วัดป่าบ้านท่าฆ้องเหล็ก ซึ่งอยู่ใกล้กับเมืองอุบลราชธานี ขณะที่ไปอยู่กับพระอาจารย์เสาร์ นั้นยังท่องหลักสูตรนักธรรมชั้นโทไปด้วย พระอาจารย์เสาร์ ได้กำชับว่าสามเณรที่มีอายุ 19 ปี ต้องท่องปาติโมกข์ให้ได้ จึงจะให้ไปเรียนนักธรรม พระอาจารย์วัน ก็ท่องปาติโมกข์อยู่ประมาณ 20 วัน จึงขึ้นใจ

ต่อจากนั้นจึงกราบลาพระอาจารย์เสาร์ ไปเข้าเรียนนักธรรมต่อที่วัดพระแก้วรังษี อำเภอพิบูลมังสาหาร จังหวัดอุบลราชธานี ซึ่งมีพระพิบูลสมณกิจ (เก้า) เป็นเจ้าอาวาส พระอาจารย์วัน อาศัยอยู่กับท่านพระครูบุณฑริกบรรหาร (ทองดำ) เมื่อถึงเวลาสอบนักธรรมต้องเดินทางไปสอบที่ กิ่งอำเภอบุณฑริก ซึ่งปัจจุบันทางราชการได้ยกขึ้นเป็นอำเภอบุณฑริกแล้ว พอเสร็จจากการสอบนักธรรมกลับไปที่อำเภอพิบูลมังสาหารได้ไม่กี่วันก็เป็นไข้มาเลเรีย เพราะในยุคนั้นไข้มาเลเรียชุกชุมมาก ยาควินินก็หาซื้อได้ยากเพราะอยู่ในระยะสงครามโลกครั้งที่ 2

ต่อจากนั้น พระสิงห์ ธนปาโล ได้พาไปเยี่ยมญาติของท่านที่บ้านโนนยาง อำเภอยโสธร ระหว่างที่พักอยู่ราวป่าใกล้บ้านนั้นเอง พระสิงห์ได้ขอร้องพระอาจารย์วัน ให้บวชเป็นพระ โดยให้ญาติผู้ใหญ่ของพระสิงห์เป็นผู้จัดบริขาร ตามความรู้สึกของพระอาจารย์วัน ต้องการที่จะอุปสมบทเมื่ออายุ 25-26 ปี คือไม่ปรารถนาจะแก่พรรษากว่าเพื่อนรุ่นราวคราวเดียวกัน จึงเรียนความขัดข้องในใจของท่านเองต่อพระสิงห์ แต่พระสิงห์ไม่เห็นด้วย พระอาจารย์วัน จึงเสนอวิธีใหม่คือขอลาสิกขาไปเที่ยวสนุกก่อนประมาณ 15 วัน จึงค่อยบวชเป็นพระ ฝ่ายพระสิงห์ท่านก็ไม่ยอมเช่นเคย ญาติพี่น้องทางบ้านก็ไม่ได้ข่าว

ผลสุดท้ายจึงต้องตัดสินใจบวชเป็นพระ สนองเจตนาดีของพระสิงห์ท่าน โดยเดินทางไปอุปสมบท ที่วัดสร่างโศก (วัดศรีธรรมาราม ในปัจจุบัน) อำเภอยโสธร จังหวัดอุบลราชธานี เมื่อวันที่ 29 มกราคม พ.ศ. 2485 เวลา 16.10 น. โดยมี

พระครูจิตตวิโสธนาจารย์ เป็นพระอุปัชฌายะ
พระมหาคล้าย วิสารโท เป็นพระกรรมวาจาจารย์

บวชเสร็จแล้วกลับไปที่อยู่เดิม ต่อมาไม่นานนักก็ได้ทราบข่าวการมรณภาพของท่านพระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล จึงได้พากันเดินทางไปนมัสการศพของท่านที่วัดบูรพาราม จังหวัดอุบลราชธานี

ระหว่างเดือน 4 คณะของพระอาจารย์วัน ได้เดินทางกลับจังหวัดสกลนคร ขึ้นรถยนต์บ้าง เดินเท้าบ้าง ในระหว่างเดินทางนั้นต่างก็เป็นไข้จับสั่นกันทั่วหน้า เวลาไข้จะห่มผ้าหนาเท่าไรก็ไม่อุ่น ต้องนั่งชันเข่าก้มศีรษะลงหายใจให้กระทบหน้าอก จึงจะรู้สึกค่อยยังชั่วขึ้นบ้าง

พ.ศ. 2485 พระอาจารย์วัน พักจำพรรษาอยู่ที่วัดสุทธาวาส อำเภอเมือง จังหวัดสกลนคร ในปีนั้นพระอาจารย์พรหม จิรปุญฺโญ มาพักจำพรรษาปกครองพระเณรพระอาจารย์วัน อุตฺตโม ได้พักอยู่กุฏิใกล้ท่านจึงได้มีโอกาสอุปัฏฐากและรับโอวาทจากท่าน วันหนึ่งพระอาจารย์พรหมถามท่านว่าจะเรียนไปถึงไหน พระอาจารย์วัน ก็กราบเรียนท่านว่า สำหรับฝ่ายปริยัติธรรมจะเรียนให้จบนักธรรมชั้นเอก ฝ่ายบาลีถ้าสอบได้ประโยค ป.ธ. 3 แล้วจะเรียนต่อให้ได้ถึงประโยค ป.ธ. 9 เพราะการเล่าเรียนของฝ่ายพระจัดหลักสูตรไว้ 2 แผนก นอกจากนี้เป็นการศึกษาเพิ่มเติมพิเศษพระอาจารย์พรหม จึงถามว่า ถ้าเรียนไม่ได้ตามความตั้งใจจะทำอย่างไร พระอาจารย์วัน ก็ยังยืนยันกับท่านพระอาจารย์พรหม ว่า จะเรียนให้สอบได้ปีละชั้น เพราะยังเชื่อมั่นในมันสมองของท่านเอง พระอาจารย์พรหมถามต่อไปอีกว่า เมื่อหยุดการเรียนแล้วจะทำอะไรต่อไป พระอาจารย์วันก็กราบเรียนต่อท่านว่าจะตั้งใจปฏิบัติเหมือนอย่างท่านอาจารย์ทุกประการ พระอาจารย์พรหมก็หัวเราะ

เมื่อออกพรรษาแล้วพระอาจารย์วัน ได้เดินทางไปรับใบคัดเลือกทหารที่อำเภอสว่างแดนดิน แล้วเดินทางลงไปสอบนักธรรมเอกที่กิ่งอำเภอบุณฑริกจังหวัดอุบลราชธานี สอบเสร็จแล้วได้ออกมาพักที่วัดภูเขาแก้วอำเภอพิบูลมังสาหาร ซึ่งที่นั่นท่านพระครูบุณฑริกได้ล้มป่วยเป็นไข้จับสั่นอย่างแรง ท่านจึงมอบภาระให้พระอาจารย์วันทำบัญชีนักธรรมแทนท่าน ทั้งยังให้เป็นกรรมการดำเนินการสอบนักธรรมแทนท่านด้วย เมื่อเสร็จธุระแล้วจึงเดินทางกลับสกลนครเพื่อคัดเลือกทหารในปี พ.ศ. 2486 ครั้งนั้นการคัดเลือกทหารกระทำกัน 2 ครั้ง การคัดเลือกครั้งแรกพระอาจารย์วัน อยู่ในประเภทดีหนึ่งประเภทสอง ต่อเมื่อกัดเลือกครั้งที่ 2 จึงได้เอาใบประกาศนักธรรมชั้นโทไปขอยกเว้น

ในปีนั้นอาการป่วยเป็นไข้มาเลเรียของพระอาจารย์วัน ได้ทวีความรุนแรงขึ้น จึงจำเป็นต้องพักจำพรรษาอยู่ที่วัดป่าคามวาสี บ้านตาลโกน อันเป็นมาตุภูมิ เพื่อรักษาสุขภาพ ก่อนเข้าพรรษาได้ถูกขอร้องไปเป็นครูสอนนักธรรมที่สำนักเรียนวัดสุทธาวาสและวัดชัยมงคลเพราะในสมัยนั้นหาพระที่มีภูมินักธรรมเอกได้ยากมาก แต่พระอาจารย์วัน ก็ไปไม่ได้เพราะสุขภาพไม่อำนวย อาการป่วยก็สามวันดีสี่วันร้าย ถึงกับมีอาการของความจำเสื่อมเป็นบางครั้ง

ขณะที่ท่านพักจำพรรษาอยู่ที่วัดป่าคามวาสี 2 พรรษานี้ ตามที่ได้ยินจากพระผู้ใกล้ชิดและจากบันทึกของท่านเอง ปรากฏว่าในระหว่างนั้น ท่านต้องต่อสู้กับความคิดของตนเองอย่างหนักที่สุดในชีวิตพรหมจรรย์ เพราะล่วงมาถึงขณะนี้ความรู้ก็มีพอที่จะไปเป็นตำรวจหรือเป็นอะไรได้หลายอย่าง สำหรับชีวิตทางฆราวาส อีกอย่างหนึ่งในขณะนั้นอายุท่านก็ยังน้อย คือมีอายุเพียง 22 ปีเท่านั้น ความคิดจึงโลดแล่นไม่ผิดอะไรกับวิหคที่โผผินอยู่ในอากาศ หาจุดหมายปลายทางได้ยากยิ่ง จิตของท่านจึงผันแปรไปตามอารมณ์ ถ้าจะเรียนบาลีต่อก็คงไปได้ไกล หรือจะตั้งโรงเรียนสอนนักธรรมก็จะเป็นกำลังของหมู่คณะได้ดีหรือจะตั้งใจออกประพฤติปฏิบัติทางกรรมฐานก็มีทางเลือกได้หลายทาง

จากบันทึกของท่านเองท่านมีความคิดอีกประการหนึ่งว่าการที่จะเรียนบาลีต่อ สุขภาพก็ไม่อำนวย และการเรียนบาลีท่านก็เคยเรียนมาแล้วแต่ครูสอนไม่จบ

แต่ทางด้านฆราวาส ท่านพิจารณาเห็นว่าเป็นบ่อนแห่งการทำความชั่วนานาประการ ผู้จะตั้งตัวเป็นฆราวาสอย่างสมบูรณ์มีน้อยมาก คิดดูแล้วชีวิตนี้คงทนไปได้ไม่นานเท่าไรก็ถึงวันตาย ความดีที่จะสร้างขึ้นแก่ตนมีน้อยที่สุด ครั้นหันมาพิจารณาทางเพศนักบวช ถ้าจะครองตนอยู่อย่างงูๆ ปลาๆ โดยไม่ถูกกิจของสมณเพศแล้วท่านก็ได้ว่าเป็นฆราวาสเสียดีกว่า แต่เมื่อคิดถึงประวัติของพระอริยเจ้าทั้งหลายในปางก่อน สมัยพุทธกาลผู้บวชเข้ามาล้วนแล้วแต่บวชเพื่อปฏิบัติตนให้พ้นไปจากวัฏทุกข์ทั้งสิ้น ในที่สุดท่านจึงตัดสินใจศึกษาหาทางปฏิบัติต่อไป

(มีต่อ 2)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:22 pm

พระอาจารย์หลุย จนฺทสาโร

๏ สมัยศึกษาทางปฏิบัติ

ระหว่างเดือน 3 พระอาจารย์วัน ได้ไปบ้านม่วงไข่ คือบ้านที่ไปมอบตัวเป็นนาคครั้งแรก ท่านได้ไปชวนพระที่คุ้นเคยกันคือ พระบานิต สุรปญฺโญ (ต่อมาเป็นพระครูญาณวิจิตร) เพื่อออกไปเที่ยววิเวกเจริญสมณธรรม พระบานิตก็มีความยินดีด้วยทุกประการ หลายวันต่อมาพระบานิตก็ได้มาหาพระอาจารย์วัน ที่วัดป่าคามวาสี แล้วออกเดินทางไปด้วยกันแต่เพียง 2 รูป โดยไม่ยอมให้ใครติดตามไปด้วยเพราะกลัวว่าจะทำให้เกิดความยุ่งยากในภายหลัง ดังนั้นจึงต้องเลือกผู้ที่มีอัธยาศัยเด็ดเดี่ยว อดทนต่อความทุกข์ยากลำบากต่างๆ ที่จะเกิดเฉพาะหน้าทุกสภาวะ เนื่องจากเป็นการไปโดยไม่มีกำหนดกลับ ทั้งยังไม่กำหนดสถานที่ไปอันแน่นอนด้วย

ครั้งแรกออกเดินทางไปพักที่วัดโชติการาม บ้านประทุมวาปี วัดนี้อยู่ไม่ไกลจากวัดถ้ำอภัยดำรงธรรมที่พระอาจารย์วัน สร้างขึ้นภายหลังมากนัก สมัยนั้นพระอาจารย์สีลา เทวมิตฺโต ซึ่งเคยอยู่ร่วมกันกับพระอาจารย์วันมาก่อน ได้ถามถึงที่ที่จะไป แต่ท่านก็บอกไม่ได้ พักที่วัดนั้น 1 คืน รุ่งเช้าฉันเสร็จแล้วก็ออกเดินทางไปพักที่วัดธาตุฝุ่น บ้านคำเจริญ พักอยู่ที่นั้นได้ 3-4 คืนจึงปรึกษาทางที่จะไปข้างหน้ากับพระบานิตที่มาด้วยกัน แต่ระหว่างนั้นสงครามอินโดจีนตามชายแดนยังไม่สงบดี จึงตัดสินใจเดินทางกลับมาพักที่วัดโชติการามอีก 1 คืน แล้วออกเดินทางไปแวะพักที่ภูลอมข้าว บ้านนาเชือก ในวันต่อมาลุถึงวัดป่าบ้านหนองผือ หรือปัจจุบันเรียกว่า วัดป่าภูริทัตถิราวาส ตำบลนาใน อำเภอพรรณานิคม จังหวัดสกลนคร ที่วัดนี้ ท่านพระอาจารย์หลุย จนฺทสาโร เป็นประธาน พระแสง และสามเณรบุญจันทร์ พร้อมทั้งชาวบ้านทำลังทำสถานที่คอยรับท่านพระอาจารย์ใหญ่มั่น ภูริทตฺโต ซึ่งชาวบ้านบางส่วนกำลังไปรับท่านอยู่ และจะมาถึงในไม่กี่วันนี้ จึงนับเป็นโชคลาภอันยิ่งใหญ่ เพราะพระอาจารย์วัน ได้ตั้งประณิธานไว้ว่าจะพยายามถวายตัวเป็นอุปัฏฐากท่านเพื่อเป็นบุญนิธิแก่ตน

ปณิธานนี้ พระอาจารย์วัน ได้เคยปรารภกับเพื่อนพระภิกษุเป็นเวลาหลายปีล่วงมาแล้ว เมื่อพักช่วยทำงานอยู่ที่นั้นเป็นเวลา 3-4 คืน พระอาจารย์หลุย ได้ปรารภกับพระอาจารย์วันว่า สำหรับท่านพระอาจารย์ใหญ่มั่นนั้น เมื่อท่านไปพักสถานที่ใดถ้ามีพระมากท่านมักจะพักอยู่ไม่นานท่านพระอาจารย์หลุย จึงบอกให้พระอาจารย์วัน และพระบานิต ที่มาใหม่ออกไปพักเสียที่อื่น เรื่องนี้จึงเป็นความผิดหวังของพระอาจารย์วัน และพระบานิตเป็นอย่างมาก รุ่งเช้าฉันเสร็จพระอาจารย์วัน กับพระบานิตจึงออกเดินทางไปพักที่บ้านนาใน เมื่อฉันจังหันเสร็จแล้วก็กลับไปช่วยงานท่านพระอาจารย์หลุย ทุกๆ วัน จนถึงวันที่ท่านพระอาจารย์มั่นมาถึง ครั้นท่านมาถึงแล้วก็ได้ไปฟังคำอบรมจากท่านเสมอ

ต่อมาท่านพระอาจารย์มั่น ได้รับฟังจากคณะอุบาสกอุบาสิกาว่าทางเจ้าคณะอำเภอพรรณานิคมเคยหวงห้ามไม่ให้พระทางวัดป่าไปพักในวัดนั้น เรื่องนี้คล้ายๆ กับว่าบุญได้ช่วยพระอาจารย์วัน กับพระบานิต เพราะท่านพระอาจารย์มั่น ได้จัดให้ พระแสงและอุบาสกอีกคนหนึ่งชื่ออาจารย์เสนอไปรับเอาพระอาจารย์วัน และพระบานิต เข้าไปอยู่ด้วย พระอาจารย์วันก็ได้ถือนิสัยอาศัยอยู่กับท่านมาเรื่อย ๆ ต่อมาพระบานิตเป็นห่วงเรื่องการสอบนักธรรมจึงได้กลับไปบ้านม่วงไข่พระอาจารย์วัน กับพระบานิต จึงจากกันตั้งแต่วันนั้น

พ.ศ. 2488 พระอาจารย์วัน ได้อยู่จำพรรษาร่วมกับพระอาจารย์มั่น ที่วัดภูริทัตถิราวาส บ้านหนองผือ การอยู่ก็อยู่ด้วยการหวั่นวิตกในตนอยู่เสมอจนแทบหายใจไม่เต็มปอด เพราะความกลัวในท่านอาจารย์ใหญ่มีมากเหลือเกิน ไม่ทราบว่าท่านจะขับไล่ให้ออกจากสำนักของท่านในวันไหน เบื้องต้นพระอาจารย์วัน ต้องอาศัยคำแนะนำจากพระคำไพ สุสิกฺขิโต ซึ่งเป็นผู้ติดตามอุปัฏฐากท่านพระอาจารย์มั่นมาแต่บ้านห้วยแคนและพระอาจารย์มนูในการทำข้อวัตรอุปัฏฐากครูบาอาจารย์นั้น พระอาจารย์วัน ได้เคยฝึกมาบ้างแล้วตั้งแต่ครั้งยังอยู่กับพระอาจารย์วังผู้เป็นอาจารย์ดั้งเดิม แต่ถึงกระนั้นก็ยังงงอยู่มาก เพราะการปฏิบัติพระอาจารย์ผู้ใหญ่กับการปฏิบัติพระอาจารย์ผู้น้อยย่อมต่างกันสำหรับพระอาจารย์ผู้ใหญ่ สิ่งที่จะพึงปฏิบัติต่อท่านมีมาก ต้องสังเกตไปศึกษาไป และอาศัยเพื่อนที่เคยอุปัฎฐากท่านมาก่อน ระหว่างก่อนเข้าพรรษา มีพระเณรเข้ามาหาท่านพระอาจารย์มั่นแทบทุกวัน เมื่อมารวมกันมากเข้า ท่านก็บอกให้ขยายออกไป เหตุการณ์เป็นอยู่อย่างนี้เสมอ

วันหนึ่งเหตุการณ์ที่หวั่นวิตกได้เกิดขึ้นแก่พระอาจารย์วัน และพระภิกษุสามเณรอื่น ๆ กล่าวคือเมื่อท่านให้การอบรมแล้วท่านสั่งให้ขยายกันออกไป ไม่ควรอยู่รวมกันมากๆ เพราะไม่ได้ความวิเวกการบำเพ็ญเพียรก็ไม่สะดวก มาอยู่กันมากๆ ก็เหมือนกับหมู่แร้งหมู่กาที่อึงคนึงรุมกินซากสัตว์

พอรุ่งเช้าฉันจังหันเสร็จท่านได้ถามพระอาจารย์หลุยว่า ใครบ้างจะออกไปวันนี้ พระอาจารย์หลุย ก็รายงานให้ท่านทราบว่าองค์นั้นๆ จะออกไปโดยมีรายชื่อพระอาจารย์วัน อยู่ด้วยองค์หนึ่ง ครั้งนี้ทำให้พระอาจารย์วัน เกือบสิ้นท่าเหมือนกัน เพราะพระอาจารย์วัน ก็ยังไม่ได้ตกลงอะไรเลยกับพระอาจารย์หลุย ระหว่างนั้นพระคำไพได้ถูกออกไปแล้ว ได้พระอาจารย์เนตร กนฺตสีโล มาทำหน้าที่อุปัฏฐากแทน ขณะนั้นพระอาจารย์มั่นกำลังไปห้องน้ำอยู่ พระอาจารย์วัน จึงปรึกษากับพระอาจารย์เนตร ท่านให้ความเห็นว่า ควรกราบเรียนท่านอาจารย์ใหญ่ตามความประสงค์ของเรานั่นแหละดี เมื่อมีผู้ให้กำลังใจอย่างนี้ ถึงแม้ว่าพระอาจารย์วัน จะมีความสะทกสะท้านเกรงกลัวในท่านสักปานใดก็ต้องกล้าเพราะความจำเป็น

ดังนั้นเมื่อพระอาจารย์มั่นกลับออกมาจากห้องน้ำ นั่งลงบนอาสนะเรียบร้อยแล้ว พระอาจารย์วัน จึงเข้าไปกราบเรียนให้ท่านทราบถึงความจริงใจทุกประการ ท่านพระอาจารย์มั่นนิ่งอยู่ครู่หนึ่งจึงพูดว่า “ตามใจของคุณ” เมื่อพระอาจารย์วันได้รับมธุรสอย่างนี้แล้วก็บังเกิดความปิติยินดีเป็นล้นพ้น ท่านมีความปลื้มใจอย่างสุดซึ้ง ไม่ผิดอะไรกับได้ถอนดาบที่เสียบแทงอยู่ที่อกออกได้ฉันนั้น

วันหนึ่งเวลากลางคืน พระอาจารย์วัน กับพระอาจารย์เนตร ได้เข้านวดถวายท่านพระอาจารย์มั่น การถวายการนวดได้ล่วงเลยเวลาไปจนถึงตี 3 ท่านพระอาจารย์มั่นจึงเข้าห้อง ท่านจะทดลองน้ำใจของพระอาจารย์วันหรืออย่างไรไม่ทราบ แต่พระอาจารย์วันก็มีความยินดีต่อการอุปัฏฐาก อย่างไรก็ดีในวันต่อมาก็เป็นการนวดธรรมดา คงแปลกไปแต่ดังกล่าวเพียงวันเดียวเท่านั้น

ปีนั้น พระที่อยู่จำพรรษากับท่านพระอาจารย์มั่น ที่วัดป่าบ้านหนองผือ มีพระอาจารย์หลุย พระอาจารย์มนู พระอาจารย์มหาบัว ญาณสมฺปนฺโน พระอาจารย์อ่อนสา พระอาจารย์เนตร กนฺตสีโล พระอาจารย์วัน อุตตโม สามเณรดวง และผ้าขาวเถิง เมื่อได้อธิษฐานพรรษาแล้วพระอาจารย์วัน เกิดความมั่นใจขึ้นมาเป็นอันมาก บรรดาพระที่จำพรรษาด้วยกันในปีนั้นพระอาจารย์วัน อุตฺตโม เป็นผู้มีอายุพรรษาน้อยกว่าเพื่อน ฉะนั้นพระอาจารย์วัน จึงต้องทำหน้าที่อย่างหนักทุกประการ คือ

1. ทำข้อวัตรอุปัฏฐากพระอาจารย์มั่น เพื่อช่วยพระอาจารย์เนตรอีกแรงหนึ่ง

2. รักษาความสะอาดและจัดแจงศาลาโรงฉัน

3. ตักน้ำ

4. ดูแลน้ำร้อน

5. ควบคุมดูแลสิ่งของที่จะจัดถวายครูบาอาจารย์

6. ต้อนรับแขกที่มาหาครูบาอาจารย์

ภาระทั้งหลายเหล่านี้ถึงแม้ไม่ใช่เป็นภาระของพระอาจารย์วัน แต่ผู้เดียว แต่พระอาจารย์วัน ก็เป็นผู้รับทำมากกว่าเพื่อน โดยเฉพาะเรื่องการอยู่ปฏิบัติอุปัฏฐากพระอาจารย์มั่นนั้น พระอาจารย์วันได้อาศัยท่านพระอาจารย์มนู พระอาจารย์มหาบัว และพระอาจารย์เนตร เป็นผู้แนะนำอยู่ตลอดเวลาจึงไม่บังเกิดความผิดพลาด ซึ่งต่อมาต่างก็ได้อาศัยซึ่งกันและกันในภายหลัง

พระอาจารย์มหาบัว ญาณสมฺปนฺโน

(มีต่อ 3)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:23 pm

พระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต

๏ ความหวังต่อการศึกษาอบรม

พระอาจารย์วัน ได้อบรมศึกษาจากท่านอาจารย์ใหญ่ ท่านตั้งใจศึกษาทุกวิถีทาง โดยตั้งใจประกอบความเพียรไปพร้อมๆ กันด้วย เคลือบแคลงสงสัยอะไร ไม่เข้าใจอะไร ก็ไต่ถามท่านเสมอมา ทำให้เกิดความเชื่อมั่น ความเลื่อมใสเพิ่มทวียิ่งขึ้น ทั้งยังเกิดความซาบซึ้งในใจอย่างน่าอัศจรรย์ เป็นอันว่าความปรารถนาของพระอาจารย์วัน ที่ต้องการอยากอยู่ร่วมสำนักกับท่านอาจารย์ผู้ใหญ่และความหวังที่จะได้อุปัฏฐากพระอาจารย์ใหญ่ก็ได้สมความปรารถนา แต่ภายในพรรษาต้องเป็นผู้ช่วยพระอาจารย์เนตรไปก่อนเพราะเป็นผู้มาใหม่ เมื่อออกพรรษาแล้วพระอาจารย์เนตรได้ลาไปวิเวกที่อื่น จึงได้มอบหน้าที่อุปัฏฐากให้พระอาจารย์วันทำแทน แต่ก็ไม่ได้หมายความว่า พระอาจารย์วัน จะทำรูปเดียว เพราะการปฏิบัติอุปัฏฐากพระอาจารย์ใหญ่ต้องมีผู้ช่วยกันหลายรูป ส่วนการปฏิบัติทำอะไรบ้าง ผู้ปฏิบัติอุปัฎฐากควรวางตัวอย่างไร ทั้งทางด้านจิตใจ ทางกายทางวาจา และมารยาทอย่างอื่นๆ จะศึกษารายละเอียดได้จากปันทึกส่วนตัวซึ่งพระอาจารย์วัน ได้เขียนไว้อย่างละเอียดน่าสนใจศึกษาเป็นอย่างยิ่ง

การทำหน้าที่อุปัฏฐากนั้นไม่ค่อยมีเวลาออกไปบำเพ็ญเพียรทางอื่น การหาตัวแทนก็ยากยิ่ง ฉะนั้นการผลัดเปลี่ยนหน้าที่อุปัฏฐากจึงต้องกราบเรียนให้ท่านทราบก่อนเมื่อท่านอนุญาตแล้วก็ต้องมอบหมายหน้าที่เป็นกิจจะลักษณะ เมื่อพระคำไพ สุสิกฺขิโต ที่เคยเป็นอุปัฏฐากมาก่อพระอาจารย์วัน ไปจำพรรษาที่อื่นกลับมา พระอาจารย์วัน ได้พูดตกลงกันเรียบร้อยแล้วจึงเข้าไปกราบเรียนท่านอาจารย์ใหญ่ในเรื่องการผลัดเปลี่ยนกันออกไปบำเพ็ญเพียร ท่านอาจารย์ใหญ่ก็ไม่ขัดข้อง

พระอาจารย์วัน จึงมอบหมายหน้าที่ต่างๆ ให้แล้วจึงเข้าไปทำขมาโทษกราบลาท่าน การออกไปครั้งนี้เป็นการไปเพื่อฝึกตนให้มีความกล้าหาญด้วยการพึ่งตนเอง จึงออกไปรูปเดียวโดยไปพักที่ราวป่าใกล้บ้านบัว ระหว่างที่พักอยู่ที่นั้น วันหนึ่งตอนหัวค่ำได้เดินจงกรมพอสมควรแล้วก็ขึ้นไปพักเพื่อนั่งสมาธิต่อ ปรากฏว่าท่านได้ปวดท้องอย่างหนักถึงขนาดท้องเดินอย่างแรงและอาเจียนไปด้วยในขณะเดียวกัน ถ่ายได้เพียง 3 ครั้ง เกิดหมดกำลัง ร่างกายมีเหงื่อออกโชกเปียกหมดทั้งตัว จึงพยายามรวบรวมสติระลึกถึงธรรม ว่าถึงคราวที่จะพึ่งตัวเองจริงๆ เพราะเพื่อนฝูงญาติโยมในที่นั้นไม่มีเลย ท่านได้หยิบยาขี้ผึ้งตราพระมาฉัน แต่ไม่ได้ผล จึงเอาเกลือที่เหลือจากฉันมะขามป้อม ที่เอามาจากท่านพระอาจารย์มหาบัว มาทดลองฉันดู ปรากฏว่าอาการถ่ายและอาเจียนได้หายไปอย่างปลิดทิ้ง ยังเหลืออยู่แต่ความอ่อนเพลียเท่านั้น รุ่งเช้าพอเข้าไปบิณฑบาตได้แต่ไม่บอกให้ผู้ใดรู้เลย

วันต่อมาอีกเป็นเวลากลางวัน ขณะที่พระอาจารย์วัน เข้าไปเดินจงกรมอยู่ในป่าอันรกทึบ ไกลจากที่พักประมาณ 3 เส้น มีหญิงสาวคนหนึ่งซึ่งเคยมาใส่บาตรทุกวัน ได้ร้องรำเข้าไปสู่ที่พักของพระอาจารย์วัน และไปนั่งร้องรำฮัมเพลงเบาๆ อยู่ที่ฉันข้าวของท่าน พระอาจารย์วันได้รวบรวมสมาธิเพ่งดูทางจงกรมอยู่ที่เดียวแทบไม่หายใจ หญิงสาวคนนี้ร้องรำอยู่ ณ ที่พักของท่านเกือบชั่วโมง สังเกตถึงพฤติการณ์ของเธอแล้วย่อมเป็นไปในทางเกิดอันตรายแก่พรหมจรรย์ได้มาก แต่เพราะกำลังใจของท่านแน่วแน่กว่า ในที่สุดหญิงสาวผู้นั้นก็เดินออกไปอย่างเงียบๆ

เหตุการณ์ครั้งนั้นพระอาจารย์วัน อดภูมิใจในตัวเองไม่ได้ เพราะสามารถรักษาพรหมจรรย์ให้ผ่านพ้นจากอันตรายไปได้ตลอดรอดฝั่ง พุทธภาษิตที่ได้เล่าเรียนมาว่า อิตฺถี มลํ พฺรหฺมจริยสฺส ซึ่งแปลว่า หญิงเป็นมลทินแห่งพรหมจรรย์นั้น เป็นพุทธภาษิตที่ท่านตระหนักและยึดมั่นตลอดมาตราบชั่วอายุขัย

เป็นอันว่าสมความตั้งใจในการออกไปวิเวกเพื่อฝึกความกล้าและพึ่งตนเอง หากเป็นพระที่ไม่มั่นคงคงเอาตัวไม่รอดอย่างแน่นอน เมื่อพระอาจารย์วัน พิจารณาดูแล้วเห็นว่าสถานที่นั้นเสี่ยงอันตรายมากจึงทนอยู่เพียง 9 คืน แล้วเดินทางต่อไป แต่หาที่ใดก็ไม่เหมาะจึงไปร่วมกับท่านพระอาจารย์มหาบัว ญาณสมฺปนฺโน ที่ดงใกล้กับบ้านงิ้ว ต่อมาเมื่อใกล้วันวิสาขบูชา จึงได้เดินทางกลับวัดป่าบ้านหนองผือเพื่อเข้าปฏิบัติพระอาจารย์มั่นตามเดิม พระอาจารย์มั่น ได้ถามถึงการไปวิเวกของท่าน ท่านก็ได้กราบเรียนไปตามความเป็นจริง พระอาจารย์มั่น จึงให้กำลังใจ และให้โอวาทต่อไปว่า การเจริญอานาปาณสติก็เป็นทางที่ดีเหมือนกัน เพราะการเจริญกรรมฐานแต่ละอย่าง เมื่อจิตจะรวมลงเป็นสมาธินั้น ย่อมน้อมลงสู่คลองอานาปาณสติเสียก่อนจึงรวมลงเป็นสมาธิ พระอาจารย์ทั้งหลายได้กล่าวไว้ว่า “กรรมฐาน 40 ห้องเป็นน้องของอานาปาณะ” ดังนี้

เรื่องการใช้กรรมฐานอะไรเป็นบริกรรม พระอาจารย์วัน ไม่ได้บอกท่านแต่ท่านรู้เรื่องภายในจิตใจของพระอาจารย์วันตลอด ดังนั้นการที่ได้อยู่ใกล้ชิดพระอาจารย์ที่สำคัญ จึงเป็นคุณประโยชน์แกลูกศิษย์เหลือที่จะพรรณนา

ในปีต่อมา พระอาจารย์วัน ก็ได้กราบลาพระอาจารย์มั่นออกไปบำเพ็ญอีก ออกไปคราวนี้มีสามเณรเพ็งติดตามไปด้วย ไปพักเสนาสนะป่าใกล้บ้านห้วยบุ่น ตั้งใจว่า พักผ่อนเอากำลังสุขภาพพอสมควรแล้วก็จะเร่งความเพียรอย่างใจหวัง เมื่อไม่ได้อุปัฏฐากครูบาอาจารย์ภาระทุกอย่างก็มีน้อย ครั้นออกไปพักได้เพียงคืนที่ 7 ท่านก็ฝันว่าได้เข้าปฏิบัติพระอาจารย์มั่นเช่นเคยปฏิบัติมา ในฝันปรากฏว่าท่านนอนอยู่บนเตียงแห่งหนึ่งซึ่งมองดูแล้วท่านไม่ค่อยสบาย แต่ไม่ทราบว่าท่านอาพาธด้วยโรคอะไร เพราะตั้งแต่พระอาจารย์วันได้เข้าอยู่ใกล้ชิดท่านพระอาจารย์มั่น เวลานอนหลับไปทุกครั้งจะต้องฝันเกี่ยวกับท่านเสมอ ถ้าพระอาจารย์มั่นไม่สบายจะต้องฝันเกี่ยวถึงความไม่สบายของท่านทุกครั้ง ฉะนั้นคืนวันนั้น เมื่อพระอาจารย์วันตื่นนอนขึ้นแล้วจึงคิดวิตกอยู่ แต่ไม่พูดให้ใครฟัง

พอฉันจังหันจวนจะเสร็จ โยมพุทธผู้อุปัฏฐากใกล้ชิดพระอาจารย์ใหญ่ พระอาจารย์มหาบัว ญาณสมฺปนฺโน ก็ไปถึง พระอาจารย์วันก็รีบถามด้วยความเป็นห่วงอยากจะทราบความเป็นไปของท่านอาจารย์ใหญ่ โยมพุทธก็ตอบว่า ท่านทองคำเข้ามาบิณฑบาตถึงที่บ้านแจ้งให้กระผมตามครูบากลับไป ท่านอาจารย์ป่วยเมื่อคืนนี้ไม่ทราบว่าเป็นโรคอะไร หนักเบาอย่างไรก็ไม่ทราบเพราะแกรีบร้อนเดินทางมา พอฉันเสร็จพระอาจารย์วัน ก็รีบเดินทางกลับไปหาท่านอาจารย์ใหญ่ เมื่อไปถึงแล้วเห็นอาการของท่านหนัก พระอาจารย์วันจึงตัดสินใจอยู่ปฏิบัติท่านต่อไป ได้จัดให้คนไปนำเอาบริขารจากที่พักมาให้ จึงไม่มีโอกาสออกไปวิเวกอีก

พระอาจารย์วัน ได้อยู่อุปัฏฐากพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต จนถึงวันมรณภาพและฌาปนกิจเสร็จ รวมเวลาที่ได้อยู่อุปัฏฐากจนถึงวันที่ท่านอาจารย์ใหญ่มรณภาพเป็นเวลา 5 ปี นับว่าได้อยู่อุปัฏฐากยาวนาน เพราะพระอาจารย์มั่นมักไม่ได้อยู่จำพรรษาในสถานที่ใดติดต่อกันนานนักเพราะท่านเป็นนักปฏิบัติ จึงเปลี่ยนสถานที่บำเพ็ญไปเรื่อยๆ

พ.ศ. 2493 หลังจากทำฌาปนกิจ พระอาจารย์ใหญ่เสร็จแล้วท่านได้กลับไปจำพรรษาที่วัดภูริทัตถิราวาส หรือวัดป่าบ้านหนองผืออีกเพื่อสนองพระคุณของครูบาอาจารย์และฉลองศรัทธาของญาติโยมที่ได้สูญเสียร่มโพธิ์ร่มไทรที่เขาเคารพบูชาอย่างสูงสุด เมื่อออกพรรษาแล้ว พระอาจารย์วันก็ได้แสวงหาที่วิเวกไปในที่ต่างๆ ตามปฏิปทาของพระธุดงค์ เพราะการเที่ยวธุดงค์หรือออกวิเวกในสมัยนั้นยังไม่ลำบากนัก เนื่องจากบ้านเมืองยังมีความสงบ จะไปวิเวกในสถานที่ใด ภูเขาลูกไหนก็ยังไปได้ พอจวนจะเข้าพรรษาจึงแสวงหาที่จำพรรษาที่เห็นว่าเหมาะสมแก่การบำเพ็ญสมณธรรมสถานที่ดังกล่าวประกอบไปด้วยสัปปายะ 4 คือ

1. บุคคลเป็นที่สบาย ไม่เป็นมิจฉาทิฐิ มีศรัทธาพอที่จะอาศัยบิณฑบาตได้ ใฝ่ใจในการประพฤติปฏิบัติ

2. เสนาสนะที่อยู่อาศัยเป็นที่สบาย พออาศัยเป็นที่บำเพ็ญเพียรกันฝนบังแดดได้

3. อาหารที่ชาวบ้านบริโภคเองและที่เขาถวายไม่เป็นของแสลงโรค คำว่า อาหารสัปปายะ มิได้หมายความว่า เป็นสถานที่มีอาหารเหลือเฟือ คือมีฉันพอเลี้ยงอัตภาพไปวันๆ เท่านั้น

4. อากาศเป็นที่สบาย เพราะสถานที่บางแห่งในระหว่างฤดูฝน จะทำให้เกิดไข้ซึ่งจะเป็นอุปสรรคขัดขวางต่อการบำเพ็ญสมณธรรม

พ.ศ. 2494 พระอาจารย์วัน จึงเปลี่ยนสถานที่ไปจำพรรษาที่วัดป่าพระสถิตย์ อำเภอศรีเชียงใหม่ จังหวัดหนองคาย

พ.ศ. 2495 กลับมาจำพรรษาที่วัดป่าคามวาสี ซึ่งเป็นมาตุภูมิ ในระหว่างนั้นพระอาจารย์เทสก์หรือในปัจจุบันคือ พระนิโรธรังสีคัมภีรปัญญาจารย์ และหมู่คณะหลายรูปลงไปจำพรรษาที่ภาคใต้ พระอาจารย์วัน จึงติดตามลงไปด้วยเพราะมีความเคารพเลื่อมใสในพระอาจารย์เทสก์เป็นทุนเดิมอยู่แล้วโดยได้จำพรรษาที่วัดเหล่านี้คือ

พ.ศ. 2496 จำพรรษาที่วัดราษฎร์โยธี บ้านโคกกลอย ตำบลโคกกลอย อำเภอตะกั่วทุ่ง จังหวัดพังงา

พ.ศ. 2497 จำพรรษาที่วัดเจริญสมณกิจ อำเภอเมือง จังหวัดภูเก็ต

พ.ศ. 2498 จำพรรษาที่วัดเจริญสมณกิจ อำเภอเมือง จังหวัดภูเก็ต

พ.ศ. 2499 จำพรรษาที่วัดเจริญสมณกิจ อำเภอเมือง จังหวัดภูเก็ต

พ.ศ. 2500 จำพรรษาที่วัดเจริญสมณกิจ อำเภอเมือง จังหวัดภูเก็ต

พระอาจารย์วัน คิดทบทวนถึงผลได้ผลเสีย ในระหว่างที่จำพรรษาอยู่ที่ภูเก็ต-พังงา เป็นเวลา 5 พรรษา คิดเห็นว่าพุทธบริษัทอุบาสกอุบาสิกา เป็นผู้มีศรัทธา ให้ทานการบริจาคดี อุปถัมภ์บำรุงพระภิกษุสามเณรดี แต่มีผู้ออกบวชน้อยมาก ถึงออกบวชก็อยู่ได้ไม่นานเพราะติดข้องอยู่ในทรัพย์สมบัติ เนื่องจากสองจังหวัดดังกล่าวมีฐานะทางเศรษฐกิจดี การนิยมบวชจึงมีน้อย ขาดศาสนทายาทผู้สืบทอด โดยเฉพาะบุคคลในท้องถิ่น พูดถึงความดำรงมั่นของศาสนาก็คือผู้สืบทอดโดยเฉพาะนักบวช ถ้าขาดผู้บวชแล้วก็ทำให้ขาดบริษัทภายใน เรื่องนี้เป็นประเด็นสำคัญในการเผยแพร่พระศาลนา และอีกเรื่องหนึ่งก็คือภูมิอากาศทางภาคใต้ ฤดูกาลไม่อำนวยในการออกรุกขมูล เพราะฝนตกบ่อย ขัดข้องในการที่พระจะออกไปวิเวก ไม่เหมือนทางภาคอีสานหรือภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคเหนือ ซึ่งฤดูกาลต่างๆ แน่นอน พระอาจารย์วัน ดำริถึงเหตุ 2 ประการ ดังกล่าวแล้วจึงอำลาอุบาสกอุบาสิกาชาวภูเก็ต-พังงาที่อุปถัมภ์บำรุง เดินทางกลับมาตุภูมิ

พระอาจารย์วันเดินทางจากภาคใต้ วันพฤหัสบดีที่ 13 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2501 ถึงวัดคามวาสี ตอนบ่าย4 โมงเศษ ของวันที่ 23 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2501 พักอยู่ไม่นานพวกญาติใกล้ชิดได้มาปรารภถึงเรื่องทำบุญอุทิศให้แก่ผู้ตาย และรื้อบ้านมาทำกุฎีถวายวัดคามวาสี เสร็จแล้วไปพักที่วัดสุวรรณาราม (วัดพุฒารามปัจจุบัน)

วันที่ 14 เมษายน เดินทางไปวิเวกที่ถ้ำตีนเป็ด พักอยู่ที่นั่นเป็นเวลา 23 วัน ต่อมาทางญาติโยม บ้านดำตานา ได้อาราธนานิมนต์ให้ท่านไปจำพรรษาที่วัดสุวรรณาราม หรือวัดพุฒาราม ใน พ.ศ. 2501-2503 เนื่องจากพระอาจารย์วัน อยู่วัดที่เป็นพื้นราบไม่ค่อยสบายเกี่ยวกับสุขภาพ ท่านจึงดำริหาที่อยู่บนภูเขาหรือเชิงเขา ประจวบกับในขณะนั้นพระอาจารย์สีลา เทวมิตฺโต ซึ่งเป็นเจ้าอาวาสวัดโชติการาม บ้านหนองบัว-โพนสวาง มรณภาพลง เมื่อจัดการฌาปนกิจแล้วญาติโยมชาวบ้านหนองบัว-โพนสวาง ซึ่งมีกำนันตา แสงลี เป็นประธาน จึงนิมนต์ให้พระอาจารย์วัน ขึ้นไปเลือกดูสถานที่เมื่อวันเสาร์ที่ 5 พฤศจิกายน 2503 ตรงกับแรม 2 ค่ำ เดือน 12

พระอาจารย์ขาว อนาลโย

พระอาจารย์วัน พร้อมด้วยหลวงพ่อม่าน พระอาจารย์เต็ม หลวงพ่อใคร หลวงพ่ออุสาห์ พร้อมด้วยญาติโยมบ้านประทุมวาปี-โพนสวาง อีกบางคนได้ขึ้นไป เลือกดูสถานที่ ในที่สุดก็เห็นว่า บริเวณเหล่าสร้างแก้วเหมาะสมเป็นที่บำเพ็ญสมณธรรมกว่าแห่งอื่น พระอาจารย์วัน จึงได้ถามกำนันตาและชาวบ้านถึงเรื่องที่ดิน ได้รับแจ้งว่าเป็นที่ดินสงวนไว้เป็นที่พักสงฆ์ เรียกว่าหวายสะนอย โดยที่ดินบริเวณนี้เคยมีครูบาอาจารย์ฝ่ายกรรมฐานได้มาพักบำเพ็ญบ่อยๆ เช่น พระอาจารย์ขาว อนาลโย ก็เคยมาพักจำพรรษา เมื่อไม่มีความขัดข้องเรื่องที่ดิน พระอาจารย์วัน พร้อมด้วยหมู่คณะ 8 รูป จึงได้เตรียมบริขารขึ้นไปพักที่เหล่าสร้างแก้วเมื่อวันอาทิตย์ที่ 6 พฤศจิกายน 2503 ตรงกับแรม 3 ค่ำ เดือน 12 โดยมีกำนันและชาวบ้านติดตามไปทำที่พักชั่วคราวให้ น่าสังเกตว่าอาณาบริเวณหวายสะนอยและภูถ้ำพวงเคยเป็นสถานที่ที่ พระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล และพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต เคยไปพักบำเพ็ญระหว่าง พ.ศ. 2465-2466 มาแล้ว ซึ่งครั้งนั้นพระคุณท่านทั้งสองได้เทศนาอบรมให้ชาวบ้านเลิกการนับถือภูตผีปีศาจมาจนกระทั่งปัจจุบัน

สำหรับถ้ำอภัยดำรงธรรม ซึ่งชาวบ้านเรียกว่า ถ้ำพ่อคำพานั้นเป็นถ้ำเล็กๆ เมื่อพระอาจารย์วัน ไปพบเข้าก็เห็นว่าเป็นสถานที่เหมาะที่จะปรับปรุงต่อไปในอนาคต ปรึกษากำนันและชาวบ้านดูแล้วต่างก็เห็นชอบด้วย ท่านจึงเปลี่ยนชื่อถ้ำพ่อคำพาไปเป็นถ้ำอภัยดำรงธรรม ด้วยมูลเหตุ 2 ประการคือ

1. พระอาจารย์วันอยู่ตามสถานที่เป็นพื้นราบมักไม่ค่อยสบายทางสุขภาพ ฉันยาก็ไม่ค่อยได้ผล ถ้าได้พักอยู่บนภูเขาที่มีอากาศปลอดโปร่งจะได้รับความผาสุกทางด้านสุขภาพยิ่งกว่า เมื่อพระอาจารย์วันดำริจะขึ้นไปอยู่บนภูเขา ทางฝ่ายบริหารการคณะสงฆ์ก็ไม่ขัดข้องให้อภัย และทางฝ่ายบ้านเมืองก็ไม่ชัดข้องให้อภัย

2. สถานที่ดังกล่าวมีสัตว์ป่าหลายจำพวก ซึ่งเป็นธรรมดาของพระต้องเจริญเมตตาต่อสัตว์ทุกชีวิต ไม่เลือกว่ามนุษย์หรือสัตว์ดิรัจฉาน พระอาจารย์วัน จึงบอกกล่าวไม่ให้ผู้ใดมาทำร้ายสัตว์ที่อาศัยอยู่บริเวณสถานแห่งนี้ เป็นการให้อภัยแก่ชีวิตสัตว์ และตั้งชื่อถ้ำเสียใหม่ว่า “ถ้ำอภัย” และอีกประการหนึ่งท่านดำริด้วยว่าหากอำนาจแห่งพระธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าเข้าไปประดิษฐานอยู่ในจิตของสรรพสัตว์แล้วโลกนี้ย่อมจะมีแต่ความร่มเย็นเป็นสุขชั่วนิรันดร์ พระอาจารย์วัน จึงเพิ่มคำว่า “ดำรงธรรม” ต่อท้ายรวมกันเข้าเป็น “ถ้ำอภัยดำรงธรรม” แต่คนส่วนมากชอบเรียกตามนิยมว่า วัดดอย เพราะอยู่บนภูเขา พูดถึงความต่อเนื่องของสถานที่ ถ้ำอภัยดำรงธรรม อยู่ในเขตหวายสะนอยๆ อยู่ในเขตถ้ำพวงๆ อยู่ในอาณาบริเวณของภูเหล็ก และภูเหล็กรวมอยู่ในเทือกเขาแห่งภูพาน

(มีต่อ 4)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:24 pm

ทางเข้าถ้ำอภัยดำรงธรรม อ.ส่องดาว จ.สกลนคร

๏ ความมุ่งหมายในการมาอยู่วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม

พระอาจารย์วัน ได้บันทึกไว้ในประวัติวัดถ้ำอภัยดำรงธรรมว่า การที่ท่านตัดสินใจมาอยู่ที่ถ้ำนี้มีความมุ่งหมาย 4 ประการ คือ

1. เพื่อรักษาสุขภาพ เนื่องจากสุขภาพของท่านไม่ปกติดี สู้ภาระหนักไม่ไหว และสู้กับดินฟ้าอากาศในบางแห่งไม่ได้ เคยรักษาด้วยการเปลี่ยนสถานที่บ้าง ปรากฏว่าได้รับความผาสุกจากการอยู่บนภูเขา เมื่อพักอยู่บนภูเขาแต่ละครั้งนั้นยาก็เกิดมีคุณภาพและมีคุณแก่สุขภาพขึ้น อาหารก็ฉันได้ เรี่ยวแรงก็ดีขึ้นกว่าเดิม ฉะนั้นท่านจึงแสวงหาที่พักบนภูเขาเพื่อจะรักษาสุขภาพให้เป็นไปตามกรรมวิบากของตน

2. เพื่อประโยชน์ส่วนตัว เนื่องด้วยผู้เป็นนักบวชในพระพุทธศาสนาต้องบำเพ็ญธุระ 2 ประการคือต้องศึกษาเล่าเรียนท่องบ่นจดจำพระปริยัติธรรม และบอกสอนผู้อื่นเรียกว่า คันถธุระ เมื่อศึกษาพอประมาณแล้วตั้งใจบำเพ็ญสมถกรรมฐานและวิปัสสนากรรมฐานเรียกว่า วิปัสสนาธุระ แต่สำหรับผู้ประสงค์จะบำเพ็ญทางด้านวิปัสสนาธุระนั้น ตามแบบอย่างของพระโยคาวจรเจ้าในปางก่อน ต้องแสวงหาสถานที่อันสงัดวิเวกปราศจากความคลุกคลีด้วยหมู่คณะและฝูงชนทั้งหลาย เป็นสถานที่เปล่าเปลี่ยวไม่มีการพลุกพล่านไปมาแห่งฝูงชน ไม่อื้ออึงคะนึงเซ็งแช่ไปด้วยเสียงมนุษย์ มีธุระการงานพอประมาณจึงจักยังสมถวิปัสสนาให้เกิดขึ้นในจิตได้ และจักยังคุณธรรมที่เกิดขึ้นแล้วให้เจริญยิ่งๆ ขึ้นไปไม่เสื่อมถอย ฉะนั้น พระอาจารย์วันจึงเลือกเอาสถานที่นี้เป็นสถานที่บำเพ็ญประโยชน์ส่วนตัวในด้านวิปัสสนาธุระ

3. เพื่อประโยชน์ของหมู่คณะ เมื่อท่านปฏิบัติตัวของตนไปในปฏิปทาใด ก็ได้อบรมสั่งสอนหมู่คณะให้ดำเนินรอยในปฏิปทานั้น ประโยชน์ที่จะพึงได้ย่อมอยู่ที่ตัวบุคคลแต่ละคนเท่าที่จะสามารถปฏิบัติได้ แต่สถานที่นี้ แต่ก่อนเป็นสถานที่เปล่าเปลี่ยว ห่างจากหมู่บ้านมากประมาณ 4 กิโลเมตร ที่มาอาศัยอยู่จะต้องต้องสู้กับความลำบากหลายประการ ความสามารถก็ดี ความอดทนก็ดีความเพียรก็ดี ความขยันก็ดี ย่อมเกิดมีขึ้นโดยธรรมชาติบังคับ อาศัยสิ่งแวดล้อมช่วยเหลือธรรมะปฏิบัติของแต่ละบุคคล ประโยชน์จึงเป็นของพลอยได้เอง พระอาจารย์วันมีความเห็นด้วยว่าคนเราจะดีได้เพราะการสร้างความดี มิใช่จะเกิดดีด้วยการเสกสรรหรือการนึกน้อมปรารถนาเอาเอง

4. เพื่อประโยชน์แก่ประชาชน คนไทยถือว่าวัดเป็นจุดเด่นของบ้านเมือง ตั้งแต่สมัยโบราณมาตลอดถึงปัจจุบัน ชอบสร้างวัดขึ้นไว้เป็นคู่บ้านเมือง เช่นในกรุงเทพมหานครเป็นอาทิ ซึ่งมีวัดพระแก้วเป็นจุดเด่น สามารถอวดแขกต่างประเทศได้ และวัดยังเป็นแหล่งแห่งวัฒนธรรม ศิลปกรรม วรรณกรรม ตลอดถึงขนบธรรมเนียมจารีตประเพณีที่ดีงามของพลเมือง ประชาชนคนไทยเคยได้รับความอุปการะจากวัดมาแล้วโดยลำดับ จึงเจริญวัฒนาก้าวหน้ามาได้ เช่นการศึกษาหนังสือไทยเป็นต้น

ในเบื้องต้นได้ถือเอาวัดเป็นจุดแรกแห่งการขยายการศึกษาออกไปต่างจังหวัดจนถึงชนบท โดยมีพระเป็นผู้นำ ฝ่ายบ้านเมืองเป็นผู้รับรองและสนับสนุนให้ความอุปถัมภ์ เพราะฉะนั้นคนไทยจึงนิยมสร้างวัดไว้เป็นเกียรติของบ้านเมือง เมื่อสร้างวัดจึงนิยมสร้างให้เด่นสะดุดตาเท่าที่สามารถจะให้เด่นได้ถึงกับสร้างวัดไว้บนภูเขาเพื่อความเด่นนั้นเอง เช่นจังหวัดเพชรบุรีเป็นต้น เท่าที่พระอาจารย์วันมาตกแต่งสถานที่นี้ขึ้นไว้ในรูปลักษณะของวัดก็เพื่อให้เป็นจุดเด่นประดับเกียรติท้องถิ่นนี้ ชาวอำเภอสว่างแผ่นดินก็จะได้เป็นผู้มีเกียรติเท่าเทียมกับจังหวัดอื่น ที่เขามีมาก่อนแล้วจะเป็นอำเภอที่ไม่ด้อยกว่าเขาในอนาคตนอกจากนั้น ท่านยังดำริจะให้สถานที่แห่งนี้เป็นสถานที่อบรมศีลธรรมโดยเฉพาะอีกด้วย เพื่อให้ผู้สนใจต่อการอบรมเป็นกัลยาณชนต่อไป

พ.ศ. 2504 เป็นปีแรกที่พระอาจารย์วันขึ้นมาจำพรรษาที่ถ้ำอภัยดำรงธรรม มีพระภิกษุ 7 รูปสามเณร 3 รูป เสนาสนะที่อยู่อาศัยก็ทำขึ้นไว้เพียงชั่วคราว ปรากฏว่าการอยู่จำพรรษาปีนั้นท่านถูกไข้ป่าเล่นงานอย่างหนัก เพราะในยุคนั้นไข้มาเลเรียยังมีชุมมาก ต่อมาได้ทำบริเวณให้โล่งเตียนขึ้นบ้าง ไข้ป่าก็ลดน้อยลงตามลำดับ

พระอาจารย์วันได้อยู่จำพรรษาที่วัดถ้ำอภัยดำรงธรรมติดต่อกันเริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ. 2504-2517 ก็ได้รับความวิเวกดีในระยะสั้นเพราะการไปมาไม่สะดวกผู้ที่จะเดินทางมาหาต้องเป็นผู้ที่เคารพเลื่อมใสจริงๆ พระเณรที่จะมาอยู่ด้วยก็ต้องเป็นผู้ที่อดทนต่อสู้กับความลำบากหลายด้าน จึงเป็นสถานที่สำหรับคัดเลือกคนและคัดเลือกพระเณรที่จะเข้ามาหาโดยอัตโนมัติ นอกจากนี้ยังเป็นความลำบากแก่ตัวพระอาจารย์วันเองด้วย เพราะต้องเดินทางไกลเป็นระยะทางหลายกิโลเมตร บางแห่งต้องเดินทางถึง 10 กิโลเมตร 20 กิโลเมตรเพื่อไปฉลองศรัทธาญาติโยมที่เขามานิมนต์ ระยะต่อมาทางการได้ตัดทาง ร.พ.ช.สายหนองหลวง-คำบิด ซึ่งเส้นทางสายนี้ห่างจากวัดถ้ำดำรงธรรม ประมาณ 7 กิโลเมตร ภายหลังพระอาจารย์วันจึงคิดตัดถนนจากวัดออกมาบรรจบทางของ ร.พ.ช. เพื่อสะดวกในการไปมา

เมื่อทางวัดออกมาได้สะดวกประชาชนจึงเข้าไปรับการอบรมธรรมะมากขึ้นตามลำดับ มีประชาชนจากใกล้และไกลเข้าไปนมัสการพระอาจารย์วัน จนกระทั่งเป็นที่เพ่งเล็งจากบุคคลหลายฝ่าย โดยเฉพาะเริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ. 2507 เป็นต้นมา เมื่อลัทธิการเมืองฝ่ายตรงข้ามเริ่มขยายตัว ท่านก็ยิ่งถูกเพ่งมองจากบุคคลหลายฝ่ายมากยิ่งขึ้น เจ้าหน้าที่ฝ่ายรัฐบาลบางคนก็เพ่งมองท่านว่าเป็นแหล่งส่งกำลังบำรุงให้พวกป่า ทางพวกป่าก็จับตามองว่าท่านเป็นสายสืบให้ทางราชการ โดยที่ท่านอาจารย์วันก็ปฏิบัติตนตามปกติ ตามพระธรรมวินัย ตามประเพณีของพระธุดงคกรรมฐาน ไม่มีความฝักใฝ่ในทางใดทางหนึ่ง เพราะไม่ใช่หน้าที่ของพระที่จะทำเช่นนั้น พระเจ้าพระสงฆ์จะทรงตัวอยู่ได้ก็ต้องอาศัยชาวบ้านเป็นผู้อุปถัมภ์ด้วยความเคารพ บูชา เพราะการปฏิบัติดีปฏิบัติชอบของพระสงฆ์

ข่าวเรื่องการเพ่งมองและการปองร้ายนี้ ทำให้พวกญาติและสานุศิษย์ทั้งฝ่ายพระสงฆ์และอุบาสกอุบาสิกาคิดจะนิมนต์ให้ท่านลงจากวัดถ้ำอภัยดำรงธรรม ไปอยู่ที่บ้านคำตานา วัดพุฒาราม ซึ่งท่านเคยอยู่จำพรรษาก่อนที่จะขึ้นมาอยู่ที่ถ้ำอภัยดำรงธรรมแต่ท่านปฏิเสธ เพราะเชื่อเรื่องกรรมดีกรรมชั่ว และเรื่องความตายก็ไม่มีใครจะหลบหลีกได้ จะอยู่ในน้ำ บนบก บนอากาศ หรือในซอกเขาที่ไหนก็ตาม มัจจุราชย่อมตามทันเสมอ

อีกเรื่องหนึ่งที่เป็นข่าวใหญ่ก็คือเมื่อวันที่ 15 พฤษภาคม 2513 พระอาจารย์วันได้รับนิมนต์ให้ไปเจริญูพระพุทธมนต์เนื่องในงานแต่งงานที่บ้านส่องดาว ตำบลส่องดาว กิ่งอำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร ธรรมเนียมของประชาชนในถิ่นนั้นมักนิยมอาราธนานิมนต์พระไปเจริญพระพุทธมนต์ และฟังพระธรรมเทศนาในตอนเย็นด้วย

ตอนเช้าของวันใหม่ ทางเจ้าภาพได้ถวายอาหารบิณฑบาตท่านพระอาจารย์วัน พร้อมด้วยพระสงฆ์และสามเณรรวม 7 รูป หลังจากเจริญพระพุทธมนต์เสร็จก็มีการแสดงพระธรรมเทศนา กว่าจะออกจากบ้านงานกลับวัดก็มืดค่ำ ซ้ำยังต้องเดินเท้าไปตามถนน ร.พ.ช. ซึ่งตัดผ่านทุ่งนาจากหมู่บ้านส่องดาวผ่านไปข้างวัดโนนสะอาด พอเดินมาได้ประมาณ 4-5 เส้นจากหมู่บ้านก็โดนยิงจากทหารด้วยปืนเอ็ม 16 แต่พระอาจารย์วันและหมู่คณะก็ยังคงเดินกลับมาตามปรกติโดยไม่ได้ใส่ใจว่าเขายิงคณะของท่านหรือยิงใคร เพราะในยุคนั้นเขตกิ่งอำเภอส่องดาวอยู่ในภาวะที่ทางการห้ามประชาชนออกนอกบ้านในเวลาค่ำคืน ทางราชการได้ส่งทหารกองร้อยเคลื่อนที่ไปลาดตะเวน จึงเกิดเหตุการณ์ดังกล่าว ซึ่งอันที่จริงก็ไม่ใช่ความผิดของฝ่ายทหารที่ยิง เพราะทางราชการได้ประกาศห้ามไว้แล้ว แต่ก็เป็นความจำเป็นที่พระสงฆ์จะต้องกลับวัดหลังจากเสร็จพิธี เหตุการณ์เรื่องนี้พระอาจารย์วัน ผู้เป็นหัวหน้าก็ไม่ติดใจร้องเรียนต่อทางการแต่อย่างไร และภายหลังผู้บังคับบัญชาทหารก็ได้ไปขอขมาโทษ

พ.ศ. 2518 พระอาจารย์วันได้ไปจำพรรษาที่วัดปาบ้านใหม่ท่าขันทอง ตำบลแชว อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย และในวันที่ 13 ตุลาคม ของปีนั้น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ พร้อมด้วยพระเจ้าลูกเธอทั้งสองพระองค์ได้เสด็จไปเยี่ยมพระอาจารย์วัน ที่ถ้ำพวง ภูผาเหล็ก อำเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร เพื่อทรงสนทนาธรรมะเป็นการส่วนพระองค์และทรงเยี่ยมประชาชนในถิ่นนั้นด้วย หลังจากออกพรรษาแล้ว พระอาจารย์วันจึงได้กลับมาอยู่ที่วัดถ้ำอภัยดำรงธรรมตามเดิม

พ.ศ. 2519 ได้มีลูกศิษย์ไปที่วัดของท่าน เพื่อทาบทามให้ท่านรับสมณศักดิ์ ท่านก็ได้ชี้แจงความเหมาะสม ไม่เหมาะสมให้ฟังว่า ท่านเองเป็นพระป่า ไม่เหมาะสมกับยศศักดิ์ที่สูงส่งเช่นนั้นท่านจึงปฏิเสธ

พ.ศ. 2520 วันที่ 5 ธันวาคม องค์พระประมุขทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตั้งพระอาจารย์วัน อุตฺตโม เป็นพระราชาคณะที่ พระอุดมสังวรวิสุทธิเถร เป็นกรณีพิเศษ โดยที่ท่านไม่รู้ตัวมาก่อน แต่ท่านก็ต้องยอมรับเพราะพระสงฆ์ก็อยู่ภายใต้บรมโพธิสมภารของพระองค์ และพระองค์ก็ทรงเป็นศาสนูปถัมภกด้วย

พ.ศ. 2521-2522 พระอุดมสังวรวิสุทธิเถรหรือพระอาจารย์วัน ได้จำพรรษาอยู่ที่วัดถ้ำอภัยดำรงธรรมอย่างปรกติสุข

ครั้งได้รับพระราชทานสัญญาบัตรพัดยศเป็นพระราชาคณะชั้นสามัญ
ที่พระอุดมสังวรวิสุทธิเถร เมื่อวันที่ 5 ธันวาคม พ.ศ. 2520

(มีต่อ 5)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:30 pm

พระป่ากัมมัฏฐาน ๕ รูปที่ได้ถึงแก่มรณภาพลงพร้อมกันด้วยเหตุเครื่องบินตก

• การมรณภาพ

พระอาจารย์วัน อุตฺตโม (พระอุดมสังวรวิสุทธิเถร) ได้รับอาราธนาจากทางสำนักพระราชวัง เพื่อไปในงานพระราชพิธีบำเพ็ญพระราชกุศลในวโรกาสครบรอบ ๓๐ ปีวันบรมราชาภิเษกสมรส วันจันทร์ที่ ๒๘ เมษายน ๒๕๒๓ พร้อมด้วยพระคณาจารย์พระป่ากัมมัฏฐานสายท่านพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต อื่นๆ อีกจำนวน ๔ รูป คือ หลวงปู่บุญมา ฐิตเปโม, พระอาจารย์จวน กุลเชฏฺโฐ, พระอาจารย์สิงห์ทอง ธมฺมวโร และพระอาจารย์สุพัฒน์ สุขกาโม พระคณาจารย์พระป่ากัมมัฏฐานทั้งหมดท่านจึงได้ไปรวมกันที่ จ.อุดรธานี เพื่อขึ้นเครื่องบินโดยสารแอฟโร ๔ ของบริษัทเดินอากาศไทย (ซึ่งในเวลานั้นยังไม่ได้มารวมกิจการกับบริษัทการบินไทย) เที่ยวบิน TG 231 สายนครพนม-กรุงเทพฯ ซึ่งเป็นเครื่องบิน ๒ ใบพัด รุ่น HS-748 รหัส HS-THB บินออกจากท่าอากาศยานนครพนม จะไปลงที่ท่าอากาศยานดอนเมือง เพราะลูกศิษย์ลูกหาต้องการถวายความสะดวกและความรวดเร็วในการเดินทาง เมื่อวันอาทิตย์ที่ ๒๗ เมษายน ๒๕๒๓

ครั้นเมื่อเครื่องบินมาถึงท้องนาทุ่งรังสิต เขตหมู่ที่ ๔ ต.คลองสี่ อ.คลองหลวง จ.ปทุมธานี เหลือระยะทางประมาณ ๒๐ กิโลเมตรเศษ เครื่องบินได้ตั้งลำและลดเพดานบินเพื่อเตรียมลงสู่สนาม แต่เนื่องจากเครื่องบินได้ประสบพายุหมุน ประกอบกับมีพายุฝนตกลงมาอย่างหนัก มีลมกระโชกแรง เกินที่นักบินจะควบคุมเครื่องให้ลงจอดได้อย่างปลอดภัย สุดท้ายจึงเสียการควบคุมตกลงมากระแทกกับพื้นดินบนท้องนาทุ่งรังสิต อุบัติเหตุเครื่องบินตกในคราครั้งนี้เป็นเหตุทำให้ผู้โดยสารบนเครื่องบินจำนวน ๕๓ คน เสียชีวิตลงพร้อมกันทั้งสิ้น ๔๐ คน ในจำนวนนี้มีพระสงฆ์มรณภาพ ๗ รูป เป็นพระคณาจารย์ดังกล่าว ๕ รูป เมื่อเวลาประมาณ ๑๔.๐๐ นาฬิกา

พระอาจารย์วัน-พระอาจารย์จวน-พระอาจารย์สุพัฒน์

ซากเครื่องบินที่ประสบอุบัติเหตุ

สำหรับผู้โดยสารที่รอดชีวิตจำนวน ๑๓ คนนั้นเป็นผู้ที่นั่งทางส่วนหางหรือส่วนท้ายของเครื่องบิน เพราะส่วนหางหรือส่วนท้ายของเครื่องบินยังอยู่ในสภาพดี ในจำนวนนี้มี “นายสมพร กลิ่นพงษา” ผู้ว่าราชการจังหวัดนครพนม ตำแหน่งในขณะนั้น ซึ่งเป็นเจ้าหน้าที่ผู้ถือเอกสารราชการลับของประเทศ

เมื่อพระคณาจารย์ทั้ง ๕ รูปได้ถึงแก่มรณภาพแล้ว มีการนำศพไปตกแต่งบาดแผลที่โรงพยาบาลภูมิพลอดุลยเดช แล้วนำศพไปตั้งบำเพ็ญกุศลที่วัดพระศรีมหาธาตุ วรมหาวิหาร เขตบางเขน กรุงเทพฯ โดยอยู่ในพระบรมราชานุเคราะห์ทั้ง ๗ วัน วันแรกพระราชทานหีบทองทึบ วันต่อมาสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ รับสั่งให้เปลี่ยนใหม่เพราะทรงเห็นว่าไม่สวยงาม จึงได้เปลี่ยนเป็นหีบลายทอง

หลังจาก ๗ วันแล้ว ในวันที่ ๕ พฤษภาคม ๒๕๒๓ สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรินายก (วาสน์ วาสโน) สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๘ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม ทรงเป็นเจ้าภาพ และในวันที่ ๖ พฤษภาคม คณะรัฐบาลซึ่งมีพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ เป็นประธาน พร้อมด้วยคณะศิษยานุศิษย์ของพระคณาจารย์ที่มรณภาพดังกล่าวซึ่งอยู่ในกรุงเทพฯ ร่วมกันเป็นเจ้าภาพ นับว่าเป็นเกียรติประวัติแก่พระคณาจารย์ทั้ง ๕ รูปที่จากไปอย่างยิ่งยวด ยังความปลื้มปิติยินดีแก่ญาติพี่น้อง เพื่อนสหธรรมิก คณะศิษยานุศิษย์ และผู้ที่เคารพนับถือของพระคณาจารย์ทั้ง ๕ รูปอย่างหาที่สุดมิได้

ศพพระคณาจารย์ที่ตั้งบำเพ็ญกุศลที่วัดพระศรีมหาธาตุฯ

สมเด็จพระสังฆราช (วาสน์ วาสโน) วัดราชบพิธฯ
ทรงเป็นเจ้าภาพบำเพ็ญกุศลที่วัดพระศรีมหาธาตุ

ศพพระคณาจารย์ที่ตั้งบำเพ็ญกุศลที่วัดพระศรีมหาธาตุฯ

สมเด็จพระสังฆราช (วาสน์ วาสโน) วัดราชบพิธฯ
ทรงเป็นเจ้าภาพบำเพ็ญกุศลที่วัดพระศรีมหาธาตุ

สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ
เสด็จร่วมบำเพ็ญกุศลที่วัดพระศรีมหาธาตุ

สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ฯ
เสด็จร่วมบำเพ็ญกุศลที่วัดพระศรีมหาธาตุ

รถพยาบาลหลายคันจากโรงพยาบาลในกรุงเทพฯ เชิญศพพระคณาจารย์ต่างๆ
เดินทางจากวัดพระศรีมหาธาตุ เขตบางเขน ไปถึงวัดโพธิสมภรณ์ จ.อุดรธานี
บรรดาพระภิกษุ สามเณร และประชาชนไปคอยเคารพศพอยู่อย่างคับคั่ง

เมื่อครบกำหนดการบำเพ็ญกุศลอุทิศถวายที่วัดพระศรีมหาธาตุ วรมหาวิหาร เขตบางเขนแล้ว ก็ได้อัญเชิญศพพระคณาจารย์ทั้ง ๕ รูปกลับไปสู่ยังวัดเดิมของแต่ละท่าน โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้หัวหน้าแผนกพระราชพิธีเป็นผู้ดูแลโดยตลอด สำหรับรถยนต์ที่เชิญศพพระคณาจารย์ต่างๆ คุณหมอปัญญา ส่งสัมพันธ์ แห่งโรงพยาบาลแพทย์ปัญญา เป็นผู้จัดหา และได้รับความร่วมมือจากโรงพยาบาลต่างๆ เป็นอย่างดียิ่ง

วันพุธที่ ๗ พฤษภาคม ๒๔๒๓ เวลา ๐๔.๐๐ นาฬิกา รถเชิญศพได้เคลื่อนออกจากวัดพระศรีมหาธาตุ วรมหาวิหาร เขตบางเขน โดยมีรถตำรวจทางหลวงนำ ถัดมาเป็นรถหลวง รถพระอาจารย์สมชาย ฐิติวิริโย และรถเชิญศพพระคณาจารย์ทั้ง ๕ รูป ตามลำดับ เมื่อเวลาประมาณ ๐๗.๐๐ นาฬิกาเศษ ขบวนเชิญศพได้มาถึง จ.นครราชสีมา มีคณะพระภิกษุสามเณรโดยการนำของพระราชสังวรญาณ (หลวงพ่อพุธ ฐานิโย) เมื่อครั้งดำรงสมณศักดิ์ที่ พระชินวงศาจารย์ และพระครูคุณสารสัมบัน (หลวงพ่อสมาน ชิตมาโร) แห่งวัดป่าศรัทธารวม พร้อมด้วยอุบาสกอุบาสิกา ได้นำข้าวห่อมาต้อนรับคณะเชิญศพและมาเคารพศพกันเป็นจำนวนมาก

สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (วาสน์ วาสโน)
สมเด็จพระสังฆราชพระองค์ที่ ๑๘ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์

พระอาจารย์สมชาย ฐิติวิริโย

พระราชสังวรญาณ (หลวงพ่อพุธ ฐานิโย) เมื่อครั้งดำรงสมณศักดิ์ที่
พระชินวงศาจารย์ ได้นำคณะพระภิกษุสามเณร-อุบาสกอุบาสิกา
มาเคารพศพพระคณาจารย์ ๕ รูปที่ถึงแก่มรณภาพลงพร้อมกัน
เมื่อครั้งขบวนรถคณะเชิญศพได้เดินทางมาถึงยังจังหวัดนครราชสีมา

หลังจากพระฉันอาหารและเจ้าหน้าที่รับประทานอาหารเสร็จแล้ว ขบวนเชิญศพได้ออกเดินทางต่อไปถึงวัดโพธิสมภรณ์ อ.เมือง จ.อุดรธานี เมื่อเวลา ๑๒.๓๐ นาฬิกา ทางวัดโพธิสมภรณ์และชาวอุดรธานีได้จัดต้อนรับเป็นอย่างดี ผู้ว่าราชการจังหวัดอุดรธานีได้นำประชาชนหลายจังหวัดมารอเคารพศพ ซึ่งแล้วเสร็จเวลาประมาณ ๑๔.๐๐ นาฬิกาเศษ รถเชิญศพจึงได้แยกย้ายกันไปยังวัดต่างๆ อันเป็นวัดเดิมของแต่ละพระคณาจารย์ ดังนี้

๑. หลวงปู่บุญมา ฐิตเปโม ศพตั้งบำเพ็ญกุศลที่
วัดสิริสาลวัน บ้านโนนทัน ต.โนนทัน อ.เมือง จ.หนองบัวลำภู

๒. พระอาจารย์วัน อุตฺตโม (พระอุดมสังวรวิสุทธิเถร) ศพตั้งบำเพ็ญกุศลที่
วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม (วัดถ้ำพวง) ต.ปทุมวาปี อ.ส่องดาว จ.สกลนคร

๓. พระอาจารย์จวน กุลเชฏโฐ ศพตั้งบำเพ็ญกุศลที่
วัดเจติยาคิรีวิหาร (วัดภูทอก) ต.นาสะแบง อ.ศรีวิไล จ.บึงกาฬ

๔. พระอาจารย์สิงห์ทอง ธมฺมวโร ศพตั้งบำเพ็ญกุศลที่
วัดป่าแก้วชุมพล บ้านชุมพล ต.ค้อใต้ อ.สว่างแดนดิน จ.สกลนคร

๕. พระอาจารย์สุพัฒน์ สุขกาโม ศพตั้งบำเพ็ญกุศลที่
วัดป่าประสิทธิ์สามัคคี บ้านต้าย ต.บ้านต้าย อ.สว่างแดนดิน จ.สกลนคร

นับว่าการเชิญศพถึงวัดได้รับความสะดวกสบายปลอดภัยทุกประการ

ท่ามกลางความเศร้าสลดอาลัยของคณะสงฆ์ เพื่อนสหธรรมิก คณะศิษยานุศิษย์ และสาธุชนทั่วไปเป็นยิ่งนัก ถือได้ว่าเป็นการสูญเสียของวงการสงฆ์ครั้งใหญ่มากอีกครั้งหนึ่งของเมืองไทย

เมื่อเชิญศพไปถึงวัดแล้ว ได้ตั้งบำเพ็ญกุศลอุทิศถวาย โดยมีผู้ว่าราชการจังหวัดสกลนคร เป็นเจ้าภาพ ต่อจากนั้นก็มีหน่วยงานต่างๆ รับเป็นเจ้าภาพติดต่อมาอีกหลายราย คณะศรัทธาญาติโยมประชาชนทั้งใกล้และไกลได้มาคารวะศพ และเป็นเจ้าภาพสวดพระอภิธรรมจนถึงปัญญาสมวาร (๕๐ วัน) และสตมวาร (๑๐๐ วัน) โดยอยู่ในพระบรมราชานุเคราะห์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ซึ่งได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ผู้แทนพระองค์ไปเป็นประธาน นับว่าเป็นมหากรุณาธิคุณหาที่สุดมิได้ หลังจาก ๑๐๐ วันแล้วก็ยังเปิดให้คณะศรัทธาญาติโยมประชาชนได้บำเพ็ญกุศลเรื่อยมาเพื่อสนองความต้องการของคณะศรัทธาญาติโยมประชาชน

วันที่ ๑๓ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๔๒๓ เวลาประมาณ ๑๘.๐๐ นาฬิกา สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ฯ พระบรมราชินีนาถ พร้อมด้วยสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณ์วลัยลักษณ์ ได้เสด็จพระราชดำเนินทรงเยี่ยมคารวะศพและทรงเยี่ยมประชาชนที่มาถวายการต้อนรับ ที่วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม (วัดถ้ำพวง) เป็นการส่วนพระองค์

วันที่ ๒๕ พฤษภาคม พ.ศ.๒๔๒๔ เวลาประมาณ ๑๘.๐๐ นาฬิกา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ฯ พระบรมราชินีนาถ พร้อมด้วยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี ได้เสด็จเยี่ยมคารวะศพ ทรงวางพวงมาลาและทรงจัดดอกไม้ถวายเป็นการส่วนพระองค์

พระอาจารย์วัน อุตฺตโม ได้มรณภาพเมื่อวันอาทิตย์ที่ ๒๗ เมษายน พ.ศ.๒๕๒๓ เวลาประมาณ ๑๔.๐๐ นาฬิกา สิริรวมอายุได้ ๕๖ ปี พรรษา ๓๖ โดยท่านได้มรณภาพลงพร้อมกันกับพระคณาจารย์พระป่ากัมมัฏฐานสายท่านพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต อื่นๆ อีกจำนวน ๔ รูป ดังมีรายนามต่อไปนี้

หลวงปู่บุญมา ฐิตเปโม

พระอาจารย์วัน อุตฺตโม (พระอุดมสังวรวิสุทธิเถร)

พระอาจารย์จวน กุลเชฏโฐ

พระอาจารย์สิงห์ทอง ธมฺมวโร

พระอาจารย์สุพัฒน์ สุขกาโม

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ
พร้อมด้วยสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
และสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าจุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี
ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศถวายแด่พระคณาจารย์ที่มรณภาพด้วยเหตุเครื่องบินตก
ณ ตึกติสสมหาเถร วัดพระศรีมหาธาตุ วรมหาวิหาร เมื่อวันที่ ๒ พฤษภาคม ๒๕๒๓

(มีต่อ ๖)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:30 pm

หลวงพ่อวัน อุตฺตโม-พระอาจารย์จวน กุลเชฏโฐ-พระอาจารย์สิงห์ทอง ธมฺมวโร
บันทึกภาพที่บ้าน ดร.เชาว์ ณ ศีลวันต์ องคมนตรี เมื่อประมาณปีพุทธศักราช 2515

๏ ผลงานโดยสรุปของพระอุดมสังวรวิสุทธิเถร (วัน อุตฺตโม)

พระอาจารย์วัน อุตฺตโม เป็นพระนักปฏิบัติมาตั้งแต่เริ่มแรกที่เข้าสู่พระธรรมวินัย จึงมิได้มุ่งในการทำงาน แต่ก็ได้ช่วยเหลือเพื่อนสหธรรมิกเมื่อมีการงานเกิดขึ้นในวัดที่ไปอยู่ การก่อสร้างถาวรวัตถุจึงไม่ปรากฏนัก ในระยะต้นๆ มา มีผลงานขึ้นบ้างสมัยที่ท่านมาอยู่วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม เพราะการก่อสร้างใดๆ บนภูเขาหรือเชิงเขาทำยากกว่าที่พื้นราบเป็นอันมาก ดังนั้นวัดถ้ำอภัยดำรงธรรม จึงไม่มีถาวรวัตถุอะไรมากมายนัก มีเพียงศาลาการเปรียญหลังเดียวเท่านั้นที่ดูใหญ่โต เพราะศาลาการเปรียญเป็นสิ่งจำเป็น เนื่องจากมีประชาชนมารับการอบรมฟังเทศน์ในวันพระ เทศกาลเข้าพรรษาวันละ 300-500 คน

ส่วนกุฏิที่ค่อนข้างใหญ่ก็มีเพียงหลังเดียวที่คุณธเนศ เอียสกุล สร้างถวาย นอกนั้นเป็นเพียงกุฏิไม้อยู่ได้เพียงองค์เดียว แบบกุฏิกรรมฐานทั่วๆ ไป ที่เห็นว่าท่านริเริ่มสร้างที่สำคัญก็คือ การสร้างทางขึ้นถ้ำพวง เพราะท่านเห็นว่าประชาชนในถิ่นนั้นไม่มีอะไรที่เป็นถาวรวัตถุสำหรับเป็นเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจของประชาชน เมื่อสร้างทางขึ้นไปแล้วจึงได้ริเริ่มสร้าง พระพุทธรูปปางนาคปรกที่ถ้ำพวง โดยขนานพระนามพระพุทธรูปว่า พระมงคลมุจจลินท์ โดยถือเอานิมิต พระพุทธรูปปางที่พระพุทธเจ้าเสวยวิมุติสุขอยู่ที่ต้นไม้มุจจลินท์ มีพญานาคแผ่พังพานเพื่อกันฝน หลังจากสร้างพระพุทธรูปเสร็จแล้ว ท่านจึงจัดให้มีงานเทศกาลต้นเดือนเมษายนทุกๆ ปี ซึ่งเป็นการสร้างคนทางใจโดยอาศัยวัตถุเป็นเครื่องนำ ความดำริขั้นต่อไปที่ท่านตั้งใจไว้ คือสร้างเจดีย์บนผาดงก่อ ถัดจากถ้ำพวงขึ้นไป ซึ่งเป็นหลังเขาที่สูงที่สุดในบริเวณนั้น แต่น่าเสียดายท่านมาด่วนจากไปเสียก่อน

๏ ความดำริและการสร้างที่เป็นการอนุเคราะห์แก่ประชาชน

ท่านพระคุณพระอุดมสังวรวิสุทธิเถร (วัน อุตฺตโม) ท่านอยู่ที่วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม เป็นระยะเวลาที่ยาวนานกว่าสถานที่แห่งอื่นๆ คืออยู่มาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2504 จนถึง พ.ศ. 2523 มีเพียงปี พ.ศ. 2518 เท่านั้นที่ไปจำพรรษาที่อื่น ท่านเห็นความจำเป็นและความลำบากของชาวบ้านจึงได้ริเริ่มโครงการต่างๆ คือ

1. สร้างโรงเรียนอภัยดำรงธรรมเพื่อให้เด็กบ้านท่าวัดและบ้านถ้ำติ้วมีที่เล่าเรียน เมื่อดำเนินการสร้างไปแล้วทางราชการจึงได้ช่วยเหลือบ้าง และอนุเคราะห์แจกทุนแก่เด็กนักเรียนในโรงเรียนต่างๆ หลายโรงเรียน บางโรงเรียนก็ได้อนุเคราะห์สร้างถังเก็บน้ำฝนสำหรับบริโภคโดยให้ปัจจัยค่าอุปกรณ์ แต่ให้ทางโรงเรียนช่วยจัดทำเพื่อจะได้ช่วยกันรักษา เพราะเป็นสมบัติที่เขาช่วยกันสร้าง

2. รับเป็นผู้อุปถัมภ์ศูนย์เลี้ยงเด็กบ้านเหล่าใหญ่เนื่องจากพัฒนากรและกรรมการหมู่บ้านเหล่าใหญ่ขอร้อง การอุปถัมภ์ศูนย์แห่งนี้ได้มีผู้ร่วมบริจาคจากบุคคลหลายฝ่าย และท่านยังได้อุปถัมภ์ศูนย์เลี้ยงเด็กอีก 2 แห่งคือ ศูนย์เลี้ยงเด็กบ้านส่องดาว และศูนย์เลี้ยงเด็กบ้านท่าศิลา

3. สร้างอ่างเก็บน้ำที่เชิงเขาและทำถังกรองไปให้ชาวบ้านใช้โดยไม่ต้องมีเครื่องสูบ เพราะเป็นการต่อน้ำจากที่สูง โครงการแรกที่ทำคือโครงการห้วยมะไฟ สมัยที่ท่านยังมีชีวิตอยู่ นอกจากนี้ยังมีอีก 3 โครงการคือ โครงการคำจวง โครงการห้วยหาด และโครงการคำหลวง

สำหรับโครงการคำจวงได้เริ่มสร้างไปบ้างแล้วสมัยที่ท่านยังมีชีวิตอยู่ ส่วนโครงการห้วยหาด และคำหลวงเป็นแต่เพียงดำริไว้ เมื่อท่านมรณภาพแล้ว จึงมีผู้ที่เคารพนับถือและทางราชการช่วยกันจัดทำจนแล้วเสร็จทั้ง 3 โครงการ โดยเฉพาะโครงการคำจวง โครงการห้วยหาด สำเร็จลงได้เพราะพระบารมีปกเกล้าฯ สนองความดำริของพระอาจารย์วัน โดยมีผู้มีจิตศรัทธาโดยเสด็จพระราชกุศลที่สำคัญ 2 ท่านคือ คุณเฉลียว อยู่วิทยา และคุณทวี โกวัฒนะ และยังมีคนอื่นๆ ช่วยกันสมทบ

เมื่อทั้ง 4 โครงการ สำเร็จลงแล้วอำเภอส่องดาวจะมีน้ำประปาใช้ทุกหมู่บ้าน ทั้งยังขยายไปถึงเขตอำเภอที่ใกล้เคียงอีกหลายหมู่บ้าน เช่นเขตอำเภอวาริชภูมิ อำเภอสว่างแดนดิน กิ่งอำเภอไชยวาน นับว่าเป็นความดำริและการสร้างที่มีประโยชน์แก่ประชาชนเป็นอันมากเมื่อทำสำเร็จแล้วก็มอบให้หมู่บ้านต่างๆ ช่วยกันดูแลรักษาซ่อมแซมในโอกาสต่อไป

แต่การสร้างที่สำเร็จได้ดังกล่าว ท่านผู้อ่านพึงทราบว่ามิใช่ว่าพระอาจารย์วัน หรือวัดถ้ำอภัยดำรงธรรมมีปัจจัยมากมายหรือร่ำรวยแต่ประการใด ทุกท่านก็คงเข้าใจแล้วว่า พระเจ้าพระสงฆ์มิใช่พ่อค้า การเลี้ยงชีพทุกอย่างต้องอาศัยชาวบ้าน แต่เหตุที่มีปัจจัยไปช่วยเหลือในกิจการนั้นๆ ก็เนื่องจากความเคารพนับถือในพระอาจารย์วัน เมื่อมีผู้ที่เคารพนับถือมาหา การอบรมศีลธรรม นั่งสมาธิภาวนาผู้นิมนต์พระสงฆ์ไปแสดงธรรมมักจะจัดให้พระอาจารย์วัน ขึ้นแสดงธรรมเป็นองค์สุดท้ายเสมอเนื่องจากพระธรรมเทศนาของท่านเป็นที่สนใจของประชาชน และสาเหตุ ที่ประชาชนให้ความเคารพนับถือในท่านก็เพราะได้รับการอบรม ได้ฟังธรรมจากท่านเป็นประการสำคัญ ถ้ามองดูผิวเผินคล้ายกับว่าท่านเห็นแก่ลาภสักการะ แต่โดยข้อเท็จจริงแล้วท่านมีความเมตตาอยากจะสงเคราะห์ แนะนำให้ประชุมชนมีความเข้าใจในหลักปฏิบัติ

เวลาไปเทศน์ในวัดต่างๆ ลาภสักการะที่ทายกทายิกาบูชาพระธรรมเทศนาท่านจะมอบให้บำรุงวัดนั้นๆ เสมอ โดยเฉพาะวัดในชนบท จึงเป็นการไปเพื่อให้มิใช่ไปเพื่อรับ ถ้าหากท่านมุ่งลาภสักการะจริงๆ เพียงอยู่ประจำที่วัดก็มีประชาชนไปหามาก จนแทบไม่มีเวลาพักผ่อนอยู่แล้ว ลาภสักการะก็มีมากกว่าการไปกิจนิมนต์นอกวัด สุขภาพร่างกายก็ไม่ได้รับความลำบาก

๏ ผลงานทางการคณะ

สมัยที่มีพระธรรมทูต ท่านก็รับภาระออกแสดงธรรมทุกปีเป็นการให้ความร่วมมือด้วยดี งานสอบนักธรรมประจำปีที่วัดคามวาสี บ้านตาลโกน ท่านก็ไปช่วยเหลือและนำนักเรียนพระเณรที่วัดไปสอบทุกปี โดยมิได้ถือว่า วัดถ้ำอภัยดำรงธรรมเป็นสำนักปฏิบัติ เพราะการเรียนการสอบเป็นการเพิ่มความรู้ เมื่อรู้แล้วการแนะแนวในทางปฏิบัติก็สะดวกขึ้น ท่านจึงสนับสนุน

๏ ปฏิปทาพระอาจารย์วัน

พระอาจารย์วัน เป็นผู้ที่โชคดีมากในการเข้ามาสู่พระธรรมวินัยขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เพราะก่อนจะออกบรรพชาเป็นสามเณรก็มียายออกบวชเป็นชีอยู่ก่อนแล้วในสำนักปฏิบัติ เมื่อท่านออกบรรพซาก็ไปอยู่ในสำนักที่ยายบวชอยู่ และได้รับการอบรมในทางปฏิบัติตั้งแต่เริ่มแรกก่อนที่จะไปรับการศึกษานักธรรมและบาลี ในขณะที่เรียนนักธรรมและบาลีก็อยู่ในสำนักปฏิบัติ แต่เพิ่มการเรียนเข้ามาเท่านั้น เพื่ออนุวัตตามทางการคณะสงฆ์เพราะฉะนั้นท่านจึงยึดมั่นในหลักปฏิบัติมาโดยตลอด และได้เข้าศึกษาอบรมจากครูบาอาจารย์ที่สำคัญๆ ในสายปฏิบัติเช่น พระอาจารย์วัง ฐิติสาโร พระอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโล พระอาจารย์พรหม จิรปุญฺโญ พระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต และอาจารย์องค์สำคัญอื่นอีกเป็นอันมาก

พระอาจารย์วัน จึงได้ยึดแนวทางในการปฏิบัติมาโดยตลอดของชีวิตพรหมจรรย์ พูดถึงอุปนิสัยท่านเป็นผู้ที่พูดน้อยแต่พูดจริงทำจริง อ่อนน้อมต่อผู้ที่มีอายุพรรษามากกว่า.เป็นผู้ที่หนักในคารวะ ชอบความเป็นระเบียบ ให้ความอนุเคราะห์แก่สหธรรมิกที่อ่อนกว่า การวางตัวของท่านเสมอต้นเสมอปลายจึงได้รับคำยกย่องสรรเสริญจากพระเถระผู้ใหญ่ และเป็นที่เคารพนับลือของผู้น้อย ผู้ที่ได้เคยอยู่ร่วมสำนักหรือคบหาสมาคมกับท่านทุกคนคงทราบดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งพระอาจารย์วันเป็นผู้ที่ฝึกตนได้ดี เรียบร้อยงดงามในทุกอิริยาบถ ทั้งยืนเดิน นั่ง นอน มีผู้วิจารณ์ว่า ท่านพระอาจารย์วันเป็นผู้ที่พอดี ไม่ช้า ไม่เร็ว พอเหมาะเสมอในทุกโอกาส

กล่าวถึงทางวาจา ไม่เคยได้ยินท่านใช้คำพูดที่เป็น ผรุสวาจา เมื่อลูกศิษย์ทำผิดหรือล่วงเกินในบางกรณีก็ไม่ใช้คำด่า แต่เป็นคำเทศน์ให้สติ และผู้ที่ถูกเทศน์ก็มีความกลัว จนบางคนถึงกับตัวลั่น ลักษณะของท่านพระอาจารย์วันลูกศิษย์ฝ่ายบรรพชิตก็ดี ญาติโยมที่อยู่ใกล้ชิดก็ดูจะมีความเคารพนับถือ เกรงกลัวท่านมากกว่าผู้ที่อยู่ห่าง มิใช่กลัวถูกด่า แต่กลัวในลักษณะที่ยำเกรง เพราะความเคารพในตัวท่าน

พระอาจารย์วันเป็นผู้ที่ทำตัวของท่านให้เป็นตัวอย่างที่ดี แก่ศิษย์หรือจะพูดอีกอย่างหนึ่งก็คือเป็นผู้ที่ “ทำให้ดูมากกว่าบอกให้ทำ” จึงเป็นที่เคารพรักของศิษย์ทั่วไป

กิจวัตรส่วนตัวของท่าน ที่ท่านถือปฏิบัติเมื่อเวลาประจำอยู่ที่วัดคือ

1. พอสว่างเข้าสู่ทางเดินจงกรมเมื่อเวลา 6.00 น.

2. ลงไปศาลาการเปรียญทำกิจวัตรและออกบิณฑบาต เวลา 7.00 น.

3. ฉันเสร็จเรียบร้อยขึ้นกุฏิทำความเพียรจนถึง เวลา 12.00 น.

4. พักผ่อนจนถึง เวลา 14.00 น

5. ทำความเพียรจนถึง เวลา 16.00 น.

จากเวลา 16.00 น. เป็นต้นไปเป็นเวลาที่รับแขกและทำกิจอย่างอื่น เช่น กวาดลานวัด และทำการงานด้านอื่นๆ ภายในวัด

6. อบรมพระภิกษุสามเณร เวลา 19.00 น.

7. พักผ่อนร่างกาย เวลา 22.00 น

8. ตื่นนอน เวลา 2.00 น. แล้วทำความเพียร

กิจวัตรส่วนตัวดังกล่าว ในสมัยที่ท่านขึ้นไปอยู่ล้ำอภัยดำรงธรรมตอนต้นๆ รู้สึกว่าสะดวกสบายดีเพราะประชาชนยังไปมาหาสู่ไม่มากนัก ต่อมาเมื่อมีประชาชนไปหามากจึงทำให้เปลี่ยนแปลงไปบ้างตามเหตุการณ์ แต่เรื่องการนอนท่านเคยฝึกมาแล้วสมัยที่ท่านปฏิบัติท่านพระอาจารย์มั่น ท่านบันทึกไว้ว่า พักผ่อนคืนหนึ่งอย่างมากที่สุดไม่เกิน 4 ชั่วโมง

(มีต่อ 7)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:31 pm

เจดีย์สิริมหามายา ณ ลุมพินีวัน สถานที่ประสูติของพระพุทธเจ้า (จำลอง)
ณ วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม (วัดถ้ำพวง) อ.ส่องดาว จ.สกลนคร

๏ ปฏิปทาทางมักน้อยสันโดษ

พระอาจารย์วัน เป็นผู้ที่มีอัธยาศัยไม่มักใหญ่ใฝ่สูงมาตั้งแต่เป็นสามเณร ตามที่ท่านบันทึกไว้ จะเห็นได้ว่าท่านมีความตั้งใจจะอุปสมบทเป็นพระก็ต่อเมื่อมีอายุ 25-26 ปี คือต้องการเป็นผู้มีอายุพรรษาน้อยกว่าเพื่อนพระภิกษุที่มีอายุรุ่นเดียวกัน แต่เหตุการณ์ก็ไม่เป็นไปดั่งคิด การสะสมลาภสักการะก็ไม่มี มีแต่การเฉลี่ยอนุเคราะห์เพื่อนสหธรรมิก ถ้ามีผู้บริจาคเป็นการส่วนตัวก็ได้อนุเคราะห์ไปยังวัดต่างๆ ที่ขาดแคลน แต่ท่านอนุเคราะห์ไปมากก็มีผู้ถวายมาก เข้าในลักษณะที่ว่า มีทางไหลเข้า ก็มีทางไหลออก พระอาจารย์วัน จึงไม่มีสมบัติอะไรนอกจากสมณบริขาร บางท่านอาจจะเข้าใจว่า พระอาจารย์วันเป็นพระที่ร่ำรวย จะว่ารวยก็ถูกอยู่เหมือนกัน เพียงแต่รวยในทางสงเคราะห์ จนบางทีไม่มีอะไรจะให้ เพราะฉะนั้นอะไรจะมีเหลือ เพราะไม่ได้สะสม

ปฏิปทาอีกอย่างหนึ่งก็คือ ความอดทน ไม่เคยได้ยินท่านบ่นว่าร้อนมาก หนาวมาก ท่านคงคิดว่าพูดออกไปแล้วก็ไม่ทำให้อุณหภูมิเปลี่ยนแปลงได้กระมังจึงเงียบเลีย และคำว่าเหนื่อยมาก หิวมาก กระหายมาก ก็ไม่เคยได้ยิน ท่านคงคิดในลักษณะที่ว่า พูดไปแล้วก็คงไม่หายเหนื่อย พูดไปแล้วคงไม่หายหิวหายกระหาย นอกจากจะพักผ่อนเพื่อบรรเทาความเหนื่อย และรับประทานเสีย หรือ ดื่มเสียเพื่อแก้หิว แก้กระหาย และเวลาพระเณรถวายการนวดหรือจับเส้นก็ไม่เคยได้ยินท่านบ่นว่า นวดหนักไปหรือเบาไป มีแต่ถึงเวลาสมควรก็บอกให้เลิก นับว่าท่านเป็นผู้ที่อดได้และทนได้จริงๆ

เจดีย์พุทธคยา สถานที่ตรัสรู้ของพระพุทธเจ้า (จำลอง)
ณ วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม (วัดถ้ำพวง) อ.ส่องดาว จ.สกลนคร

สำหรับปฏิปทาที่เป็นส่วนภายในท่านก็ไม่เคยนำมาเล่า นอกจากผู้เป็นศิษย์จะเรียนถามเมื่อมีความขัดข้องทางภาวนา หรือเวลาท่านแสดงธรรม ผู้เขียนไม่สามารถที่จะอาจเอื้อมนำมาเขียนว่า ท่านพระอาจารย์วัน มีคุณธรรมอย่างนั้นอย่างนี้เพราะเป็นการเหลือวิสัยของผู้เขียน จึงขอมอบให้สานุศิษย์ทั้งหลายนำไปพิจารณาไตร่ตรองเองเถิด และอีกประการหนึ่งในการเขียนประวัตินี้ ท่านผู้อ่านทั้งหลายคงจะผิดหวังที่ไม่ได้เขียนเรื่องปาฏิหาริย์ ลงในหนังสือเล่มนี้ เพราะผู้เขียนได้ยินคำพูดที่ท่านพระอาจารย์วันพูดไว้ว่า การเขียนประวัติ ถ้าให้บุคคลอื่นเขียน มีทางเสียอยู่ 2 ทางคือมากเกินไป หมายความว่ายกย่องเกินไป และน้อยเกินไปคือขาดตกบกพร่อง ผู้เขียนจึงนำมาเล่าสู่กันฟังเฉพาะในเรื่องที่มองเห็นกันง่ายๆ เท่านั้น

คุณลักษณะอีกอย่างหนึ่งก็คือ การวางตัว ท่านไม่แสดงออกให้เห็นเลยว่า โปรดคนนั้นคนนี้ในบรรดาสานุศิษย์ ไม่ว่าบรรพชิตหรือคฤหัสถ์หรือแม้แต่พระเณรที่เป็นผู้อุปัฏฐาก เพื่อความเข้าใจดีของทุกฝ่าย ผู้เขียนจึงขอคัดจากลายมือของพระอุดมสังวรวิสุทธิเถร (พระอาจารย์วัน อุตฺตโม) ที่ท่านเขียนไว้มาให้พิจารณาเอง ดังนี้

“จะเป็นด้วยกรรมอะไรของข้าพเจ้าก็ไม่ทราบ เมื่อมาอยู่ในสถานที่ถ้ำอภัยดำรงธรรมแห่งนี้ ทำให้อยู่ได้นานกว่าสถานที่แห่งอื่นทั้งหมด ทั้งยังคิดวางโครงการอยากจะปรับปรุงให้มีความเจริญเกิดขึ้นในท้องถิ่นนี้ ถึงกับนำญาติโยมทำทางจากบ้านมาหาที่พัก และยังคิดสร้างพระพุทธรูปไว้ที่ถ้ำพวง เพื่อเปลี่ยนพิธีกรรมเซ่นสรวงผีสางในภูเขาประจำปีของชาวบ้าน ให้หันมากราบไหว้บูชาพระพุทธรูปแทน ซึ่งยังจะได้มีส่วนแห่งบุญของตนเท่าที่ควร จึงได้มีการทำทางขึ้นหลังเขาสู่ถ้ำพวง และเลยลงไปถึงหมู่บ้านภูตะคาม ตามที่พวกชาวบ้านนั้นขอร้อง งานการก่อสร้างยังต้องทำต่อไปเรื่อยๆ และจัดให้มีงานนมัสการปูชนียวัตถุองค์พระปฏิมากร พระมงคลมุจจลินท์เป็นประจำทุกปีไป แม้ว่าการเงินในการก่อสร้างจะร้างจะไม่มีตัวเงินงบประมาณก็ตาม คงจัดทำการก่อสร้างไปตามได้ตามมี เท่าที่ท่านสาธุชนทั้งหลายมีศรัทธานำมาบริจาค

สารนาถ สถานที่แสดงปฐมเทศนาของพระพุทธเจ้า (จำลอง)
ณ วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม (วัดถ้ำพวง) อ.ส่องดาว จ.สกลนคร

ข้าพเจ้าคิดว่า เมื่อคนส่วนมากยังยินดีพอใจสนับสนุนการก่อสร้างอยู่แล้ว ต้องพยายามทำตามโครงการที่วางไว้แล้วนั้นจนเป็นผลสำเร็จ เพราะทำเพื่อประโยชน์ส่วนรวม และทำไว้เพื่อเป็นสมบัติของบ้านเมือง ไม่ได้หวังกอบโกยเพื่อผลประโยชน์ส่วนบุคคลใดบุคคลหนึ่ง ส่วนจำพวกไม่พอใจ ไม่มองเห็นผลประโยชน์ด้วยมีเพียงจำนวนน้อย ถือว่าเป็นเรื่องธรรมดาแต่บางคนอาจจะเพ่งมองข้าพเจ้าในแง่ผิดบ้างก็มี เช่นหวังเพื่ออำนาจ อิทธิพลยากดัง อยากใหญ่ อยากเด่น อยากรวย อยากปฏิวัติอะไรทำนองนี้ ท่านผู้ปัญญามีจิตเป็นธรรม ปราศจากอคติ จงพิสูจน์หาความจริงได้ทุกโอกาส อย่าหลับตามองดู จงลืมตามองดูแบบคนตาดีอย่าอุดหูฟัง จงเงี่ยหูทั้งสองฟังเหมือนคนมีหูทิพย์ อย่าคิดเหมือนคนวิกลจริต จงใช้ความคิดให้ลึกซึ้งต่อเหตุผลเหมือนนักปราชญ์บัณฑิต”

เมื่อท่านผู้อ่านได้อ่านบันทึกของพระอาจารย์วัน ที่ยกมานี้ คงจะเข้าใจปฏิปทาของท่านได้เป็นอย่างดีผู้เขียนขอสรุปลงอย่างสั้นๆ ว่า พระอุดมสังวรวิสุทธิเถร หรือพระอาจารย์วัน อุตฺตโม เป็นพระที่ประกอบด้วยองค์คุณของพระสงฆ์ คือ

สุปฏิปันโน เป็นผู้ปฏิบัติดี

อุชุปฏิปันโน เป็นผู้ปฏิบัติตรง

ญายปฏิปันโน เป็นผู้ปฏิบัติเป็นธรรม

สามีจิปฏิปันโน เป็นผู้ปฏิบัติชอบ

ท่านจึงเป็นพระสงฆ์ที่น่าเคารพนับถือ บูชา กราบไหว้ได้อย่างสนิทใจรูปหนึ่งอย่างแน่นอน หากมีความบกพร่องผิดพลาดประการใด ผู้เขียนขอประทานอภัย และขอรับผิดเพราะความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ หากมีความดีใดๆ อันจะพึงบังเกิดเพื่อน้อมบูชาพระคุณของพระอาจารย์วัน อุตฺตโม ผู้ล่วงลับไปแล้วด้วยคารวะ

พระปริยัติสารสุธี
ในนามคณะศิษยานุศิษย์

>>>>> จบ >>>>>

กุสินารา สถานที่ปรินิพพานของพระพุทธเจ้า (จำลอง)
ณ วัดถ้ำอภัยดำรงธรรม (วัดถ้ำพวง) อ.ส่องดาว จ.สกลนคร

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:32 pm

ประวัติและปฏิปทา
พระอาจารย์วัน อุตฺตโม

เป็นอัตโนประวัติที่ท่านพระอาจารย์วัน อุตฺตโม เขียนเอง

ก่อนอื่นที่จักกล่าวถ้อยแถลงเล่าเรื่องราวชีวประวัติของข้าพเจ้า ต่อไปนั้น ขอกล่าวแถลงถึงมูลเหตุความเป็นมาแห่งวงศ์ตระกูลเสียก่อน ดังนี้ คือ ตาลโกน ตำบลตาลเนิ้ง อำเภอสว่างแดนดิน จังหวัดสกลนคร อันเป็นมาตุภูมิบ้านเกิดของข้าพเจ้า เมื่อสมัยก่อนประมาณ ๑๐๐ ปีมาแล้ว ภูมิอากาศในถิ่นนี้เป็นป่าช้างดงเสือ มีต้นไม้นานพันธุ์ เช่น ตะเคียน ประดู่ แดง ยาง เต็ง รัง พะยอม ตะแบก ข่าแต้ เป็นต้น และเครือเขาเถาวัลย์นานาชนิด มีห้วย หนอง บึง บาง อยู่ตามราวป่าทั่วๆ ไป มีสัตว์สาลาสิงห์นานาชนิด ปู ปลา อาหาร นก หนู ปูปีก มีเกลื่อนกลาดดาษดื่นดกหนา หาพบได้ตามต้องการ อุดมสมบูรณ์ด้วยพืชพันธุ์ธัญญาหาร ฟ้าฝนตกต้องตามฤดูกาล ไม่เคยรู้ความแห้งแล้ง การเพาะปลูกทำน้อย ได้รับผลมาก การคมนาคมไม่มี แม้การประกอบกสิกรรมก็ทำเพียงเพื่อให้พออยู่พอกินเท่านั้น เพราะไม่มีแหล่งขาย ถือการแบ่งปันกันกินและแบ่งกันใช้ ญาติพี่น้องเพื่อนบ้านมิตรสหายและแขกเหรื่อที่สัญจรไปมา ไม่มีการซื้อขายเรื่องอาหารการกิน การพัก การลัก การปล้น ฉก ชิง วิ่งราว ยื้อแย่ง เอาสิ่งของกันไม่มี แม้บางคนไม่มีเงินทอง ก็ไม่ต้องเดือดร้อน อยู่กันอย่างผาสุกสบาย

เพราะฉะนั้น ประชาชนพลเมืองที่อาศัยอยู่ในภูมิประเทศดังกล่าวนั้น จึงติดเป็นนิสัยสันดานในความเป็นอยู่ผาสุกสบายจนแก้ไม่ตกจนถึงปัจจุบันนี้ เลยเกิดเป็นคนล้าสมัย ทำมาหากินไม่เทียมทันกับความวิวัฒนาการของโลก

เพราะการเพาะปลูกง่าย จึงติดเป็นนิสัยขี้เกียจอ่อนแอ เพราะขอกันกินกันใช้ได้ จึงติดนิสัยเป็นคนประกอบการพาณิชยกรรมไม่เป็น

เพราะทำอะไรง่ายๆ ไม่ยากลำบาก จึงติดนิสัยเป็นคนโง่ ไม่มีหัวคิดปัญญา

เพราะงานในหน้าที่ ไม่เคยทำด้วยความรีบร้อน จึงติดเป็นนิสัยเป็นคนเซื่องซึมเซ่อซ่า ไม่คล่องแคล่วว่องไว

เพราะไม่เคยมีโจรขโมย จึงติดนิสัยเป็นคนไม่มีระเบียบในการเก็บงำสิ่งของ

เพราะไม่เคยมีผู้คดโกงฉ้อฉลเอารัดเอาเปรียบกัน จึงติดนิสัยเป็นคนซื่อ หาความรอบคอบมิได้

เพราะไม่เคยถูกรังแกข่มเหง จึงติดนิสัยเป็นคนขี้ขลาด ไม่องอาจกล้าหาญชาญชัย

เพราะการคมนาคมไม่สะดวก จึงติดนิสัยเป็นคนอ่อนสังคม ต้อนรับขับสู้ไม่เป็น

เพราะเคยกลัวช้างเสือในเวลาค่ำคืน จึงติดนิสัยเป็นคนนอนตื่นสาย

เพราะเคยถือเป็นกันเอง จึงติดนิสัยเป็นคนไม่รู้จักรักษาเกียรติและการให้เกียรติ

เพราะไม่เคยถือสาหาเรื่องกันในการพูดการจาและการทำการออกความคิดเห็น จึงติดเป็นนิสัยเป็นคนทำอะไรไม่รู้จักรักษากิริยามารยาท พูดไม่ค่อยรู้จักคำพูดและน้ำเสียงที่หยาบ ที่ละเอียด คำที่ควรหรือไม่ และคำต่ำหรือคำสูง และไม่สันทัดต่อการออกความคิดเห็น

เพราะไม่มีแหล่งสถาบันการศึกษาสูงในทางโลก และไม่ค่อยมีโอกาสได้ไปศึกษาตามสถาบันเท่าที่ควร จึงติดนิสัยเป็นคนไม่กระตือรือร้นต่อการศึกษา หรือบางบุคคลที่เผอิญได้ไปรับการศึกษาจนได้รับวุฒิบัตร จึงทำให้ตื่นความรู้ของตน เกิดความทะนงตนขึ้น เย่อหยิ่งจองหอง มองคนอื่นต่ำต้อยน้อยหน้ากว่าตน ถึงกินปลาร้าและไล่หมาไม่เป็น จึงมีคำติดปากอยู่ว่า “ว่าลืมพ่อ เรียกพ่อตนเองว่า ลุง”

เพราะไม่เคยมีแหล่งการค้า ไม่เคยเข้าสังคมที่มีเกียรติ จึงติดนิสัยเป็นคนงงงวย เก้อเขิน ขี้อาย ขี้กลัว หรือบางคนที่เผอิญมีโอกาสได้ไปผ่านความเจริญมาแล้ว ชักจะเห่อเหิมหลงใหลลืมตนที่เรียกว่า “มะพร้าวตื่นดก” ศิลปวิทยาไม่มี หน้าที่การงานไม่มี แต่มักจะเบ่งบู๊ เป็นนักเที่ยวจนกระเป๋ากางเกงขาด เซ็นชื่อไม่เป็น แต่ปากกาหมึกซึมติดกระเป๋าเสื้อเป็นตับๆ หาเงินไม่เป็นแต่เอาบุหรี่ซิกาแรตมาเป็นเกียรติ หรือนาฬิกาข้อมือมาเป็นเกียรติ นี่คือ ได้กินอิ่มแล้วลืมคุณของข้าว ผาสุกสบายจนลืมพ่อแม่ สนุกสนานจนลืมตัว

เพราะความอุดมสมบูรณ์ไปด้วยดินฟ้าอากาศและพืชพันธุ์ธัญญาหาร และความเยือกเย็นสงบสุข ดังกล่าวมาแล้วนั้น จึงเป็นเหตุให้คณะญาติผู้ใหญ่ของข้าพเจ้าที่ได้ประสบกับความแห้งแล้งเกิดขึ้นในถิ่นเดิมนั้น ทำให้อลเวงป่วนปั่นเดือดร้อนวุ่นวานระสับระส่ายกันทั่วไปหลายหมู่บ้าน จึงได้ออกเที่ยวตระเสณแสวงหาภูมิประเทศที่อุดมสมบูรณ์ด้วยฟ้าฝนชลขาวและพืชพันธัญญาหาร

เผอิญได้มาพบที่บ้านตาลโกนอันเป็นภูมิประเทศที่เหมาะสมกับความเจตนารมณ์ของตน แล้วเดินทางกลับไปบ้านเดิมของตน ปรึกษาหารือกันเป็นที่ตกลงเรียบร้อยแล้ว เตรียมสิ่งของเสบียงอาหารสำหรับเดินทางและล้อเกวียนเสร็จแล้ว ออกเดินทางอพยพครอบครัวมาตั้งหลักแหล่งอยู่ที่บ้านตาลโกนตั้งแต่ครั้งนั้นต่อมา บ้านเดิมคือ บ้านหนองหลัก ตำบลโพนบก อำเภอม่วงสามสิบ จังหวัดอุบลราชธานี ที่อพยพกันครั้งนั้นจะมากน้อยเท่าไรนั้น ข้าพเจ้าไม่ทราบ ทราบแต่ว่าเป็น ปู่ ย่า ตา ยาย และญาติๆ รุ่นนั้นหลายคน กับลูกๆ คือ รุ่นบิดามารดาของข้าพเจ้าเท่านั้น และได้มีพวกที่อยู่บ้านใกล้เคียงกันมาอีก เช่น บ้านเศรษฐี บ้านหนองฮาง บ้านหนองแฮ้ง บ้านไผ่ใหญ่เป็นต้น และปีต่อๆ ไปก็ยังมีผู้ติดขึ้นมาอยู่ด้วยอีกเรื่อยๆ

เดิมทีที่บ้านตาลโกนนั้น เป็นบ้านเล็กๆ ไม่กี่หลังคาเรือน เคยเป็นภูมิประเทศที่บ้านผู้เมืองคนมาก่อนแล้วแต่นาน คงเหลือเป็นถิ่นที่รกร้างเท่านั้น จึงปรากฏว่ามีต้นตาลใหญ่อยู่ที่ตั้งบ้านนั้น แต่เพราะเป็นต้นตาลแก่มาก จึงเกิดเป็นโพรงที่ลำต้น ชาวบ้านเรียกว่า ตาลโกน อาศัยมูลเหตุจากต้นตาลแก่ ไม่ปรากฏผู้ใดปลูกนั้นเองเป็นนิมิต ชาวบ้านจึงตั้งชื่อว่า “บ้านตาลโกน” เดิมจริงตั้งบ้านกันอยู่ที่บริเวณต้นตาลนั้น เมื่อชาวบ้านอพยพจากเมืองอุบลมากันมาก จึงขยับขยายออกมาตั้งบ้านเรือนกันออกมาทางทิศต้นตาลโดยลำดับ เพราะบริเวณพื้นที่กว้างขวางกว่าที่เดิม ภายหลังมาที่บริเวณต้นตาลนั้นเลยเป็นที่สวนที่นาของเอกชน ตกลงว่า ต้นตาลโกนอยู่ทางทิศเหนือของบ้าน

เมื่อได้ว่าถึงเรื่องบ้านแล้ว ก็เลยจะถือโอกาสเล่าเรื่องราวของบ้านตาลโกนต่อไปเท่าที่จำได้ เพื่อกันลืมของอนุชน

สำหรับบ้านนี้มีบริเวณเป็นพื้นราบเสมอไปทางทิศตะวันออกและทางทิศใต้ ทางทิศตะวันตกของบ้าน จากริมหมู่บ้านจะค่อยๆ ลาดต่ำลงไปโดยลำดับ จนถึงแม่น้ำยาม ประมาณ ๑ กม. เศษ เลยจากแม่น้ำไปประมาณ ๑ ก.ม. จะเป็นดงหรือป่าชัฏ มี ๒ แห่งติดต่อกัน คือ ดงพระเจ้า กับ ดงพันนา ในดงมีเสือมีหมี ผีร้าย กวาง ฟาน ละมั่ง หมูป่า เป็นต้น นอกจากนายพรานแล้ว ถ้าคนเดียวจะไม่กล้าเข้าไป

ถัดจากดงออกมาหาแม่น้ำยาม จะเป็นป่าไม้เต็ง รัง ประดู่ แดง เป็นต้น และเป็นทำเลปล่อยสัตว์พาหนะและสัตว์ของเลี้ยง มีวัวควาย เป็นต้น เพราะสมัยนั้น แต่ละครอบครัวจะมีควายฝูง วัวฝูง ครอบครัวละมากๆ ไม่ต่ำกว่าอย่างละ ๒๐ ตัว ขึ้นไป ฤดูทำนา นอกจากควายหรือวัวตัวที่จะใช้งานแล้ว ต้องไล่ต้อนเป็นฝูงๆ ไปปล่อยไว้ในบริเวณที่ดังกล่าวนั้นทั้งหมด ไม่มีการเลี้ยงดู ๗ วัน หรือ ๑๕ วัน จึงจะไปเยี่ยมคอยสำรวจดูครั้งหนึ่ง นอกจากเสือป่า หรือหมาไนจะกัดกินแล้วไม่มีการเสียหาย เพราะสมัยนั้น เสือมนุษย์ยังไม่มี คนยังเป็นคน สัตว์ยังเป็นสัตว์ แม้ควายวัวก็ไม่นิยมการฆ่ากิน จะได้กินเนื้อควายเนื้อวัว ก็ต่อเมื่อมันตายตามยถากรรมของมันจึงจะได้กิน เพราะท่านถือว่า ควายก็ดี วัวก็ดี เป็นสัตว์ที่มีคุณต่อมนุษย์ ถ้าผู้ใดไปฆ่าควาย ฆ่าวัว ถือกันว่าเป็นคนชั่วช้าลามกมาก ถึงกับเหยียดหยามประณามชื่อคนเช่นนั้น เป็นคนนอกสังคม

ถัดจากแม่น้ำยามมาหาบ้าน เป็นพื้นที่ทำนา แต่บางปีที่น้ำมาก ข้าวกล้าจะถูกน้ำท่วมตายเป็นส่วนมาก บริเวณดังกล่าวนั้นเรียกกันว่า ทุ่งตาลโกน และทุ่งหนองจาน ระหว่างแม่น้ำยามกับบ้าน มีแหล่งน้ำอีกแห่งหนึ่งคล้ายแม่น้ำ แต่ต้นน้ำและปลายน้ำขาดไป เรียกกันว่า กุดปลาค่าว ริมฝั่งสองข้างรกชัฏไปด้วยป่าและกอไผ่ มีเต่ามีปลามาก ผีก็ดุร้าย มีคนที่ถูกผีแห่งนี้ทำร้าย ตายไปแล้วหลายคน บางปีผีแห่งนี้จะเข้าไปอาละวาดผู้คนในบ้านถึงเจ็บป่วยล้มตายกันอย่างน่ากลัว เวลาค่ำมืด มักปรากฏตัวเป็นหมาใหญ่ตัวดำที่อกขาวให้คนพบ หรือเป็นห่านร้อง เป็นไก่กกลูก

สมัยเมื่อท่านอาจารย์เสาร์และท่านอาจารย์มั่น ไปพักวิเวกอยู่ที่ราวป่าใกล้กับหนองแสงใหญ่นั้น ท่านได้ให้พวกชาวบ้านปฏิญาณตนนับถือพระไตรสรณาคมน์ ผีแห่งนี้จึงค่อยจืดจางมาโดยลำดับ ไม่ดุร้ายเหมือนแต่เดิม สำหรับแม่น้ำยามนั้น เกิดจากภูผาเหล็กผ่านมาทางทิศตะวันออกของบ้าน แล้วอ้อมไปทางทิศเหนือผ่านไปตกแม่น้ำสงครามในเขตอำเภออากาศอำนวย กว้างประมาณ ๓๐ - ๔๐ เมตร มีไม้ไผ่ป่าอยู่ตามบนฝั่งทั้งสองข้าง มีน้ำไม่ขาดแห้งตลอดปี มีเต่า ปลา กุ้ง หอย นานาชนิด น้ำใสสะอาด แต่มีรสกร่อยบ้างเล็กน้อย

บ้านตาลโกนมีหมู่บ้านใกล้เคียงอยู่ล้อมรอบดังนี้ ทางทิศตะวันออกประมาณ ๓ ก.ม. มีหมู่บ้านหนองหวาย, ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ประมาณ ๔ ก.ม. มีหมู่บ้านตาลเนิ้ง ใกล้เข้ามาอีก มีหมู่บ้านหนองหลักช้าง สมัยก่อนที่ตั้งของบ้านนี้เป็นที่คนเลี้ยงช้างนำช้างมาผูกไว้ เพราะมีเสาไม้เนื้อแข็งอยู่กลางหนองปรากฏอยู่ ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือประมาณ ๓ ก.ม. มีหมู่บ้านนาเตียง ซึ่งตั้งอยู่ใกล้กับแม่น้ำปลาหาง

ทางทิศใต้มีหมู่บ้านโคกพุทรา บ้านนี้ตั้งอยู่ใกล้กับหนองเลี้ยงช้าง สมัยก่อนพวกช้างนำเอาช้างมาเลี้ยงตามริมฝั่งของหนองนี้ ปรากฏว่า มีบ่อน้ำอยู่ทางทิศตะวันตกของบ้าน เรียกว่า “สร้างคำ” ซึ่งอยู่ในเขตนาปู่ของข้าพเจ้า พวกช้างคงมาพักอยู่ที่เป็นบริเวณของบ้านนั้นเองจึงทำให้มีหมู่ไม้กะทันเกิดขึ้น คือเป็น โคกกะทัน เมื่อเป็นหมู่บ้านแล้วจึงตั้งชื่อตามต้นกะทันว่า บ้านโคกพุทรา

ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ประมาณ ๒ ก.ม. เศษ มีหมู่บ้านดงแสนตอ บ้านนี้ต้องเจาะดงพันนาตั้งบ้าน อุดมด้วยของป่าและต้นไม้ผล เช่น มะไฟ ขนุน เป็นต้น ทั้งกินเองทั้งแบ่งปันพี่น้องบ้านอื่นก็ไม่หมด เน่าทิ้งเกลื่อนกลาดตามสวน มีหนองใหญ่อยู่ข้างบ้าน ชื่อว่า หนองขุมดิน ปลามาก เต่าก็ตัวโตๆ ทั้งนั้น หอยมากกว่าแห่งอื่น และมีหมู่นกนานาพันธุ์มาอาศัยอยู่จำนวนมาก ฝูงปลาจะอ้วนพีกว่าที่แห่งอื่น ทางทิศเหนือประมาณ ๗ ก.ม. เศษ มีหมู่บ้านสร้างดู่ บ้านสร้างแป้น ซึ่งตั้งอยู่ใกล้แม่น้ำยามเหมือนกัน

ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ประมาณ ๖ ก.ม. มีบึงใหญ่ที่อุดมด้วยสัตว์น้ำนานาชนิด มีแหล่งน้ำไหลออกมาชั่วฟ้านาปีตลอดกาล แต่ผีดุร้ายหน่อย ใครไปทำอะไรที่ไม่ประสบอารมณ์มัน มีหวังต้องตายแน่ สมัยปัจจุบันนี้เหมาะสมในการปรับปรุงเป็นอ่างเก็บน้ำ ดีที่สุด เพราะหมู่บ้านใกล้เคียงมีอยู่ทุกทิศทุกทาง แต่รอบๆ บ้านยังเป็นป่าอยู่โดยรอบ

ภายในบ้านแต่ละครอบครัว จะเป็นสวนครัวประจำทุกครอบครัว มีต้นพร้าว ต้นหมาก มะม่วง มะขาม พลู น้อยหน่า ทับทิม ข่า ขิง เป็นต้น มีการถ่ายหนักถ่ายเบา ถ้ากลางคืนชอบขุดถ่ายในบริเวณสวนครัว ถ้าเป็นกลางวันต้องวิ่งเข้าป่า ไม่นิยมทำส้วมถ่าย

ทางทิศตะวันออกของบ้าน จะเป็นป่าที่รกทึบมาก เรียกกันว่า “ดอนยาครู” ที่บริเวณนั้น สันนิษฐานแล้วคงเป็นวัดมาแต่สมัยก่อน และปรากฏว่ามีหลุมเพาะก็มี ผีชักจะดุอยู่บ้าง ใครๆ ไม่กล้าจะเข้าไปคนเดียวได้ ทั้งเป็นทางผ่านไปป่าช้าด้วย ทางทิศใต้บ้าน เป็นที่ลุ่มบ้าง เป็นที่ดอนบ้าง และเป็นป่าเต็งรังส่วนมาก พื้นที่เป็นหินลูกรังทั่วๆ ไป แต่สำหรับเรื่องน้ำดื่มนั้น ขุดน้ำบ่อได้ในที่ทั่วไปไม่ลำบากทั้งภายในหมู่บ้านและตามไร่นา เป็นน้ำที่ใช้ดื่มได้ทั่วไป

เท่าที่เล่ามาแล้วนั้นเป็นสภาพเดิมของบ้านตาลโกนในยุคนั้น ยุคปัจจุบันนี้ให้ดูด้วยตนเอง จักไม่นำมากล่าวแต่ประการใด

(มีต่อ ๑)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:36 pm

๏ อัตโนประวัติ

ข้าพเจ้าเป็นคนสองตระกูล คือ ตระกูลสีลารักษ์ เป็นตระกูลบิดา ตระกูลมาริชิน เป็นตระกูลมารดา ท่านทั้งสองได้ประกอบมงคลสมรสกันที่บ้านตาลโกน ตำบลตาลเนิ้ง อำเภอบ้านหัน (สว่างแดนดิน) จังหวัดสกลนคร เมื่อแต่งงานเสร็จแล้ว คงอยู่กับพ่อตาแม่ยายมาเรื่อยๆ เพราะฉะนั้นข้าพเจ้าจึงมีสถานะเดิมดังนี้คือ นายแหลม สีลารักษ์ เป็นบิดา นางจันทร์ สีลารักษ์ เป็นมารดา เกิดเมื่อ ๑ ฯ ๖ ๙ ปีจอ วันที่ ๑๓ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๖๕ ณ บ้านตาลโกน ตำบลตาลเนิ้ง อำเภอบ้านหัน จังหวัดสกลนคร ญาติๆ ตั้งชื่อให้ว่า วัน เพื่อให้เสียงกินสัมผัสกับชื่อของมารดา มีน้องชายร่วมบิดามารดาเดียวกัน ๑ คน ชื่อ ผัน

เมื่อมารดาคลอดบุตรคนที่ ๒ แล้ว อีกไม่นานวันเท่าไร ก็ได้ถึงแก่อนิจกรรมไปตามยถากรรม อายุข้าพเจ้าพึ่งย่างเข้าปีที่ ๓ เท่านั้น มารดาก็จากไป ไม่มีวันที่จะกลับมาให้ลูกๆ อยู่ในอ้อมอกอีก

จากนั้นต่อไป บิดาก็กลับคืนไปอยู่บ้านของปู่ตามเดิม ข้าพเจ้าต้องติดตามบิดาไปอยู่อาศัยกับปู่ไปเรื่อยๆ ฝ่ายน้องชายต้องเป็นภาระของยายเลี้ยงดูปูเสื่อจนตลอด

ครั้นภายหลัง บิดาได้ประกอบพิธีแต่งงานใหม่อีก กับนางพิมพ์ สารทอง ได้ไปสร้างบ้านหลังหนึ่งอยู่เฉพาะ มีบุตรด้วยกัน ๓ คน เป็นชายด้วยกันทั้งสิ้น คือ นายบุญโฮม ๑ นายนิยม ๑ นายดำ ๑ แต่ข้าพเจ้าคงยังอยู่กับปู่ตามเดิม

แต่การทำนานั้นก็ บิดาของข้าพเจ้านั้นเอง เป็นหัวเรี่ยวหัวแรงในครอบครัวของปู่ เพราะบิดาของข้าพเจ้าเป็นบุตรคนโต และน้องๆ ที่โตหน่อยก็เป็นผู้หญิง จึงแยกการประกอบการงานยังไม่ได้ ทั้ง พี่ๆ น้องๆ ด้วยกันก็ไม่เคยมีปากเสียงกัน อีกประการหนึ่ง ปู่เป็นคนนิสัยใจคอกว้างขวางกับพี่น้องลูกหลานมาก เช่น พวกญาติๆ ที่อพยพติดตามมาภายหลัง ยังไม่ได้ที่อยู่ หรือที่ทำมาหากิน ต้องมาอาศัยอยู่และทำนาทำสวนอยู่กับท่าน จนกว่าจะมีบ้านอยู่และมีที่นาที่สวนทำมาหากินเรียบร้อยแล้วจึงจะแยกไปอยู่เป็นส่วนตัว ถ้าประเภทครอบครัวหญิงหม้ายที่ลูกๆ ยังเด็กอยู่ ปู่จะต้องเป็นที่พึ่งให้แก่พวกนั้นเป็นพิเศษ คืออาศัยทำนาด้วย ทำสวนด้วย ตลอดทั้งอาหารการบริโภค เครื่องนุ่งห่ม และการเจ็บไข้ได้ป่วย ไม่มีค่าเช่า ค่าบริการ หรือดอกผลแต่ประการใด ตระกูลของปู่ ย่า ก็ดี ตระกูลของ ตา ยาย ก็ดี ไม่เคยอดอยากทุกข์จน และไม่เคยลุ่มรวย เรียกว่า ไม่ถึงกับอด และไม่ถึงกับมั่งมีอย่างประเภทคนรวยทั้งหลาย

สมัยนั้นมีการทำนาเป็นพื้นและมีสวนกล้วย สวนอ้อยพออาศัยเป็นไปให้อยู่กันผาสุกสบายเท่านั้น ควายฝูง วัวฝูง ถึงจะมีกันไว้มากๆ ก็จริง แต่เลี้ยงกันไว้เพื่อให้มีมาก นานๆ จึงจะได้ขายทีหนึ่ง วัวแม่สาวตัวละ ๖ สลึงอย่างแพง วัวเกวียนคู่ละ ๑๒ บาท ๑๕ บาท ๒๐ บาทเป็นอย่างแพง ควายหนุ่มตัวละ ๑๕ บาท หรือ ๒๐ บาท ข้าวสารเหนียวเอาใส่เกวียนไปขายบ้านท่าบ่อ ศรีสงคราม แสนละ ๖ สลึง หรือ ๓ บาท (๑๒๐ ก.ก.) ถ้าไปขายอำเภอกุมภวาปีต้องแสนละ ๓ บาท เป็นมาตรฐาน ถ้าไปขายได้ถึงเมืองโคราชจะขายได้อย่างมากก็ แสนละ ๖ บาทเป็นอย่างแพง

คนขยันและแข็งแรงจะเอาข้าวสารเหนียวไปขายได้ปีละ ๑ - ๓ เที่ยวเป็นอย่างมาก นอกนั้นก็เอาควายผู้ขนาดล่ำสันไล่กันลงไปขายสระบุรีบ้าง อยุธยาบ้าง ปราจีนบุรีบ้าง นครนายกบ้าง ไปกันเป็นแรมๆ ปี จึงจะได้กลับ บางคนที่เป็นคนหนุ่มเกิดแต่งงานอยู่ทางโน้นเลยก็มี การขายนั้น ถ้าเป็นควายดี ร่างกายแข็งแรง จะขายได้อย่างมากไม่เกินตัวละ ๓๐ บาท คิดแล้วคงตกเป็นกำไรอย่างมากตัวละ ๕ - ๑๐ บาท เท่านั้น บางพวกก็เอาวัวผู้ไล่ต้อนไปขายถึงเมืองอังวะ ย่างกุ้ง ประเทศพม่า อย่างดีขายกันได้ตัว ๑๐ - ๒๐ บาท กำไรตกตัวละ ๕ - ๑๐ บาทเช่นเดียวกัน แต่การไปขายวัวประเทศพม่านั้น ต้อง ๒ - ๓ ปีจึงจะกลับถึงบ้าน บางคนเกิดตกค้างอยู่ถึงเมืองพม่าก็มี

ตามธรรมเนียมของพวกพ่อค้าควาย พ่อค้าวัว ต้องมีวัวต่างสำหรับบรรทุกสัมภาระบางอย่างไปด้วย ๒ - ๓ ตัว พ่อค้าแต่ละพวก จะต้องมีหัวหน้านำหมู่คณะหนึ่งคน เรียกกันว่า “นายฮ้อย” สำหรับนายฮ้อยนั้น ต้องเป็นผู้รับผิดชอบของหมู่คณะทุกประการ ประกอบด้วยลักษณะดังนี้ คือ

๑) เป็นผู้ชำนาญทาง

๒) เป็นผู้พูดจาคล่องแคล่ว

๓) เป็นผู้รู้กฎหมายระเบียบและประเพณีของท้องถิ่นนั้นๆ เป็นผู้มีปัญญา ความฉลาดในการติดต่อสังคม ในการซื้อขาย ในการรักษาทรัพย์ ในการรักษาชีวิตเป็นต้น

๔) เป็นคนซื่อสัตย์สุจริต โอบอ้อมอารี มีเมตตาจิต ไม่เห็นแก่ประโยชน์ตน ไม่คดโกง ฉ้อฉล เบียดบังเอาเปรียบในลูกน้องของตน

๕) เป็นผู้มีความแกล้วกล้าสามารถอาจหาญ มีการยอมเสียสละ ต่อสู้เหตุการณ์โดยไม่หวั่นไหว

๖) เป็นผู้เก่งทางอยู่ยงคงกระพัน ยิงไม่ออก ฟันแทงไม่เข้า ตีไม่แตก จับไม่อยู่ เป็นต้น

๗) เป็นผู้ฉลาดในการวางแผน เช่น จะออกเดินทางในเวลาใด ควรจะให้ใครออกก่อน อยู่ท่าม และอยู่ตามหลัง พักกลางวันและพักค้างคืนที่ใด จะให้น้ำให้หญ้าแก่สัตว์อย่างไร ไปช้าไปเร็วขนาดใด เป็นต้น

๘) เป็นผู้รู้จักสอดส่องมองรู้ทันท่วงทีต่อเหตุการณ์ที่จักเกิดขึ้น

นี่คือ ลักษณะผู้เป็นนายฮ้อย ผู้ที่จะเป็นนายฮ้อยนั้น ไม่มีการหาเสียงอย่างผู้แทนราษฎร หรือนักการเมืองทั้งหลาย เป็นความเห็นดีเห็นชอบของเพื่อนฝูง หรือเฒ่าแก่บ้านเมือง โดยเพื่อนฝูงหากขอร้องให้เป็น และพร้อมกันยกยอกันขึ้น ครั้นแล้วก็ต้องเคารพนับถือเชื่อฟังกัน ร่วมทุกข์ร่วมสุขกัน ร่วมเป็นร่วมตายกัน

สมัยนั้นพวกพ่อค้าวัว พ่อค้าควาย ต้องไล่ต้อนสัตว์ลงไป จะต้องผ่านเขตเขาใหญ่ ซึ่งมีมหาโจรเขาใหญ่คอยสกัดทำร้ายเป็นประจำ ด่านผู้ร้ายที่สำคัญขนาดเขตอันตรายสีแดง ก็คือ “ปากช่อง” “ช่องตะโก” พวกพ่อค้าทั้งหลายจะขี้ขลาดตาขาวลาวพุงดำไม่ได้ ต้องกล้าเก่ง ฮึกหาญ เตรียมต่อสู้ทุกคน ไม่เขาก็เราขึ้นชื่อว่าลูกผู้ชาย ต้องบุกให้ผ่านพ้นอันตรายให้จนได้ นายฮ้อยต้องมีปืนมีดาบติดตัวเสมอ เมื่อมีเวลาเหตุการณ์ ต้องออกหน้าออกตาในการต่อสู้ ถ้านายฮ้อยดีก็ปลอดภัยทั้งขาไปขากลับ

เมื่อเวลาขากลับนั้น จวนจะถึงบ้านแล้ว ต้องพักแรมในสถานที่ใดที่หนึ่งก่อน แล้วส่งข่าวไปหาทางบ้าน ว่าพรุ่งนี้จะได้เดินทางกลับมาถึงบ้านเวลาประมาณเท่านั้น ก่อนจะถึงบ้านประมาณ ๒ - ๓ ก.ม. จะต้องจุดประทัดหรือยิงปืนเป็นเครื่องสัญญาณ ฝ่ายพี่น้องลูกเมียได้ยินสัญญาณแล้วก็เตรียมตัวออกไปต้อนรับห่างจากบ้านประมาณ ๑ ก.ม. ซึ่งต่างฝ่ายต่างก็มีบรรณาการฝากต้อนกันโดยความร่าเริงบันเทิงใจ ฝ่ายภรรยาบางคนถึงกับน้ำตาคลอเลย เพราะความปลื้มปีติที่ได้พบหน้าสามีของตน พวกพ่อค้าทั้งหลายมักจะเตรียมเสื้อผ้า ขนม ประทัด มาแจกลูกหลานของตนในเวลานั้น พวกเด็กๆ เวลาได้รับของแจกก็ดีใจใหญ่ เดินจุดประทัดกลับบ้านสนั่นหวั่นไหว ข้าพเจ้าเองก็เคยไปต้อนรับลุงกับเพื่อนๆ เหมือนกัน

สำหรับการเอาวัวควายไปขายในสมัยนั้น ได้ยินผู้ที่เคยไป เล่าให้ฟังว่า การเดินไปกว่าจะถึงแหล่งขาย ลำบากมาก บางครั้งเกิดวัวควายเจ็บป่วยล้มตายจนขาดทุนป่นปี้ก็มี หรือวัวควายเกิดเจ็บป่วยแล้วรักษานานหาย ต้องขายขาดทุนก็มี บางครั้งเกิดโจรผู้ร้ายวางแผนแย่งชิงเอาไปก็มี บางครั้งเกิดการต่อสู้กับพวกผู้ร้าย ถูกบาดเจ็บไปก็มี เกิดต่อสู้กันถึงตายก็มี บางครั้งเกิดไปผ่านอหิวาตกโรค หรือ ฝีดาษ ซึ่งกำลังเกิดระบาดระหว่างทาง โดยมากมักเป็นบ่อยที่โคราช เกิดป่วยหรือตายด้วยโรคระบาดนั้นก็มี

ฝ่ายพ่อแม่พี่น้องเพื่อนฝูงและลูกเมียที่อยู่ทางบ้าน เป็นห่วงในผู้ที่จากไปมากที่สุด คอยฟังข่าวคราวสุขทุกข์ของผู้จากไปอยู่ทุกวิถีทาง และคอยการกลับว่าวันไหนหนอจะโผล่หน้ามาถึงบ้าน คอยแล้วคอยเล่าจนเป็นจินตนาคติพังเพยว่า “เหมือนนกยางคอยปลา เหมือนนกกะทาคอยปลวก เหมือนลูกรวกอยู่น้ำคอยท่าหมู่ฝน”

เพราะฉะนั้น เมื่อคณะพ่อค้าเหล่านั้นเดินทางกลับบ้านจวนจะถึง จึงต้องส่งข่าวให้ทางบ้านทราบ และนัดวันเวลา ตลอดถึงเส้นทางให้ทราบเรียบร้อย คืนวันนั้น มักจะไม่ได้นอนกันเพราะความดีใจที่บอกไม่ถูก พอถึงเวลานัดแล้ว ขบวนออกไปต้อนรับที่นอกบ้านนั้นมีเป็นขบวนใหญ่น่าดู คล้ายกับขบวนต้อนรับเสด็จก็ว่าได้ ขณะที่ทั้งสองฝ่ายได้พบหน้ากันแล้ว จึงแสนที่จะปลื้มใจดีใจทั้งสองฝ่าย ผู้ที่บ่อน้ำตาอยู่ลึกก็เพียงเต็มตื้นในจิต แต่ผู้ที่บ่อน้ำตาอยู่ตื้น ก็จะไหลออกอย่างกลั้นไม่อยู่

ฝ่ายผู้เป็นภรรยามักจะแสดงความบริสุทธิ์ของตนเพื่อให้สามีทราบถึงความบริสุทธิ์ใจ ด้วยการนุ่งห่มให้สุภาพเรียบร้อยตามปกติของแม่บ้านที่ดี หาได้ประเจิดประเจ้อเหมือนแฟนๆ สมัยปัจจุบันนี้ไม่ เพราะประเพณีของผู้หญิงในสมัยนั้น เมื่อแต่งงานไปแล้ว จะต้องงดความเป็นสาวออกทันที ไม่สนใจต่อการแต่งเนื้อประเทืองกายให้หรูหรา รักษาความสวยงามของตนด้วยความสะอาดและความสุภาพเรียบร้อยเท่านั้น จะมีบ้างก็สมัยที่งานเทศกาลของบ้านเมือง หรือหลังจากการคลอดบุตรไปแล้วเท่านั้น

สมัยนั้นแม่บ้านทั้งหลายจึงไม่เสียความประพฤติและไม่ทำลายประเพณีอันดีงามภายในตระกูลของตัวเอง เป็นเทพธิดาแม่บ้านของบุตรธิดาทั้งหลาย จึงสมกับคำว่า แม่เป็นพรหมของบุตร แม่เป็นเทพธิดาของบุตร แม่เป็นอาจารย์ของบุตร แม่เป็นแบบพิมพ์ของบุตร แม่เป็นเจดีย์ของบุตร เมื่อเป็นแม่แล้วจึงไม่สมควรจะไปแย่งตำแหน่งสาวจากธิดาของตน ซึ่งทำให้บุตรธิดาของตนคลายความเคารพนับถือยำเกรงในตน เพราะการนุ่งชั่ว ห่มชั่ว นั่นเอง ทำลายศักดิ์ศรีของผู้เป็นแม่ทั้งหลาย ก็แลการนุ่งห่มที่ดีที่ชั่วนั่นแล ย่อมบ่งบอกถึงคุณธรรมอันน่านับถือ และความเลวร้ายอันไม่น่านับถือ ของแม่เจ้าประคุณทั้งหลายในโลกนี้ทุกกาลทุกสมัย

ครั้นเมื่อพบปะสังสรรค์กันพอสมควรแล้ว ก็เคลื่อนย้ายขบวนกลับเข้าไปสู่บ้านเรือนของตน ๆ แต่วันนั้นต้องรีบรับประทานอาหารเย็นแต่หัวค่ำหน่อย เสร็จจากรับประทานอาหารแล้ว บรรดาพวกพ่อค้าทั้งหลายที่ร่วมพาณิชยกรรมด้วยกันทุกคน ต้องไปรวมกันที่บ้านนายฮ้อย ตามธรรมดาต้องเอาเสื่อที่ทำด้วยคร้า (ลายมือท่านอาจารย์คือ คร้า) ลงไปปูกับดินบริเวณหน้าบ้านนายฮ้อย เพราะพวกญาติพี่น้องและเพื่อนบ้านทั้งหลายจะต้องแห่กันมารวมที่สถานที่นั้นเป็นจำนวนมาก จากนั้นพวกพ่อค้าทุกคนจะต้องเอาไถ้เงินเหรียญบาทและเหรียญสตางค์มาเทลงที่เสื่อผืนหนึ่ง เสร็จแล้วนายฮ้อยก็จัดการแบ่งเงินนั้นให้แก่พวกลูกน้องของตน ตามสิทธิ์ส่วนน้อยมากของแต่ละบุคคล

นายฮ้อยเป็นผู้รับผิดชอบการซื้อการขายให้แก่ลูกน้องทุกคน ส่วนของนายฮ้อยก็เป็นส่วนของตน ไม่ได้คิดหักเอาเปอร์เซนต์จากลูกน้องแต่ประการใด และไม่เคยเอารัดเอาเปรียบกัน ไม่เคยฉ้อฉลเบียดบังเอาของกัน โดยมากเวลาขายของเสร็จเรียบร้อยแล้ว จะรวมเงินทั้งหมดที่ไปด้วยกันทุกคนเข้าเป็นก้อนเดียว แล้วผลัดเปลี่ยนกันถือในเวลาเดินทาง เพราะเงินสมัยนั้นหนักมาก เมื่อเดินทางกลับถึงบ้านแล้ว จึงต้องประชุมกันสะสางบัญชีแยกส่วนออกให้เป็นของแต่ละบุคคล น้อยมากตามทุนและกำไรของบุคคลนั้นๆ พวกญาติพี่น้องและเพื่อนบ้านรับทราบด้วยกันทุกคน และต่างก็แสดงมุทิตาจิตในกันและกันพูดหยอกเย้าสนุกสนานร่าเริงกันเป็นการใหญ่ พวกอยู่ทางบ้านก็ซักถามความสุขทุกข์และโน้นนี้จากผู้ไป ฝ่ายผู้ไป กลับมาก็เล่าถึงความสุขทุกข์และเรื่องราวต่างๆ ให้ผู้อยู่ทางบ้านฟัง คืนวันนั้นสังสรรค์กันด้วยความร่าเริงบันเทิงใจ ผู้เดินทางกลับมาก็หายเหนื่อย ผู้อยู่ทางบ้านก็หายห่วงหายโศก เสร็จจากนั้นก็เลิกรากันกลับบ้านของตนๆ

วันต่อๆ ไปยังมีการประกอบพิธีสิริมงคลผูกข้อผูกแขนสู่ข้าวสู่ขวัญให้แก่บรรดาพวกพ่อค้าที่เดินทางกลับมาถึงบ้านด้วยความสวัสดีด้วย ซึ่งเป็นประเพณีส่งเสริมพาณิชยกรรมของคนสมัยนั้น ต่างจากสมัยปัจจุบันนี้มาก ซึ่งมีแต่ความอิจฉาตาร้อน กดขี่ข่มเหงกัน เอารัดเอาเปรียบกัน ลักกัน ปล้นกัน ล้างผลาญกัน สังหารกัน ใส่ร้ายป้ายสีกัน โลภเอาของกัน ยึดเอาของกัน คิดแต่จะเป็นเจ้า เฝ้าแต่จะจับผิด หาความเป็นมิตรต่อกันมิได้ ความเจริญมีหนึ่งร้อยเปอร์เซ็นต์ ความเสื่อมเสียสองร้อยเปอร์เซ็นต์ ความสงบสุขห้าสิบเปอร์เซ็นต์ ความทุกข์ความเดือดร้อนวุ่นวายร้อยห้าสิบเปอร์เซ็นต์

นี่คือยุคมิคคสัญญี ยุคมหาวินาศ หรือยุคอธรรมปฏิรูป หาของแท้ของจริงได้ยาก คนที่ซื่อสัตย์สุจริตขาดความนิยมนับถือ คนที่ทำจริงพูดจริงหาผู้เชื่อถือมิได้ คนที่ประพฤติดี กลับถูกดูหมิ่นเหยียดหยาม คนที่สุภาพเรียบร้อยถือกันว่าเป็นคนคร่ำครึ คนที่ประพฤติปฏิบัติอยู่ในศีลธรรมหาว่าถ่วงความเจริญของโลก สมัยใดจิตของคนแข็งกระด้างมืดมนอนธกาล ประกอบด้วยอธรรม พระยามาราธิราชย่อมเข้าครอบงำจิตใจของคนทั้งหลาย คนที่ทำชั่ว พูดชั่ว คิดชั่วนั้นแล จักปรากฏเด่นในสังคมมนุษย์ คนไหนที่มีเล่ห์กลประจลสอพลอรู้ยอนาย คนนั้นจักก้าวหน้าในหน้าที่การงานโดยไม่ต้องทำงานให้ลำบาก คนที่ก้มหน้าทำแต่การงานด้วยเจตนาอันบริสุทธิ์มุ่งแต่จะให้การงานนั้นๆ สำเร็จลุล่วงไปด้วยดี คนเช่นนั้นจะเป็นคนนั่งเบ้าไม่ก้าวหน้าในหน้าที่การงาน หรือบางครั้งคนที่ซื่อสัตย์สุจริตนั่นแลจะเป็นแพะรับบาป

เมื่อมนุษย์ทั้งโลกนี้หันเหเปลี่ยนแปลงสภาพไปเป็นยุคอธรรมปฏิรูปเมื่อใด ความอยุติธรรม ฉันทาคติ โทสาคติ โมหาคติ ภยาคติ และวิหิงสา พยาบาท ก็เกิดขึ้นเมื่อนั้น เหล่าพลพรรคของยักษ์ร้ายที่ถูกสาปไว้แล้วแต่นาน ก็กลับฟื้นฮึกเหิมกำเริบขึ้นมา ทำการอาละวาดแก่หมู่มนุษย์ทั้งหลาย

เหล่าพลพรรคของยักษ์ร้ายมี ๓ กองพล คือ กองพลอยาก ๑ กองพลยุ่ง ๑ กองพลอยาก ๑

และมีหน่วยวินาศกรรมอีก ๓ หน่วย คือ หน่วยยุบยับ ๑ หน่วยยับเยิน ๑ หน่วยย่อยยับ ๑

มีบ่อนทำลายเศรษฐกิจอีก ๒๕ บ่อน คือ บ่อนหยิบยืม ๑ บ่อนยักยอก ๑ บ่อนโยกย้าย ๑ บ่อนโยงใย ๑ บ่อนแยบยล ๑ บ่อนเยินยอ ๑ บ่อนยับยั้ง ๑ บ่อนโยนเย็น ๑ บ่อนเหยียบย่ำ ๑ บ่อนย่ำแย่ ๑ บ่อนยืดเยื้อ ๑ บ่อนแย่งยึด ๑ บ่อนหยิบหยอด ๑ บ่อนยัดเยียด ๑ บ่อนยุแหย่ ๑ บ่อนยุยง ๑ บ่อนยิ่งใหญ่ ๑ บ่อนยั่วยุ ๑ บ่อนยั่วยวน ๑ บ่อนยียวน ๑ บ่อนเยาะเย้ย ๑ บ่อนเย่อหยิ่ง ๑ บ่อนเหยียดหยาม ๑ บ่อนหยิบยืม ๑ บ่อนยับเยิน ๑

สมัยนั้น วัฒนธรรมการนุ่งห่มยังใช้ผ้านุ่งและผ้าถือ คือ ฝ่ายชายใช้ด้วยโสร่งหรือโจงกระเบน นอกจากคนจนแล้วจะต้องใช้ผ้าทอด้วยไหมเป็นผ้านุ่ง เวลาทำงานมักจะนุ่งกางเกงขาสั้นเพียงเข่า แต่ช่องขาทั้งสองกว้าง หรือใช้ผ้าเป็นผืนเหน็บรั้ง เวลาอาบน้ำไม่ค่อยนุ่งผ้า ภายหลังต่อมาอีก พวกคนหนุ่มนิยมนุ่งผ้าโสร่งแขก และกางเกงขายาวชนิดลายดอกขากว้าง ส่วนท่อนบนใช้ผ้าถือปกสองไหล่ แต่เวลาไหว้พระหรือเข้าหาผู้ใหญ่ จะต้องห่มเฉลียงบ่าข้างหนึ่ง ต่อมาอีก มีการตัดเสื้อใส่เสื้อกัน แต่ผ้าถือยังไม่ทิ้ง

ฝ่ายหญิงใช้นุ่งด้วยผ้าซิ่นที่ทอเอง แต่มีลวดลายต่างๆ ที่เรียกว่า “ซิ่นหมี่” ผู้ขยันก็ทอด้วยไหมซึ่งถือว่าสวยงาม ที่ทอด้วยด้ายก็มี เอาสีดำหรือสีครั่งเป็นพื้นสี ผ้าซิ่นด้านบนต่อผ้าอีกเป็นเป็นผ้ากว้างขนาด ๑๕ เซนติเมตร สีแดงเป็นพื้น ประกอบด้วยลวดลายเรียกว่า “หัวซิ่น” ด้านล่างต่อด้วยผ้าอีก กว้างขนาด ๑๐ เซนติเมตร สีดำ หรือ ขาวเป็นพื้น ประกอบด้วยลวดลายต่างๆ เรียกว่า “ตีนซิ่น” การนุ่งก็นุ่งเอาหัวซิ่นขึ้นข้างบน เอาตีนซิ่นลงข้างล่าง ถือการนุ่งให้เรียบร้อยหรือนุ่งดีมีศิริ ข้างบนปิดสะดือ ข้างล่างค่อนแข้งลงไป ถ้าผู้หญิงใดอะปะโลก (ลายมือท่านอาจารย์คือ อะปะโลก) เกิดไปนุ่งผ้าซิ่นสั้นขนาดใกล้เข่า สังคมจะรังเกียจ ดูถูกกันว่า “หญิงเคียว” ซึ่งหมายถึงหญิงแพศยา หญิงราคะจัด เป็นหญิงชาติชั่ว ไม่มีใครเขาปรารถนา เป็นคนทำลายวัฒนธรรมของผู้หญิง บรรดาพวกผู้หญิงด้วยกันรังเกียจมาก ถึงกับไม่คบหาคนเช่นนั้น เพราะกลัวจะเสื่อมเสียเกียรติศักดิ์อันดีงามของตน

สำหรับกายท่อนบนของหญิง ใช้ผ้าสองผืน คือผ้ารัดอกและผ้าถือ ซึ่งทอให้มีลวดลายต่าง ๆ ที่นิยมกันว่าสวยงาม ผ้าถือนั้นใช้คลุมสองไหล่บ้าง เปิดบ้างในบางกรณีเช่นเดียวกับฝ่ายชาย ภายหลังต่อมา มีการตัดเสื้อแทนผ้ารัดอกแต่ผ้าถือยังคงใช้อยู่ตามเดิม เป็นเสื้อไม่มีแขนและเป็นเสื้อแขนยาว เสื้อแขนยาวนั้นใช้สีดำเป็นส่วนมาก

สำหรับทรงผมนั้น ฝ่ายชายนิยมตัดกันเป็นพื้น ฝ่ายหญิงนิยมไว้ผมยาว ทำขมวดเกล้าเป็นจุกไว้ด้านหลังบ้างก็มี ไม่ได้ทำเป็นจุกก็มี ทัดทรงด้วยดอกไม้หอมต่างๆ แต่พวกผู้หญิงมักนิยมกันใส่ตุ้มหู พอโตขึ้นเป็นรุ่นสาว จะต้องเตรียมเจาะหูกันเป็นแถวๆ ทีเดียว เพื่อจะใส่ตุ้มหูนั้นเอง ที่ใส่สร้อยคอกันก็มีบ้างแต่ไม่มาก และนิยมใส่กำไลแขน กำไลขา ที่นิ้วมือก็มีใส่กำไลมือหรือแหวน ทาขมิ้นเป็นการประเทืองผิว ย้อมเล็บมือด้วยเอาใบไม้ชนิดหนึ่งมาห่อให้เกิดเป็นเล็บแดงขึ้น ใช้กินหมากเพื่อให้ริมฝีปากแดง นี่คือวัฒนธรรมพื้นบ้าน

ประเพณีการร่าเริงซึ่งทำให้ความเป็นอยู่มีชีวิตชีวาชุ่มชื่นเบิกบานไม่หงอยเหงา มีปี่ แคน พิณ ซอ ขลุ่ย เวลากลางคืนพวกคนหนุ่มจะเล่นกันสนุกสนานประจำทุกคืน พวกหญิงสาวก็จะปั่นด้ายคอยต้อนรับตามบ้านของตน แต่หาได้เที่ยวพร่ำพลอดกันตามตรอกตามมุมมืดไม่ เพียงเพื่อสนุกเฮฮาร่าเริงกันตามประเพณีเท่านั้น กลางวันต้องทำงานช่วยพ่อแม่ของตน หนุ่มสาวไม่เคยทิ้งงาน พวกคนหนุ่มต้องฝึกงานในหน้าที่ของตน เพื่อความเป็นพ่อบ้านที่ดีมีศิลปวิทยา เช่น การทำไร่ทำนาและฝีไม้ลายมือต่างๆ มีจักสานเป็นต้น

คนหนุ่มที่ไม่มีศิลปวิทยาทำอะไรไม่เป็น เพียงแต่อวดโก้ พวกเฒ่าแก่ฝ่ายหญิงจะไม่ยินยอมรับเป็นเขยเด็ดขาด ฝ่ายหญิงเมื่อโตพอแตกสาวแล้ว จะต้องฝึกงานในหน้าที่ของตน เพื่อความเป็นแม่บ้านที่ดี มีจรรยามารยาทและการฝีมือต่างๆ เช่น การทำด้าย ทอผ้า เย็บผ้า ทำอาหาร ทำความสะอาด เป็นต้น ถ้าเป็นสาวที่ไม่มีจรรยามารยาท ทำอะไรไม่เป็น ทั้งขี้เกียจด้วย มีแต่การแต่งเนื้อประเทืองกายเท่านั้น จะไม่มีใครยินดีจะแต่งงานด้วย เพราะคนในสมัยนั้น ยังมีความเคารพนับถือยำเกรงบิดามารดาครูบาอาจารย์และขนบธรรมเนียมประเพณีกันอยู่มาก จะมีดื้อดึงฝ่าฝืนล่วงเกินต่อผู้ปกครองและขนบธรรมเนียมประเพณีมีน้อยที่สุด

ความรักใคร่มีขอบเขต ความโลภมีรั้วกั้น ความโกรธยังมีกลัวบาป คนไม่รู้ถือผู้รู้เป็นผู้แนะนำ ผู้รู้จะไม่ล่วงเกินในความผิดทั้งหลายทั้งที่รู้อยู่ โดยถือภาษิตว่า “ลูกไม่ดีพ่อแม่ปากเปียก ลูกตาเปียกพ่อแม่ละอาย” พ่อแม่พยายามที่จะปลูกฝังให้ลูกชายลูกหญิงของตนให้เป็นคนดี มีความรู้เท่าที่มีความสามารถ และหวังพึ่งลูกของตนในยามแก่ จึงถือภาษิตว่า “เลี้ยงลูก ปลูกโพธิ์” จึงพยายามสอนให้ลูกๆ เชื่อถ้อยฟังคำของพ่อแม่เสมอ คนแก่มักจะใช้ภาษิตสอนไว้ว่า “ลูกไม่ฟังคำของพ่อแม่ ผีแก่ (กระซาก) ลงหม้อนรก” หมายความว่า ถ้าลูกๆ ไม่เชื่อฟังคำสั่งสอนของพ่อแม่แล้วหาความเจริญมิได้ เป็นอวชาตบุตร คือลูกที่ชั่วช้าลามก ย่อมทำลายวงศ์ตระกูลของตนให้หมดศักดิ์ศรีลงไป

คติธรรมของคนในสมัยนั้น รวมแล้วก็ได้แก่การสอนคนให้เป็นคน เมื่อเป็นอะไรก็ให้เป็นอันนั้นจริงๆ คือให้เป็นเด็กจริงๆ เป็นนักเรียนจริงๆ เป็นหนุ่มเป็นสาวจริงๆ เป็นสามีเป็นภรรยาจริงๆ เป็นพ่อแม่จริงๆ เป็นลูกจริงๆ ชายก็ให้เป็นชายจริงๆ หญิงก็ให้เป็นหญิงจริงๆ ถึงแม้การเล่นก็ถือเป็นการเล่นจริงๆ จะเล่นรัวหัวเราะแบบเด็กๆ ก็เป็นแบบของเด็กจริงๆ หนุ่มสาวก็เล่นแบบหนุ่มสาว คนแก่ก็เล่นแบบคนแก่ เล่นตีต่อยกันถึงเลือดออกยางตกก็ตามแต่ ถือกันเป็นเล่น ไม่ได้ถือสาหาโทษแก่กันและกัน ไม่พยาบาทอาฆาตจองเวรกัน ถึงคราวเล่นจึงตีต่อยกันอีก เพราะถือเป็นประเพณีการเล่น ให้สนุกสนานร่าเริงเดือนละทีปีละครั้ง เรียกว่า “เล่นไม่เลว” ถ้าเล่นเลว เป็นลักษณะของนักฉวยโอกาสส่วนมาก เช่นหนุ่มสาวตบตาพ่อแม่ สามีตบตาภรรยา ภรรยาตบตาสามีเป็นต้น

คนสมัยก่อนนั้นยังยึดประเพณีเข้มงวดกวดขันกันมาก ประเพณีเล่นสงกรานต์ มีการสาดน้ำใส่น้ำกันอย่างสนุกสนาน เมื่อผู้ใดต้องการจะสนุกกับหมู่เพื่อนแล้ว ก็จับกลุ่มกันเป็นพวกๆ แต่โดยมากเป็นกลุ่มฝ่ายชายและฝ่ายหญิง ต่างก็มุ่งหน้าจะสาดน้ำกันตามวิธีการแห่งความสนุกสนาน จุดของความสนุกเฮฮาก็คือ การได้เปรียบ เสียเปรียบ หรือแพ้และชนะ เฉพาะวันเทศกาลนั้น คู่สามีภรรยาและคนแก่ที่ชอบความสนุก ต้องลาตำแหน่งไปสนุกกับเพื่อนๆ ตามระเบียบ การสาดน้ำบางจังหวะต้องถึงกับตะลุมบอนกันก็มี ถือว่าสนุกกันใหญ่ สามีภรรยาก็ไม่ถือสาหาเรื่องกัน เพราะเพื่อความสนุกกันตามประเพณี ไม่ได้จงใจหรือแกล้งกันโดยความเสียหายทางประเวณี เพราะไม่มีการเล็ดลอดออกหนีจากหมู่พวก

ประเพณีใหญ่อีกคือ งานบุญบั้งไฟเดือน ๖ ประเพณีนี้เล่นกันคืนหนึ่งวันหนึ่งเท่านั้น การเล่นสนุกนั้นโดยมากเป็นเพียงฝ่ายชายเท่านั้น นิยมใส่เหล้ากันไว้เทียบทุกครอบครัว ถึงจะไม่ดื่มก็ตาม ต้องมีไว้เพื่อให้คนเขาดื่ม วันนั้นพวกนักเล่นเขาจะต้องขึ้นไปหาดื่มเหล้ากันทุกหลังคาเรือน ดื่มเหล้าอาบน้ำกันแล้วก็ลงไป ขบวนนักเล่นจะมีกลองหนึ่งลูกสำหรับหามตีกันไป สองคนที่หามก็ตีกลองไป คนนอกนั้นก็ฟ้อนกันไป ร้องรำทำเพลงกันไป พบน้ำพบโคลนที่ไหนมีก็เอากันลงเล่นที่นั่น ใครเดินผ่านมาใกล้เขาไม่ได้ต้องถูกควบคุมตัวลงเล่นโคลนด้วยกันหมด วันนั้นจะแต่งตัวสวยๆ ไม่ได้ เพราะประเพณีนี้เล่นกันอย่างขะมุกขะมอม เอาโคลนเป็นจุดสนุกสนานร่าเริง รสชาติของความสนุกอยู่ที่น้ำและโคลน เมื่อตอนเย็นจุดบั้งไฟหมดแล้วเป็นอันหมดพิธีเพียงเท่านั้น

และยังมีประเพณีอีกอย่างหนึ่ง คืองานบุญฟังเทศน์มหาชาติ ที่เรียกว่า “บุญพระเวส” เท่าที่จำได้เป็นระหว่างเดือน ๓ เดือน ๔ ของแต่ละปี จัดงานกันขึ้นภายในวัดแต่ละวัด ยกโรงยาวเป็นที่พักพระไว้โดยรอบวัด ยกร้านเป็นที่พักพระเณรปูฟากหรือกระดาน ด้านหน้าออกมาปูฟางและเสื่อสำหรับให้พวกสาวๆ ที่ติดตามมาได้พักด้วย มีการนิมนต์พระมาเทศน์ประมาณ ๓๐ - ๔๐ วัด

เมื่อถึงวันงาน พวกคนเฒ่าคนแก่แต่ละครอบครัวต้องแต่งกินแต่งทาน มีการจัดแบ่งกันรับรองพระ ๔ - ๕ ครอบครัวต่อพระ ๑ วัด ตลอดญาติโยมผู้ติดตามพระด้วย และถวายจตุปัจจัยไทยทานด้วย

งานนี้มีกันเป็น ๒ ประเภท คือประเภทเข้าวัดรักษาศีลกินทานและฟังเทศน์ ๑ ประเภทเล่นสนุกสนานร่าเริง ๑

ประเภทแรกนั้น แต่ละครอบครัวต้องต้อนรับเลี้ยงดูญาติพี่น้องและแขกเหรื่อที่มาร่วมงานบุญให้เพียงพอตามฐานะของตน แต่ไม่ค่อยมีการจ่ายค่าอาหารเท่าไหร่ ไม่ได้นิยมฆ่าวัวควายเลี้ยงกัน จะมีบ้างก็พวกหมู เป็ด ไก่ ปลา เท่านั้น คนแก่ๆ มักจะไปประจำอยู่วัด ประดับประดาตกแต่งศาลาและจีบหมากพลูถวายพระ หรือเป็นคนรับใช้พระ วันฟังเทศน์ ก็พร้อมกันฟังเทศน์จนจบชาดก ถือว่าได้บุญมาก แต่ปรากฏว่า การฟังมหาชาตินั้นไม่ค่อยรู้ในอรรถรสเท่าไหร่ ได้เพียงถือว่าเป็นบุญแก่ตนของตนเท่านั้น แต่มักจะจำเรื่องได้ดีแทบทุกคน สำหรับข้อปฏิบัติอันยิ่งขึ้นไปไม่ค่อยรู้เรื่อง

ส่วนประเภทที่สองนั้น ก่อนจะถึงวันงานบุญ ต้องเตรียมพร้อมทางสนุกสนานกัน พรุ่งนี้เป็นวันรวมงาน พอค่อนคืนเท่านั้น ขบวนฟ้อนรำก็นำกลองลงตีนำขบวนตามถนนกลางบ้านตลอดรุ่งและตลอดวัน แต่จะเล่นกันเฉพาะภายในหมู่บ้าน ไม่ได้เข้าในวัด เวลานักบุญจากบ้านอื่นมาพักรวมกันภายในวัดแล้ว จะมีอีกพวกหนึ่งเล่นสนุกกันภายในวัด โดยมากจะเป็นคนชายประเภทมีครอบครัวไปแล้ว ความร่าเริงที่แสดงออกนั้นเป็นลักษณะของการแสดงกามสาธิต หรือเพศศึกษาสาธิต ถ้าว่าตามธรรมก็คือ เรื่องอนาจารลามกนั้น แต่ปรากฏว่า พวกหนุ่มสาวสนใจดูและร่าเริงด้วยเป็นพิเศษ ยิ่งพวกเด็กๆ ถึงกับแห่กันไปดูเกือบทั้งหมด แต่จะต้องแสดงเวลากลางคืนอาศัยความสว่างจากแสงเดือนดาว เรื่องที่แสดงความร่าเริงที่เป็นเรื่องใหญ่ๆ ก็คือ ขบวนต่อนกกระทา ๑ ขบวนแข่งเสียงกลอง ๑ ขบวนหมอดู ๑ ขบวนทอดแห ๑ และขบวนแห่ข้าวพันก้อน ๑ ที่นำมาแสดงกันนั้นล้วนแต่การออกท่าทางให้สนุกกันทั้งนั้น แต่วิธีการที่เขาเล่นกันอย่างไรนั้น จะไม่นำมากล่าวในที่นี้ ถ้าสนใจอยากรู้ พึงศึกษาด้วยตนเอง

ทีนี้จะกล่าวถึงประเพณีพวกสีกาที่ติดตามมากับพระแต่ละหมู่บ้านนั้น โดยส่วนมากนิยมพักนอนอยู่ที่โรงพักพระ ที่เขาทำไว้ต้อนรับแต่ละวัดนั้นเอง คือเป็นระเบียงด้านหน้าติดต่อกับที่พักพระออกไป แต่เป็นพื้นติดกับพื้นดิน สำหรับพวกสีกาสาวๆ ทั้งหลายเหล่านั้น แต่ละหมู่บ้านจะต้องมีคนแก่เป็นหัวหน้านำมา เขาเรียกว่า “แม่โป่” บางคนก็มีมารดาติดตามมาด้วย

ครั้นพอตกค่ำเข้ามาแล้ว การรับประทานอาหารเลี้ยงดูกันเสร็จเรียบร้อยแล้ว บรรดาพวกเจ้าหนุ่มทั้งหลาย ก็เป่าแคนหรือดีดพิณกันเป็นหมู่ๆ ออกมาจากบ้าน เข้าไปพูดคุยกันกับเจ้าสาวเหล่านั้นตามระเบียบ แต่ละหมู่มักจะไปให้ทั่วถึงทุกกลุ่ม แต่ละหมู่บ้าน การพูดคุยกันนั้น โดยมากมักจะเป็นปัญหาตอบโต้กันไปกันมา ที่เขาเรียกกันว่า “จ่ายผยา” คนที่ไม่เก่งทางผยาก็เป็นผู้ฟัง ถ้าเกิดฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งแห้หรือชนะผยากัน ก็เฮฮากันไปพักหนึ่ง บางครั้งเกิดประชันผยากันเป็นการใหญ่ ฝ่ายชายก็ต้องเอาพ่อโป่ออกต่อสู้ ฝ่ายหญิงก็เอาแม่โป่ออกต่อสู้ เกิดต่อสู้กันจนผยาหมดในพุง เมื่อรู้ว่าใครแพ้ใครชนะแล้วก็เลิกรากันไป ฝ่ายพระที่ไม่มีหน้าที่ชิงตำแหน่งกับเขาก็นอนฟังตามระเบียบ ประเพณีที่พวกสีกาติดตามพระไปในทำบุญมหาชาตินั้น เมื่อคิดเฉลี่ยแล้ว มีพวกผู้หญิงนิยมไปและไม่นิยมไปประมาณฝ่ายละครึ่ง คือบางพวกนิสัยชอบแสวงหาลาภผลในทางนั้น บางพวกมีนิสัยไม่ชอบแสวงหาลาภผลในทางนั้น

ก็แลในสมัยนั้นนิยหาความสนุกสนานร่าเริงเป็นส่วนรวมกันภายในวัดเป็นพื้น เมื่อพวกชาวบ้านถือเอาวัดเป็นสถานที่ร่าเริงบันเทิงดังนั้นแล้ว แน่นอนทีเดียว พระที่เป็นเจ้าของสถานที่ ก็ต้องหาวิธีการที่ร่าเริงบันเทิงเช่นเดียวกัน (เฉพาะผู้ชอบ) )นั้น ทางวัดจึงต้องจัดหากลองสั้น กลองยาวมาไว้ และมีฆ้อง ฉิ่ง ฉาบ เป็นต้น เวลาเย็นพระเณรก็จะเล่นกลอง ฉิ่ง ฉาบ กันอย่างสนุกสนาน พวกหนุ่มๆ มักจะสมัครเข้าเป็นทีมด้วย ถ้ามีการก่อสร้างถาวรวัตถุภายในวัดยิ่งสนุกสนานกันใหญ่ เวลาพระเณรไปพักนอนเลื่อยไม้หรือถากไม้ในป่า ก็ต้องเอาจำพวกกลองเหล่านั้นไปด้วย เอาความสนุกสนานร่าเริงนั้นเองแก้เหนื่อย

ด้านอาหารการฉันไม่เพียงพอ สมภารก็ให้สามเณรสึกไปหา ปูปลาอาหารมาไว้เป็นเสบียง เสร็จแล้วก็บวชกันใหม่อีก เวลาลากไม้เข้าไปวัด จะมีล้อใหญ่สำหรับลาก มีพวกคนแก่และหนุ่มสาวชาวบ้านไปช่วยลาก อาศัยฆ้อง กลอง ฉิ่ง ฉาบ นั้นแล บรรเลงไปด้วย พระเณรกับสีกามักฉวยโอกาสสนุกสนานด้วยกันคราวนี้ รักษาอาบัติเฉพาะตัวใหญ่ที่สุดก็พอ เพราะฉะนั้น จึงมีพิธีพระเข้ากรรมกันเป็นประจำทุกปีไป ถือกันเป็นพิธีใหญ่และถือกันว่าได้บุญมากอีกด้วย พิธีทำนั้นจะมีพิธีอย่างไรบ้างก็ไม่ทราบด้วย ข้าพเจ้าได้พบเห็นแต่กระท่อมเล็กๆ ที่ท่านอยู่เฉพาะองค์เท่านั้น ถามคนแก่ ท่านบอกว่า “ตูบกรรม” และไม่ได้สนใจถามต่อไป จึงไม่ค่อยรู้เรื่องดี

เรื่องสีกากับพระเณรที่เกี่ยวข้องกันประเภทสนุกสนานร่าเริงนั้น ส่วนประเพณีใหญ่ยังมีอีก คืองานใส่น้ำกันในเทศกาลตรุษสงกรานต์ดังกล่าวมาแล้วในเบื้องต้นนั้น ที่เกี่ยวกับพระและสามเณรที่โตหน่อยก็เป็นขบวนการของพวกสีกานั้นเอง บางครั้งก็ฝ่ายพระลงมือก่อนหรือฝ่ายสีกาลงมือก่อน เมื่อเชื่อมต่อสะพานทั้งสองฝั่งถึงกันแล้ว ก็ลงมือตะลุมบอนเอากันใหญ่ กุฎีเปียก ผ้าสบงจีวรเปียก พระเป็นฝ่ายล่าถอย สีกาเป็นฝ่ายคืบหน้าบุกรุก แย่งผ้าแย่งผ่อนเอาจนหลุดลุ่ยไปก็มี ผูกติดเสากุฎีไว้ก็มี บางครั้งทางฝ่ายสีกาก็ผ้าหลุดไปก็มี ทางฝ่ายพระจะต้องยอมแพ้แทบทุกสมัย เพราะทางฝ่ายสีกามีมากและเอาจริงๆ ด้วย เสร็จแล้วเฒ่าแก่ที่เป็นมรรคนายกวัดจะต้องนำพวกสีกาเหล่านั้น เอาดอกไม่ธูปเทียนมาทพิธีขอคารวะขมาโทษต่อพระสงฆ์ตามระเบียบ

สำหรับการเทศน์มหาชาตินั้นนิยมเทศน์เป็นทำนองเล่นเสียงกัน ที่เรียกว่า “แหล่” เช่น แหล่มัทรี แหล่ชูชก แหล่กุมาร เป็นต้น ขณะที่พระกำลังเทศน์อยู่นั้น พวกศรัทธานักสนุกจะรวมกันเป็นกลุ่มๆ บริจาคทำเป็นกัณฑ์สมโภช เรียกกันว่า “กัณฑ์หลอน” แห่เข้าไปถึงวัดแล้ว พอดีทันกันกับพระเณรองค์ใดที่กำลังเทศน์อยู่ จะต้องถวายองค์นั้น แม้กลุ่มอื่นๆ อีกก็เช่นเดียวกัน ที่นักวิชชาอาคมอยู่ยงคงกระพันก็มักจะต่อยตีกันเพื่อความสนุกให้คนดูในเวลาแห่กัณฑ์นั้นเอง พิธีการของพวกนี้คือ จะต้องนัดกันไว้ แล้วต่างฝ่ายต่างจัดกัณฑ์ทั้งสองฝ่าย แต่มักจะเป็นฝ่ายละหมู่บ้าน พอขบวนแห่ทั้งสองฝ่ายสวมหน้าเข้าถึงกันเมื่อใด เมื่อนั้นจะต้องชุลมุนวุ่นวายต่อยตีกันขึ้น ใครไม่ดีก็เจ็บกันไป แต่ไม่ได้ถือสาหาโทษกัน ปีหน้ามีงานอีกจึงแล่นงานกันอีก เท่าที่เล่ามาแล้วทั้งหมดนั้น คือประเพณีเดิมของบ้าน ไม่ใช่ประเพณีเมือง จึงขอยุติไว้แต่เพียงเท่านี้

(มีต่อ ๒)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:40 pm

๏ ชีวิตตอนไร้เดียงสา

เท่าที่กล่าวมาแล้วนั้น เป็นเรื่องของปิตุภูมิและมาตุภูมิ เพื่อเป็นการเกี่ยวโยงกันกับเรื่องชีวิตของข้าพเจ้าที่ซุกซนมาก่อเกิดเป็นมนุษย์ตามยถากรรม เมื่อข้าพเจ้ายังมีชีวิตอยู่ในวัยเด็กที่ยังไม่รู้เดียงสานั้น ญาติๆ ชั้นผู้ใหญ่เคยเล่าให้ฟังว่าเป็นเด็กที่เลี้ยงยากที่สุด ซึ่งไม่เคยพบในเทือกเถาเหล่ากอแห่งวงศ์ตระกูลนี้ ถ้าไม่มีมารดาผู้ให้กำเนิดเกิดเกล้าเป็นผู้เลี้ยงแล้ว ชีวิตของข้าพเจ้าจะเป็นไปอย่างไรก็ไม่ทราบ

ญาติผู้ใหญ่ที่เล่าให้ฟังนั้นท่านบอกว่า ถ้าไม่ใช่มารดาของข้าพเจ้าเป็นคนเลี้ยงแล้ว พวกเราเลี้ยงไหว คำเช่นนี้ต้องหมายความว่า เมื่อเลี้ยงไปไม่ไหว มีทางเดียวเท่นั้น คือโยนทิ้งเสียให้สิ้นเรื่องไป หรือให้รู้แล้วรู้รอดกันเสียที เรื่องที่เลี้ยงยากนั้นมีอะไรบ้าง ท่านไม่ได้เล่าให้ฟังทั้งหมด ท่านบอกว่า กลัวข้าพเจ้าจะละอายตัวเอง เพียงแต่บอกว่า ขี้ร้องไห้เก่ง ถึงกับมารดาบิดาไม่ได้หลับไม่นอนแทบทุกคืน ยังมีผู้หญิงอีกคนที่เกิดรุ่นเดียวกัน อยู่บ้านไม่ห่างกันเท่าไหร่นัก ซึ่งร้องไห้เก่งเป็นคู่แข่งขันกันจนทำให้พวกบ้านที่อยู่ใกล้เคียวกันลำบากรำคาญไปตามๆ กัน ถ้าร้องไห้เวลากลางวัน มารดาก็ต้องอุ้มไปเที่ยวทางโน้นทางนี้จึงค่อยหยุดร้อง หยุดไปพักหนึ่งแล้วก็ร้องอีก มารดาก็ต้องอุ้มไปเที่ยวอีก เป็นอยู่อย่างนี้ตลอดวัน ครั้นโตขึ้น พอพูดได้ก็อีกแหละ เดี๋ยวก็รบเร้าให้มารดากั้นร่มพาเดินเที่ยวไปตามบ้านต่างๆ เดี๋ยวก็รบเร้ามารดาอยากไปเที่ยวป่าโน้นป่านี้ มารดาต้องตามใจทุกอย่างจึงจะยินยอม ถ้ามารดาของข้าพเจ้ามีนิสัยสันดานอย่างหญิงโสเภณีทั้งหลายแล้ว ชีวิตของข้าพเจ้าคงจะกลายเป็นผีไปแต่สมัยนั้นแน่นอน

เมื่อข้าพเจ้าเจริญวัยขึ้นมา พอรู้เดียงสาได้บ้าง พร้อมทั้งได้รับคำบอกกล่าวจากญาติชั้นผู้ใหญ่ดังกล่าวมาแล้วนั้น ทำให้จิตใจของข้าพเจ้าว้าเหว่อย่างบอกไม่ถูก เมื่อใดที่คิดถึงบุญคุณของมารดาผู้จากไปแล้ว แต่เรายังไม่รู้เดียวสาอะไร ก็แสนที่จะโศกเศร้าเสียใจถึงกับน้ำตาร่วงอยู่คนเดียว โลกที่กว้างใหญ่เมื่อมองไปแล้วดูคับแคบและมืดตื้อไปอย่างชอบกล

เรื่องภายในใจอย่างนี้ข้าพเจ้ายังไม่เคยเล่าให้ผู้ใดฟังแม้แต่ครั้งเดียว พึ่งจะเขียนจารึกไว้ในครั้งนี้เท่านั้น คนอื่นจึงไม่สามารถจะรู้เรื่องได้

ตั้งแต่มารดาได้สิ้นชีวิตจากไปแล้ว ข้าพเจ้าจึงต้องติดตามบิดากลับไปอยู่ที่บ้านปู่ ส่วนย่าได้ตายไปก่อนแล้ว คงมีแต่อาหญิงอาชายเท่านั้น แม้ปู่และอาจะให้ความอบอุ่นดีอยู่ก็ตาม เวลาอยากรับประทานอาหาร ข้าพเจ้าต้องวิ่งไปหาผู้ที่ข้าพเจ้านับถือว่าเป็นพี่สาวอีกคนหนึ่งเป็นประจำ ซึ่งเป็นญาติมีบ้านอยู่ใกล้กัน พี่คนนั้นเองเป็นคนป้อนอาหารแทนมารดา เพราะข้าพเจ้าไม่ยอมให้คนอื่นป้อนอาหาร บิดาและปู่ก็ต้องตามใจ

สมัยเข้าโรงเรียน ครูให้ไปหัดอ่านหนังสือกับนักเรียนชั้นสูงกว่า ข้าพเจ้าก็ต้องไปหาพี่คนนี้เป็นประจำอีก

ว่าถึงนิสัยใจคอแล้ว ข้าพเจ้ามีนิสัยชอบเอาแต่ใจตัวเองมาแต่วันเกิด พ่อ แม่ ปู่ ย่า ตา ยาย น้า อา ป้า ลุง ทั้งหลายต้องตามใจข้าพเจ้าตลอดไป แต่ข้าพเจ้าก็ไม่เคยฝ่าฝืนดื้อด้านซุกซนเกเรไปในทางเสียหายแต่ประการใด จึงไม่เคยถูกใครดุด่าข่มเหง หรือขับหนีตีส่ง ตลอดถึงการเฆี่ยนตีไม่เคยมี บรรดาญาติผู้ใหญ่ทั้งสองฝ่ายมีความจงรักภักดีในข้าพเจ้าทุกๆ คน

ครั้งหนึ่งสมัยที่ยังไม่รู้เดียงสาเท่าที่ควร ปรากฏว่า น้าหญิงกับข้าพเจ้าไล่หยอกกันเล่นในสวนข้างบ้าน ข้าพเจ้าเป็นคนวิ่ง น้าเป็นผู้ไล่ติดตาม เผอิญข้าพเจ้าได้ล้มลงถูกหนามยอกเข้าที่หัวเข่าข้างซ้าย ถึงกับต้องได้ทำการรักษากันเป็นการใหญ่ กินเวลาเป็นเดือนสองเดือนจึงค่อยหาย พอเดินได้ แต่ที่หัวเข่ายังโตผิดปกติธรรมดา เขาเลยเรียกข้าพเจ้าว่า “โป้” คนนั้นก็โป้ คนนี้ก็โป้ เลยมีชื่อพิเศษเกิดขึ้นอีกชื่อหนึ่งตั้งแต่นั้นต่อมา

ครั้นต่อมาเมื่อพ.ศ. ๒๔๗๕ อายุข้าพเจ้า ๑๐ ขวบเต็ม ที่บ้านได้เกิดมีโรงเรียนเปิดสอนขึ้นที่ศาลาโรงธรรมของวัดโพธิชัยเจริญ มาแล้วหลายปี แต่ยังไม่มั่นคง บิดาได้นำตัวไปมอบให้เข้าโรงเรียน พอเรียน ก.ไก่ ข.ไข่ ไปไม่นาน ครูสอนถูกย้ายหนีไปหมด ได้หยุดเข้าโรงเรียนไปพักหนึ่ง ภายหลังมีครูมาทำการสอนต่ออีก ๓ คน จึงได้เรียนต่อมาเรื่อยๆ จนจบ ป. ๔ บริบูรณ์ สอน ป. ๕ ป. ๖ ได้ถูกยุบไปอีก จึงไม่มีโอกาสจะเรียนต่อ

เมื่ออายุ ๑๓ ปี กำลังเรียนอยู่ประถมปีที่ ๓ นั้น บิดาได้ถึงแก่กรรมลงไปอีก อายุของท่าน ๓๗ ปี ซึ่งเป็นการทำให้ข้าพเจ้าขาดที่ (พึ่ง) อย่างใหญ่หลวงทีเดียว ความโศกอันอุปมาเหมือนลูกคลื่น ได้เป็นก้อน วิ่งขึ้นอุดคอของข้าพเจ้าจนพูดไม่ได้ ได้แต่น้ำตาร่วงลงๆ ทั้งคับแค้นเต็มไปในอกเท่านั้น แม้บิดาจะเคยตั้งใจไว้ว่า ลูกเอ๋ย เจ้าเป็นบุตรคนโต เกิดก่อนน้องๆ ทั้งหลาย เมื่อเข้าโรงเรียนแล้วจงเรียนต่อๆ ไป พ่อจะให้ศึกษาทางด้านกฎหมายต่อ เพื่อจะไม่ให้คนอื่นเขากดขี่โดยไร้มนุษยธรรมของโลก และให้สมกับเป็นลูกผู้ชายของพ่อ คนที่ไร้การศึกษา ไม่รู้ผิดและถูก โง่เขลาเบาปัญญา หาเกียรติความ (ที่) เกิดมาเป็นลูกผู้ชายมิได้ อันความมุ่งหวังอย่างนั้นของบิดาก็ต้องแตกสลายไปตามชีวิตของท่าน แม้ท่านเคยเริ่มต้นให้ข้าพเจ้าไปนอนเขียนคัดลอกกฎหมายลักษณะอาญาจากผู้ใหญ่บ้านมาไว้แล้วก็ตาม ความพยายามของพ่ออย่างนั้นก็ต้องสิ้นสลายตัวไปอีก

เมื่อมารดาและบิดาผู้ให้กำเนิดเกิดเกล้าได้ตายไปทั้งหมดอย่างนี้แล้ว ความฉุกคิดอำมหิตภายในใจของข้าพเจ้าย่อมเกิดขึ้นเป็นธรรมดา มองดูรอบๆ ตัวแล้วเป็นอ้างว้างว้าเหว่จิตใจไปเสียทุกอย่าง ไม่ปรารถนาจะอยู่ในหมู่บ้านของตนต่อไปได้อีก ถ้าไม่ไปบวชก็ต้องหนีจากบ้านไปหาตั้งตัวอยู่ทางอื่นอย่างแน่นอน เพราะน้องๆ ทุกคน แม้ยังเด็กๆ อยู่ก็ตาม ยังมีผู้ดูแลเลี้ยงดูอุปการะพอจะเป็นไปได้อยู่ ตระกูลของเราก็ไม่เคยทุกข์จนอดอยากแต่ไหนแต่ไรมา แม้จะเป็นชาวนา แต่ที่นาก็ยังกว้างขวางมากอยู่ แต่ทั้งนี้ย่อมเป็นเรื่องที่เก็บไว้ภายในใจของตนเท่านั้น

ปีนั้นข้าพเจ้าต้องทำงานหนักเกี่ยวกับการทำนา เพราะที่บ้านปู่ อาชายที่โตหน่อยก็ไม่อยู่บ้านเสีย คงเหลือแต่พวกผู้หญิงที่จะต้องทำนา ข้าพเจ้าเป็นคนชาย จึงต้องรับภาระหนักเอาเบาสู้ นอกจากเวลาไปเข้าโรงเรียน ต้องทำงาน ไถนา ดำนา แต่คราดไม่ได้ เพราะยกไม่ไหว การคราดจึงเป็นหน้าที่ของปู่เท่านั้น เวลากลางคืน ไปนอนเป็นเพื่อนกับพวกน้องและแม่ใหม่ กลางวันมาทำงานตามระเบียบ ถือเป็นความจำเป็นของชีวิต ต้องทำงานเพื่อจะไม่ต้องยอมง้อขอเขากินข้าว ไม่อดแล้วเป็นพอ สำหรับชีวิตของพวกชาวนา เงินทองหาทางอื่นยังได้ อาหารอย่างอื่นไม่ต้องจน เข้าป่าไปหายังได้ผักได้เห็น ลงน้ำยังได้กุ้งได้หอยและปูปลา เข้าไปสวนยังได้มะม่วง ขนุน กล้วย อ้อยและข่าขิง เข้าไปไร่ยังได้ฟักแฟงแตงโมและถั่วงา ไม่ต้องซื้อไม่ต้องขอ เพราะเราทำให้มันมี ไม่ใช่เราทำให้มันอด

เมื่อความจวนเจียนแห่งชีวิตของพ่อใกล้จะสิ้นลมปราณไปนั้น ได้สั่งข้าพเจ้าไว้ว่า เมื่อพ่อสิ้นไปแล้ว และลูกออกโรงเรียนแล้ว ขอลูกจงบวชให้พ่อเสียก่อนจึงค่อยคิดอ่านเรื่องอื่นต่อไป เพราะฉะนั้นคำสั่งของพ่อยังมีเสียงแว่วๆ อยู่ในหูตลอดกาล จึงทำให้จิตใจเอนเอียงไปทางบวชมากกว่าอย่างอื่น แต่ยังไม่พูดให้ใครฟังก่อน คิดว่าเมื่อออกมาพูดก็ต้องเตรียมไปบวชทีเดียว คนอื่นจึงไม่ค่อยรู้เรื่อง

พวกญาติๆ ที่เขากำลังเป็นสาว เคยพูดล้อเลียนเล่นว่า มึงนี้ไปบวชก็คงไม่ได้กี่วัน ต้องสึกแน่ๆ เพราะข้าพเจ้ามีนิสัยเล่นสนุกกับพวกผู้หญิงทั้งรุ่นเดียวกันและรุ่นพี่รุ่นแก่ ตามประสาของเด็กคะนอง แต่ไม่ใช่เรื่องชู้สาวอะไร มันเป็นเรื่องสนุกร่าเริงของเด็กๆ เพราะพวกผู้หญิงชอบเล่นกับข้าพเจ้า โดยไม่เคยรังแกข่มเหงเขานั่นเอง คนอื่นมักจะรังแกข่มเหงเขา เขาจึงไม่ค่อยเล่นด้วย แม้ในเรียนก็เช่นเดียวกัน ถ้าเขาถูกรังแกข่มเหงจากพวกคนชายอื่น เขาก็มักจะมาปรับทุกข์ให้ฟังและขอพึ่งเราเสมอ คนอื่นเขาก็ไม่กล้าติดตามมาทำอะไรได้ เรื่องเช่นนี้เอง พวกรุ่นพี่จึงเยาะเย้ยว่า เราจะบวชอยู่นานไม่ได้ แต่ข้าพเจ้าก็ไม่เคยเอารัดเอาเปรียบกดขี่ข่มเหงรังแกกับใครๆ ทั้งนั้น คนอื่นเขาก็ไม่เคยมาราวีสีส้มกับข้าพเจ้าเหมือนกัน แต่ข้าพเจ้าก็ไม่เคยขี้ขลาดกลัวเกรงเรื่องเช่นนั้นเลยแม้แต่นิดเดียว ถ้าเราอยู่ดีกินดีอยู่แล้ว เขาจะมาพาลหาเรื่องต่อยตีก็คิดว่าจะไม่หนีคนทั้งนั้น เพราะเขาก็คน เราก็คน มีมือเท้าเท่าๆ กันอยู่แล้ว แม้เขาจะดื้อด้านซุกซนขนาดไหน ข้าพเจ้าก็เอามาเป็นเพื่อนได้เสมอไปทั้งสิ้น ข้าพเจ้าจึงไม่เคยมีคู่กรรมคู่เวรมาตั้งแต่เด็ก มีแต่เพื่อดีทั้งหญิงทั้งชาย

สำหรับการเรียนนั้น ข้าพเจ้าไม่เก่งทุกวิชา มีเก่งก็แต่เลขคณิตเท่านั้น การสอบวัดผลจึงต้องอยู่ในระดับที่ ๒ และที่ ๓ ส่วนมาก ระดับสมองยังปรากฏว่าความจำพอใช้การได้ดี บางครั้งที่ครูให้ท่องวิชาการบ้าน เราจะท่องให้จำไว้พอลางๆ เท่านั้น รุ่งเช้าพอตื่นนอนขึ้นมา มันจะคล่องเอง ไม่หลงลืมเหมือนอื่น ฉะนั้น ครูจึงไม่เคยได้ดุและเฆี่ยนตีเหมือนเพื่อนๆ ทั้งเราดื้อด้านเหมือนคนอื่นเขาไม่เป็น แต่การเล่นทางสนุกสนานร่าเริงนั้นกว่าเขาอยู่บ้าง นี่คือเรื่องวัยเด็ก

(มีต่อ ๓)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:44 pm

๏ บรรพชา

เมื่อปลายปี พ.ศ. ๒๔๗๘ สอบประถมปีที่ ๔ เรียบร้อยแล้ว ข้าพเจ้าคงตัดสินใจออกบวชเป็นที่แน่นอน และยายของข้าพเจ้าซึ่งไปบวชเป็นชีอยู่ที่วัดอรัญญิกาวาส บ้านม่วงไข่ (ที่) มี พระอาจารย์วัง ฐิติสาโร เป็นอาจารย์อยู่ที่นั้น จะเป็นผู้นำตัวไปฝากให้อยู่กับท่านพระอาจารย์วัง เราจึงเข้าไปกราบลาปู่ไปขอบวช เบื้องต้นพูด (ไม่) ออก อาจจะเป็นด้วยท่านรักเรามากนั้นเอง เพราะเราเคยนอนแนบข้างปู่ทุกๆ คืน และก็ไม่เคยทำให้ท่านได้มีความทุกข์ร้อนด้วยแม้แต่ครั้งเดียว วันหลังปู่จึงค่อยอนุญาตให้ไปบวชได้ วันที่ออกเดินทางไปนั้น จำได้ว่า ปู่ให้เงินเหรียญไปด้วยหนึ่งบาท เสร็จแล้วลุงเป็นผู้นำไปมอบให้กับยาย ยายจึงนำตัวไปมอบฝากกับพระอาจารย์วัง ฐิติสาโรต่อไป

วันที่ออกจากบ้านไปอยู่วัดนั้น จะเป็นวันใดแน่จำไม่ได้ เพราะโรงเรียนปิดเทอมร้อน คงจะเป็นระหว่างปลายเดือนมีนาคม

เบื้องต้นที่ไปอยู่แล้ว ๒ - ๓ วันแรก พอตกตอนเย็นมา เกิดความว้าเหว่ในใจมาก มันช่างเงียบเหงาเสียเสียเกิน จะว่าคิดถึงบ้านหรือคิดถึงใครนั้นบอกไม่ถูก แต่ใจหนึ่งคิดว่า ๓ ปี เราจึงจะกลับไปเยี่ยมบ้าน หลวงพ่ออ่อนซึ่งเป็นญาติผู้ใหญ่ก็บวชมาอยู่ที่นั้นเหมือนกัน แต่ความสนิทสนมมาก่อนไม่ค่อยมี เพราะบ้านอยู่คนละข้างหมู่บ้าน จึงไม่ทำให้อบอุ่นใจเพียงพอ เพราะฉะนั้น บางคนที่เข้าไปเป็นนาคจะบวช จึงต้องเลิกหนีไปเสียก็มี เพราะใจไม่หนักแน่น ไม่มีความอดทน และไม่คิดให้ถี่ถ้วน ทั้งไม่รู้จักรักษาเกียรติยศของตน ต้องคิดมั่นใจไว้ว่า เรื่องไม่ถึงที่ตาย เราต้องอดทนต่อสู้ไปจนกว่าจะได้ชัยชนะ

ครั้นอยู่นานๆ ไป เรื่องเช่นนั้นมันก็หายไปเอง ความยึดถือว่าบ้านเรา บ้านเขาก็ไม่มี เพียงแค่ถือว่าบ้านนั้น บ้านนี้ตามชื่อของแต่ละหมู่บ้านเท่านั้น ความยึดถือในถิ่นฐานบ้านช่องก็เลือนหายไปเอง จะไปอยู่ในสถานที่ใดๆ ก็สบายใจเสมอกัน คือไม่มีแปลกต่างอะไรกัน คนก็มีผู้หญิงผู้ชายเหมือนกันทั้งโลก มีคนโง่คนฉลาด คนดี คนชั่ว คนสะอาดคนสกปรก เหมือนกันทุกบ้านทุกเมืองทุกประเทศ อาการหารกินหรือเขากินอะไร เรากินกับเขาได้ เพราะเราก็คน เขาก็คน ตกลงแล้วเราเป็นคน เขาก็เป็นคนอยู่ด้วยกัน อาศัยกันไปได้ตามประเพณีคน จึงเป็นคนที่ไม่ต้องเดือดร้อน

(มีต่อ ๔)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:48 pm

พระอริยคุณาธาร (พระมหาเส็ง ปุสฺโส)

๏ ชีวิตระหว่างศึกษา

เมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๓ อายุของข้าพเจ้าย่างเข้า ๑๙ ปี ยังเป็นสามเณรอยู่ ปีนี้ข้าพเจ้าได้จำพรรษาที่วัดป่าสุทธาวาส จังหวัดสกลนคร ได้เริ่มเรียนนักธรรมตรี โดยอาจารย์คำพอง เป็นผู้สอน เป็นสมัยที่ เจ้าคุณพระอริยคุณาธาร (พระมหาเส็ง ปุสฺโส) เป็นเจ้าอาวาส ซึ่งดำรงตำแหน่งเป็นผู้รั้งเจ้าคณะจังหวัดสกลนคร การเรียนของข้าพเจ้ามีอ่อนวิชาเรียงความแก้กระทู้ธรรม ฉะนั้นในเวลาสอบเอาจริง จึงได้เพียงคะแนนโท อยู่ในอันดับสอง ครั้นสอบเสร็จก็ได้เดินทางไปจังหวัดอุบลราชธานี กับพระสิงห์ ธมฺมปาโล (ลาสิกขาแล้ว) เพื่อนมัสการท่านอาจารย์เสาร์ กนฺตสีโลเถระ เวลานั้นท่านพักอยู่ป่าบ้านท่าฆ้องเหล็ก

ครั้นเวลาเข้าไปศึกษาจากท่านๆ ก็ได้แนะนำโดยเล่าถึงความปฏิบัติที่ท่านได้เคยทำมาก่อนแล้วนั้นโดยลำดับ แต่ก็ไม่ค่อยจะจำได้เท่าไร

เมื่อมาฆะบูชาแล้ว ท่านได้ย้ายสถานที่ไปวัดดอนธาตุ อำเภอพิบูลมังสาหาร โดยไปแวะพักที่วัดบูรพาราม อุบล ท่านกับพระผู้อุปัฏฐากไปทางรถยนต์ ส่วนพวกเราพากันลงเรือกลไฟจากท่าเรืออุบลฯ ขึ้นที่ท่าเรือพิบูล แวะพักที่วัดเขาแก้ว อำเภอพิบูลมังสาหาร ราว ๔ - ๕ คืน ส่วนท่านได้ไปทางเรือ พวกเราเดินเท้าไปถึงวัดดอนธาตุ บ้านทรายมูลในวันนั้น

วัดนี้เป็นเกาะมีน้ำรอบ ไปบิณฑบาตต้องข้ามด้วยเรือทุกวัน ไปบิณฑบาตได้สองทาง คือ บ้านทรายมูล กับบ้านหัวดอน บ้านดอนไร่

ในระหว่างที่พักอยู่กับท่าน การทำข้อวัตรอุปัฏฐากท่าน ข้าพเจ้าในฐานะเป็นอาคันตุกะก็ทำอยู่ในขั้นนอก ไม่ได้ประจำหน้าที่โดยเฉพาะ เพียงแต่ทำช่วยเพื่อนเท่านั้น ท่านให้ทำพิเศษก็คือ กดเอ็นท้องให้ท่านทุกวันในเวลานวดเส้นตอนกลางคืน การกดเอ็นท้องท่านนั้น ต้องใช้หัวแม่มือกดให้แรงเท่าที่จะแรงได้ เพราะหนังท้องท่านหนามาก และเอ็นท่านก็ด้านต่อการนวดเสียแล้ว ฉะนั้น การนวดเส้นถวายท่าน จึงต้องใช้ความแข็งแรงของเรามาก เมื่อเป็นเช่นนี้ เราต้องฉลาดบ้าง คือต้องใช้หัวแม่มือวันละทาง เพื่อผลัดเปลี่ยนกันในวันต่อๆ ไป เพราะเราจะต้องทำเป็นประจำทุกวันไม่ให้ขาด เมื่อเราไม่ไปทำทุกวัน ท่านก็ไม่ว่าอะไร แต่มันเป็นความขี้เกียจของเรา ไม่สนกับเราต้องการความดีจากท่าน ทั้งไม่สมควรแก่หน้าที่ของเราผู้เป็นศิษย์ ซึ่งพระวินัยบ่งชี้ไว้แล้วทุกประการ ที่สัทธิวิหาริก หรืออันเตวาสิก จะต้องปฏิบัติต่อพระอุปัชฌายะหรือพระอาจารย์ ฉะนั้น ข้าพเจ้าจึงได้พยายามทำข้อวัตรปฏิบัติมิได้ท้อถอย

ครั้นต่อมาระหว่าเดือน ๖ ข้าพเจ้าต้องการจะลาท่านไปเรียนนักธรรมต่อที่เป็นสำนักเรียน ท่านบอกว่า ถ้าท่องปาฏิโมกข์ยังไม่จบ ไม่อนุญาตให้ไป เพราะท่านได้สั่งให้ท่องแล้วแต่เดือน ๓ ว่า พวกเณรที่อายุ ๑๙ ปีแล้วให้ท่องปาฏิโมกข์ให้ได้ทุกคน เราก็คิดว่าท่องไปค่อยได้หมดเวลาใดก็ได้ เมื่อไม่เป็นไปตามที่เราคิดไว้ ก็ต้องเร่งรีบในการท่องบ่นต่อไป ในไม่กี่วันก็ได้จบทีเดียว ข้าพเจ้าก็ได้ไปเล่าให้ครูบาสิงห์ ธมฺมปาโลฟังจนจบ ปาฏิโมกข์ของข้าพเจ้าจึงท่องจำได้มาแต่ครั้งนั้น นับว่าได้ปาฏิโมกข์เพราะพระเดชพระคุณท่านอาจารย์นั้นเอง

เมื่อไม่มีความขัดข้องแล้ว ข้าพเจ้าก็ได้กราบลาท่านไปสู่สำนักเรียนที่วัดสระแก้วรังษี ในอำเภอพิบูลมังสาหาร ครูบาสิงห์เป็นผู้นำฝากให้อยู่กับท่านพระครูบุณฑริกบรรหาร (ทองคำ จนฺทูโม ป. ๕) ท่านพระครูองค์นี้เป็นเจ้าคณะกิ่งอำเภอบุณฑริก ท่านมาอาศัยวัดนั้นอยู่เฉยๆ ไม่ใช่เจ้าวัด ที่วัดนี้มีท่านพระครูพิบูลสมณกิจ (เก้า) เป็นเจ้าอาวาส ทั้งเป็นเจ้าคณะอำเภอพิบูลมังสาหารด้วย

เมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๔ ข้าพเจ้าได้พักจำพรรษาที่วัดสระแก้วรังษี อำเภอพิบูลมังสาหาร ได้เรียนนักธรรมโท ณ ที่นั้น การเรียนของข้าพเจ้าโดยหาผู้เก่งกว่ามิได้ จึงต้องได้เป็นที่ ๑ เพื่อนในสำนักนี้ สอนโดยอาจารย์โสภา โสภโณ และปีนี้ทางวัดบรมนิวาสได้ส่งพระมหาคล้าย ธานี ฉายา กวิวงฺโส (ลาสิกขาแล้ว) มาเป็นครูสอนบาลีไวยากรณ์ แต่ไปสอนที่วัดกลาง ข้าพเจ้าก็ได้เรียนด้วยผู้หนึ่ง การเรียนอยู่ในอันดับสอง แต่เผอิญครูสอนไม่จบ สอนได้เพียง นามนาม - อัพยศัพท์ (นามนาม - อัพยศัพท์) และ สมาส - ตัทหิต (สมาส - ตัทหิต) กับหัดแปล อุภัยภาคปริวัต ไปบ้าง ว่าถึงการสอบธรรมสนามหลวง ข้าพเจ้าได้คะแนนเอกในชั้นโทนั้น การสอบธรรมได้เข้าไปสอบที่กิ่งอำเภอบุณฑริก (เป็นอำเภอแล้ว)

เสร็จจากการสอบ ครูบาสิงห์ได้พาไปเยี่ยมญาติท่านที่บ้านโนนยาง ตำบลไผ่ อำเภอยโสธร ท่านได้พาญาติของท่านจัดบริขารให้ข้าพเจ้าบวชเป็นพระ ข้าพเจ้าก็จำใจต้องไปอุปสมบทให้ท่านตามความประสงค์ ความจริงข้าพเจ้าตั้งใจว่า ราวอายุ ๒๕ หรือ ๒๖ ปี จึงจะบวชพระ เพราะด่วนบวช เราต้องแก่พรรษาง่าย ขี้เกียจเป็นหัวหน้าเพื่อน ทั้งภาระของเราในฐานะเป็นผู้แก่นั้นก็ต้องมาก จะไม่มีเวลาทำธุระของตนเพียงพอ ฉะนั้น การอุปสมบทของข้าพเจ้าในครั้งนี้จึงเป็นเรื่องที่ต้องจำใจในเพราะความนับถือกัน

การบวชได้เดินทางไปบวชที่วัดสว่างโศก อำเภอยโสธร โดยท่านพระครูจิตตวิโสธนาจารย์โสภณเถระ เป็นพระอุปัชฌาย์ พระอาจารย์มหากล้า (ลาสิกขาแล้ว) เป็นพระกรรมวาจาจารย์ ในวันขึ้น ๑๓ ค่ำ เดือน ๓ พุทธศักราช ๒๔๘๕ บวชแล้วก็กลับบ้านโนนยางอีก เสร็จธุระแล้วได้พากันออกไปเรื่อยๆ จนถึงบ้านข่าโคม ไปบ้านท่าวารีแล้วเดินทางกลับเข้าอุบลฯ ไปอำเภอวาริน ครั้นต่อมาก็ได้พากันเดินทางกลับมาทางสกลนครในแล้งนั้น

(มีต่อ ๕)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:48 pm

พระอาจารย์พรหม จิรปุญฺโญ

๏ ไข้เกิดขึ้น

ระหว่างพักอยู่บ้านข่าโคมนั้น เริ่มจับไข้ขึ้น แล้วก็เป็นไข้ต่อๆ มา ที่หยุด ที่ไข้ เป็นอย่างนั้นมาโดยลำดับ และผลัดเปลี่ยนกันไข้กับครูบาสิงห์ ครั้งเมื่อเดินทางจากบ้านท่าวารีไปอุบลฯ ได้เกิดจับไข้ไปตามทาง การไข้ก็หาได้พักนอนไม่ ต้องเดินไปเรื่อยๆ บางครั้งถึงกับเดินไปจะยกขาไม่ขึ้น เวลาพักเหนื่อย เมื่อวางของออกจากบ่า ต้องล้มนอนไปเลย ลุกขึ้นตะพายของเดินทางต่อไปอีกครั้งหนึ่ง

เมื่อเดินทางออกจากอุบลฯ เพื่อกลับสกลนครครั้งนี้ ข้าพเจ้าไปเยี่ยมญาติที่บ้านหนองหลัก ครั้นเยี่ยมญาติแล้วก็เดินทางไปพักที่ป่าสำราญนิเวศน์ อำเภออำนาจเจริญ เพราะได้นัดกับครูบาสิงห์ว่า ท่านจะขึ้นรถจากอุบลฯ มาเบารับที่นั้น แต่แล้วก็ผิดหวังทีเดียว เมื่อถึงวันนัด ข้าพเจ้าก็มารอรถอยู่ที่ใกล้ทางรถ นอนรอไข้ รออยู่จนค่ำไม่ได้ไป วันที่ ๒ ก็เช่นเดียวกัน ครั้นวันที่ ๓ ข้าพเจ้าได้ตัดสินใจขึ้นรถไปทีเดียว แต่ก็เป็นด้วยเคราะห์กรรมข้าพเจ้าอีก ครั้นรถยนต์ที่โดยสารไปนั้น ได้ผ่านอำเภอมุกดาหารไปหน่อยได้ (เกิด) เครื่องเสีย ไปไม่ได้ ทำให้หมดหวังในการไปกับรถ เพราะรถคันอื่นอีกก็ไม่มี ทั้งตะวันก็เกือบค่ำอยู่แล้ว

ได้ออกเดินทางไปกับพระฝ่ายคณะมหานิกาย ๒ องค์ วันนั้นได้แวะพักที่บ้านหนองแอก รุ่งเช้าฉันเสร็จได้พากันเดินทางต่อไป ระหว่างเดินทางจวนจะเที่ยง จึงแวะพักชั่วคราวที่วัดบ้านชะโนดเพื่อให้หมู่พระนั้นได้ฉันเพล ส่วนข้าพเจ้าเกิดจับไข้ขึ้นขนาดหนัก ได้ตั้งใจว่า ถ้าไข้ไม่สร่าง จะให้หมู่พระที่มาด้วยกันนั้นเดินทางไปก่อน ส่วนตนสร่างไข้เวลา (ใด) ก็จะค่อยเดินไปผู้เดียว

ครั้งนั้นยาจะฉันก็ไม่มี เผอิญเพื่อนพระนั้นท่านเอายาทันใจ (เป็นยาแก้ไข้แก้ปวดในสมัยก่อน ปัจจุบันนี้ชื่อ “ยาทัมใจ”) ให้ ๑ ซองก่อนท่านไปฉันเพล พอเพื่อนพระฉันเพลเสร็จไข้ก็ได้สร่าง จึงตกลงต้องเดินทางกับคณะต่อไปอีก ครั้นจวนจะถึงแม่น้ำก่ำ มีรถฝรั่งวิ่งผ่านมา จึงเบาให้เขาหยุด แล้วขึ้นรถไปลงที่อำเภอธาตุพนม เผอิญค่ำมากจึงต้องแวะพักที่ธาตุพนมพร้อมด้วยคณะ พอจวนจะสว่างเกิดจับไข้ขึ้นมาอีก รุ่งเช้าได้บอกคณะว่า ไม่ฉันจังหันเพราะฉันไม่ได้ ระหว่างจังหันเสร็จนั้น ครูบาสิงห์ที่พักอยู่วัดอ้อมแก้วได้ข่าวก็พาเด็กวัดเข้าไปหา นำขนมไปให้ฉันด้วย ข้าพเจ้าจึงได้อำลาคณะเดินทางนั้นออกไปพักที่วัดอ้อมแก้ว พักรักษาไข้อยู่ที่นั้นเป็นหลายวันจึงค่อยฟื้นตัวขึ้นได้ ต่อมามีญาติโยมบ้านนาโศก อำเภอนาแก ได้มารับเอาไป จึงได้เดินทางไปพักที่วัดป่าบ้านนาโศกต่อไป พักอยู่ที่นั้นจนได้แรงดี จึงได้เดินทางไปจังหวัดสกลนคร แล้วเดินทางไปบ้านเดิมเพื่อรักษาตัวต่อไป และได้แยกทางกับครูบาสิงห์ ณ ที่นั้น

พ.ศ. ๒๔๘๕ ครั้นใกล้จะเข้าพรรษา กับคณะหลายองค์ มีพระสา (ลาสิกขาแล้ว) เป็นต้นได้เดินทางกลับสกลนครอีก พักจำพรรษาที่วัดสุทธาวาส มี ท่านอาจารย์พรหม จิรปุญฺโญ เป็นเจ้าอาวาสชั่วคราว อยู่ ณ ที่นั้น การไปวัดป่าสุทธาวาสครั้งนี้ ให้มีเหตุข้างหลังเกิดขึ้น โดยอาจารย์อุ่ย สุขกาโม (ลาสิกขาแล้ว) หาว่าพระสาโลภเอาปัจจัยของสงฆ์ ถึงกับไปโจษกันที่วัดป่าสุทธาวาส เรื่องมันก็ต่อเนื่องไปถึงข้าพเจ้าเหมือนกัน แต่ผู้โจษจันไม่บ่งถึงเท่านั้น ฉะนั้น ข้าพเจ้าจึงได้เขียนรายการรับและจ่าย สมัยที่พักอยู่วัดคามวาสีทุกประการ แล้วให้พระสาเอาไปเสนออาจารย์อุ่ยให้ทรายรายละเอียด และข้าพเจ้าได้สั่งกับพระสาไปอีกว่า ถ้าไม่สิ้นสงสัยก็ให้เจ้าโจษจันนั้นเอาเรื่องผิดถูกกันทีเดียว ไม่ต้องพูดเล่นกันเฉยๆ ที่ข้าพเจ้าไม่พูดเองก็เพราะผู้โจษนั้นยังไม่เกี่ยวข้องถึงตัว แต่แล้วเรื่องก็ได้สงบไป

ปีนี้ข้าพเจ้าได้เรียนนักธรรมชั้นเอกด้วย ดูหนังสือด้วยตนเอง ไม่มีครูสอน และได้เรียนบาลีไวยากรณ์ด้วย โดยพระมหาพิมพ์ (ลาสิกขาแล้ว) เป็นครูสอน แต่ครูก็สอนไม่จบอีก สอนได้เพียง นามนาม - อาขยาต เท่านั้น เมื่อออกพรรษาแล้ว ข้าพเจ้ากับพระสา ได้เดินไปสอบธรรมที่กิ่งอำเภอบุณฑริก จังหวัดอุบลราชธานี เพราะไม่ได้ย้ายสำมะโนครัวนักธรรม ครั้นสอบเสร็จได้ไปพักรอฟังข่าวสอบอยู่ที่วัดภูเขาแก้ว อำเภอพิบูลมังสาหาร เป็นด้วยเคราะห์อีก เราทั้งสองได้จับไข้กัน ไม่มีใครจะพยาบาลกันเลย บางครั้งเป็นหนักถึงกับฉันจะไม่ได้เสียเลย ที่ตัวร้ายก็คือ ไข้จับสั่น การจับสั่น ก็สั่นจนกุฏิสั่นสะเทือนไปด้วย หายใจทั้งทางจมูกและทางปากก็ยังไม่พอ ผ้าห่มจะกี่ผืนก็ไม่อุ่น จนอาการไข้อ่อนลง จึงจะรู้สึกอบอุ่นขึ้นมาได้ กำลังก็ถูกลดลงไปวันละมากๆ ถ้าเป็นอย่างนี้ ถึง ๑๐ วัน คงจะนอนติดเสื่อทีเดียว แต่ก็ด้วยเดชะบุญ ชนิดจับสั่นมันก็เป็นราว ๔ - ๕ วันเท่านั้น แล้วก็เปลี่ยน (เป็น) ไข้ธรรมดาต่อไป

ระหว่างจำพรรษาที่วัดป่าสุทธาวาส ข้าพเจ้าได้ถูกเป็นไข้จับสั่นมาบ้างเหมือนกัน จับสั่นถึงขนาดนอนไม่ได้ ต้องลุกนั่งชันเข่า เอาศีรษะก้มลงหายใจให้ถูกกับหน้าอก จึงค่อยทุเลาที่เป็นได้ ครั้นคราวพักอยู่วัดภูเขาแก้วนี้ก็ถูกอีก แต่ครั้งนี้ต้องประสบเคราะห์ร้ายหน่อย ยาจะฉันก็หาได้อย่างขัดๆ ข้องๆ เต็มที เพราะตามโรงร้านก็ไม่ค่อยมีเสียด้วย มูลค่าจะจับจ่ายก็ถึงคราวจนเสียด้วยซ้ำ ทั้งพระเณรในวัดนั้นก็ไม่มีผู้ดูแลให้ความอุปการะเสียเลย มีบ้างแต่หลวงพ่อเพ็ชร์องค์เดียวเท่านั้นที่ไปถามข่าวบ้างในตอนค่ำทุกๆ วัน แต่ก็จะช่วยเหลืออย่างใดนั้นไม่มี ทางญาติโยมประจำวัดนั้น เขาก็ไม่เหลียวแลอีก ดีหน่อยที่ได้แม่ขาวจันแดง ที่เป็นน้องสะใภ้ท่านอาจารย์พรหม บ้านดงเย็น ได้ไปพักอยู่ในสำนักชีแห่งวัดนั้น ได้จัดอาหารไปถวายในเวลาป่วยทุกวัน แม้ขณะนี้ข้าพเจ้าก็หาได้ลืมอุปการคุณของแกไม่

ถึงจะตกทุกข์ประการใด ภายใจของข้าพเจ้าเองก็มิได้หวั่นไหวแต่ประการใด จะให้คิดถึงพ่อแม่ญาติพี่น้องและหมู่เพื่อนเดิมก็ไม่มี ใจได้สบายไปเรื่อยๆ ไม่เห็นว่ามันห่วงอาลัยอะไร เมื่อกำลังกายได้ทุพลภาพลง ได้แต่คอยดูลมหายใจจะหมดไปเท่านั้น ฉะนั้น ในเวลาสร่างไข้แล้วเป็นระหว่างกลางวันแห่งวันหนึ่ง เผอิญจิตได้ดำเนินจะลงรวมเป็นสมาธิ ได้ปรากฏอาการแปลกคล้ายๆ กับว่าใจจะขาด จะเป็นการหายใจไม่สะดวกก็ไม่ใช่ มันหากเป็นเพียงอาการแห่งความสำคัญของจิตเท่านั้น จึงเกิดความสงสัยขึ้นมาว่า ถ้าเป็นโมกขธรรมจริง ทำไมจึงจะให้คนตาย คงจะไม่ใช่กระมัง คิดวิพากษ์วิจารณ์ตามเรื่องของตนอยู่ในทำนองนี้ไปๆ มาๆ

ถ้าจะไปถามผู้อื่นหรือ ภายในวัดนั้นก็ไม่มีใครที่จะแนะนำได้ จึงจำเป็นต้องตัดสินด้วยตนเอง คราวนี้ได้กำหนดจิตให้ถอนออกมาจนเป็นจิตตามธรรมดา พักอยู่ครู่หนึ่งแล้วกำหนดให้ลงไปอีก ได้กำหนดเข้า กำหนดออกเป็นหลายหน ใช้นอนกำหนดบ้าง ลุกนั่งกำหนดบ้าง ทำอย่างไรจิตก็ยังสำคัญมั่นอยู่อย่างเดิม ในที่สุดต้องตัดสินด้วยตนเองว่า ไม่ใช่โมกขธรรม แล้วกำหนดจิตให้ออกจากอาการเป็นอย่างนั้น ไม่ให้มันเป็นอีกต่อไป เราก็พึ่งสอบนักธรรมเอกมาใหม่เสียด้วย เรื่องสมถะและวิปัสสนาคิดว่าใครถามก็ไม่ยอมติด แต่เมื่อมาปรากฏแก่ใจของตนเองแล้ว ไม่รู้เสียเลยว่าอย่างนี้เป็นอะไรต่ออะไร คิดขบขันในตัวเองเหมือนกัน ที่เรียนมาแล้วไม่รู้ น่าแปลกจริงๆ คนอื่นจะเป็นอย่างเราหรือก็ไม่ทราบ เพราะเป็นของใครแต่ละคน

เรื่องนี้จะได้กล่าวตามที่ได้ศึกษาจากครูบาอาจารย์ผู้ท่านรู้จริงในภายหลัง ท่านแสดงว่าอาการในเบื้องต้นของอานาปานสติสมาธิ ถ้าหากปล่อยจิตให้เลยลงไปจากที่ว่านั้นแล้ว จิตก็จะเข้าถึงอัปนาสมาธิทีเดียว จึงเป็นที่น่าเสียดายมากทีเดียว เพราะกว่าจะบำเพ็ญให้จิตเป็นไปในขั้นอัปนาจิตมิใช่ง่ายเสียเมื่อไหร่ ถ้าจะว่ากันอย่างภาษาหยาบๆ ก็ต้องว่า น่าฆ่าทิ้งเสียจริงๆ ที่เรียนแล้วไม่รู้ ฉะนั้นจึงน่าเสียดายคุณธรรมส่วนนี้มาก

อาการไข้ในระยะหลังมา ได้เป็นไข้ที่เว้นวันจับวัน เป็นอยู่ราว ๑ เดือน ท่านพระครูบุณฑริกบรรหารที่กลับจากกรุงเทพฯ เวลาที่ท่านพักอยู่อุบลฯ ได้ทราบข่าวอาการเป็นไข้ของข้าพเจ้าแล้ว ท่านได้เข้าไปขอเอายาควินินน้ำจากโรงพยาบาลมาให้ ๑ ขวด เมื่อได้ฉันยาควินินน้ำสัก ๒ - ๓ วัน ไข้ก็ได้หยุดขาดไปทีเดียว

ครั้นต่อมาข่าวสอบก็ได้รู้แน่นอนว่าสอบได้และได้คะแนนเอกอีก การเรียนชั้นเอกนี้ตามความจริงแล้วข้าพเจ้าเป็นอันดับหนึ่งในสำนักสอบแห่งนั้น เพราะหมู่เพื่อนในชั้นสอบครั้งนี้ ๕ องค์ด้วยกัน บางองค์ก็ตกมาแล้ว ๕ ปีบ้าง ๔ ปีบ้าง ๓ ปีบ้าง ๑ ปีบ้าง ข้าพเจ้าเป็นนักเรียนแต่ผู้เดียว แต่เมื่อก่อนเข้าห้องสอบหมู่ในชั้นนี้ ทุกองค์ต้องอาศัยชั้นเชิงแห่งการตอบปัญหาจากข้าพเจ้าทั้งสิ้น ในที่สุดก็สอบได้ทั้งหมดด้วยกัน

เพราะเหตุนั้น ท่านพระครูเห็นว่า ข้าพเจ้าจะพอช่วยธุระของท่านให้เจริญไปได้ ท่านจึงหาวิธีผูกข้าพเจ้าไว้กับท่าน โดยท่านได้ตั้งข้าพเจ้าเป็นพระสมุห์ในฐานาของท่าน แล้วยังปรารภจะตั้ง (ให้เป็น) เจ้าคณะตำบลหรือกรรมการสงฆ์ในกิ่งอำเภอของท่านด้วย แต่ข้าพเจ้าไม่ปรารถนาที่จะมามัวยุ่งด้วยงานประเภทนี้ เพราะได้พิจารณาแล้วว่า ผลที่จะพึงได้แก่ตนมีน้อย ซ้ำยังทำให้ตนเองมัวเมาลุ่มหลงไปกับยศศักดิ์และตำแหน่งหน้าที่ของตน ทั้งหาโอกาสทำความบริสุทธิ์แก่ตนได้ยาก ถ้าจะว่าทำไมจึงกล้าพูดตำหนิไปเช่นนี้ ก็เพราะข้าพเจ้าได้เป็นนักเรียนปริยัติธรรมมาแล้ว หมู่เพื่อนเรียนของข้าพเจ้าก็มีมาก เพื่อนที่อยู่ในกรุงเทพฯ ก็มี ที่อยู่ตามชนบทก็มีหลายจังหวัด ข้าพเจ้าจึงรู้จิตใจของผู้เรียนปริยัติดีทุกประการ และงานเจ้าคณะข้าพเจ้าก็เป็นผู้ช่วยงานท่านเจ้าคณะมาหลายปี และได้พยายามสังคมกับเจ้าคณะอื่นๆ อีก จึงทำให้รู้จิตใจของ (เจ้า) คณะดีทุกประการ เรื่องนี้ข้าพเจ้าไม่ให้ใครโกหกได้ทีเดียว เพราะฉะนั้นข้าพเจ้าจึงไม่ปรารถนาที่จะเป็นครูสอนปริยัติธรรมและไม่ปรารถนาที่ (จะ) เป็นเจ้าคณะ ข้าพเจ้าจึงได้หาทางปลดเปลื้องภาระประเภทนี้เสมอมา

ระหว่างเดือนมีนาคม พ.ศ. ๒๔๘๖ ข้าพเจ้ากับพระสาก็ได้เดินทางกลับบ้านเดิมที่เรียกว่า ปิตุภูมิ เนื่องด้วยการคัดเลือกทหารของข้าพเจ้า จึงได้นมัสการลาท่านพระครูซึ่งเป็นที่รักของข้าพเจ้า ตั้งแต่วันนั้นเป็นต้นมาได้โดยสารรถไฟจากอุบลฯ พักที่วัดป่าสาลวัน นครราชสีมา ๑ คืน แล้วขึ้นรถไฟจากนครราชสีมา พักที่วัดหนองบัว อุดรธานี ๑ คืน ขึ้นรถยนต์จากอุดรฯ ลงรถที่ดอนเขือง แล้วก็เดินทางเข้าวัดคามวาสี บ้านตาลโกน รอเวลาคัดเลือกทหารอยู่ที่นั้น ในการคัดเลือกทหาร ข้าพเจ้าได้ตั้งใจอธิษฐานว่า ถ้าบุญกุศลของข้าพเจ้ายังมี จะได้ปฏิบัติพระธรรมวินัยของพระพุทธศาสนาต่อไป ขออย่าได้ถูกเป็นทหารเป็นเด็ดขาด ดังนี้

เผอิญปีนั้นเป็นที่หน่วยทหารย้ายมาตั้งที่ธาตุนางเวงใหม่ๆ ทั้งสงครามญี่ปุ่นกำลังป่วนปั่นอีกด้วย ทางหน่วยราชการทหารก็ต้องการทหารมากเฉพาะจังหวัดสกลนคร ข้าพเจ้ารับคัดเลือกได้ดี ๑ ประเภท ๒ จึงถูกปล่อยตัวมาชั่วคราว ระหว่างเดือนตุลาได้ถูกเรียกพวกดี ๑ ประเภท ๒ เข้าไปรับราชการทหาร ข้าพเจ้ายังมีช่องทางอยู่ จึงนำใบประกาศฉายาบัตรนักธรรมโทไปยกเว้นการเป็นทหาร ก็ได้หลุดพ้นไป และงานเจ้าคณะทางกิ่งอำเภอบุณฑริกนั้น ข้าพเจ้าอาศัยเหตุความเจ็บป่วยเป็นข้ออ้าง โดยได้มี จ.ม. ไปเรียนท่านพระครูบุณฑริกบรรหารทุกประการ ท่านก็ได้เห็นใจข้าพเจ้าเพราะความจำเป็นมีจริง ท่านจึงมี จ.ม. อนุญาตมาให้อภัยข้าพเจ้าตามประสงค์ งานเจ้าคณะก็ได้หลุดพ้นไปอีกเหมือนกัน

แต่ในแล้งนั้นก็เป็นที่น่าเสีย (ใจ) อยู่บ้าง คืองานฌาปนกิจศพของพระคุณท่านอาจารย์เสาร์ กันตสีลเถร ซึ่งเป็นครูบาอาจารย์ที่สักการะยิ่ง ได้มีงานฌาปนกิจศพระหว่างเดือนเมษายน ซึ่งเป็นระหว่างการคัดเลือกทหารของข้าพเจ้า ด้วยเหตุขัดข้องมี ข้าพเจ้าจึงไม่ได้ไปร่วมในงานนั้น แต่ก็ยังดีหน่อย ได้ไปนมัสการศพท่านแล้วแต่สมัยท่านมรณภาพใหม่ๆ ที่วัดบูรพาราม อุบลฯ เมื่อปีก่อนโน้น

พระครูพุฒิวราคม (หลวงปู่พุฒ ยโส)

ปี พ.ศ. ๒๔๘๖ ข้าพเจ้ายังเป็นไข้อยู่เสมอ ทีหายทีเป็นอยู่อย่างนั้น ทั้งยาแก้ไข้ก็หายาก ไปต้องการมาจากอนามัยอำเภอหรือ ก็ได้ทีละนิดหน่อยเท่านั้น จะฉันยาจนให้อาการไข้หายขาด ก็ไม่มียา ถ้าจะไปจำพรรษาที่อื่นหรือ คณะญาติก็จะลำบากใจในการไปเยี่ยมสุขเยี่ยมทุกข์ เพราะญาติพี่น้องทิ้งกันไม่ลงเป็นธรรมดา ฉะนั้น ข้าพเจ้าจึงต้องพักจำพรรษาที่วัดคามวาสี บ้านตาลโกน ซึ่งเป็นบ้านมาตุภูมิของตน โดยมีอาจารย์อุ่ย สุขกาโม เป็นหัวหน้า ปีนี้ ท่านพระครูพุฒวราคม (พุฒ ยโส) ก็ได้จำพรรษาอยู่ด้วยกัน ท่านก็เป็นไข้ขนาดหนักเหมือนกัน ปรากฏว่าเวลาท่านอาพาธหนัก ได้ธรรมเกิดขึ้นเป็นกำลังใจที่น่าอัศจรรย์แก่ตนของท่านเหมือนกัน

สำหรับการพยาบาลไข้ของข้าพเจ้านั้น ได้อาศัยยาสมุนไพรจากพ่อออกเฒ่าจารย์มา หนองดินดำ เป็นสำคัญ ได้หามาฉันเอาจนหมดทุกขนานในตำรายาของผู้เฒ่า ขนานยาแก้ไข้ป่า มาเลเรีย ซำเฮี๊ย ผิดฤดู ผิดอากาศ อะไรต่ออะไรจนหมดตำรายาก็ยังไม่หายขาด

และปี พ.ศ. ๒๔๘๗ ก็ได้พักจำพรรษาที่เดิมอีก เพราะไข้ยังไม่หายต้องรักษาตัวไปอีก ระหว่างนี้เป็นโอกาสที่ข้าพเจ้าต้องคิดหาทางปรับปรุงตัวเองว่า จะเอารูปไหน จะเป็นฆราวาสหรือจะเป็นนักบวช จะเป็นนักปริยัติ หรือจะเป็นนักปฏิบัติ หรือจะเป็นแบบงูๆ ปลาๆ หรือจะเป็นนกมีหู หนูมีปีก และอีกประการหนึ่ง แม้ว่าข้าพเจ้าจะไม่ปรารถนาอยากเป็นนั่นเป็นนี่กับเพื่อนก็ดี ส่วนทางวัดป่าสุทธาวาส พระมหาพิมพ์ก็สั่งให้ไปเป็นครูสอนนักธรรมให้ และทางพระอุปัชฌาย์ฮวด สุมโน ก็ต้องการเช่นเดียวกัน แต่ข้าพเจ้าก็ได้ปลดเปลื้องเสียทุกทาง แม้อย่างนั้นก็ยังไม่พ้นเสียทีเดียว ระหว่างออกพรรษาแล้ว ปี พ.ศ. ๒๔๘๖ นั้น ยังได้ไปอบรมนักเรียนให้พระอุปัชฌาย์ฮวด ที่วัดไชยมงคล ราวเดือนเศษ การเป็นครูสอนนั้น มิใช่ข้าพเจ้าไม่สามารถแต่ประการใด แต่ข้าพเจ้าไม่ชอบจะเป็นเท่านั้น ด้วยเหตุผลดังกล่าวมาแล้วข้างต้นนั้นเอง

เรื่องการปรับปรุงตนเองนั้น เบื้องต้นคิดอยากจะไปเรียนบาลีต่อ แต่ก็สุขภาพไม่อำนวยเนื่องจากการเป็นไข้ ซึ่งไข้ตัวนี้ทำให้ความทรงจำเสื่อมโทรมลงมาก จำได้ง่ายเหมือนแต่เดิม แต่มักจะลืมง่าย เมื่อสมัยก่อนความจำยังดี ถ้าท่องได้แล้วก็ไม่ค่อยจะลืมง่าย และการดูหนังสือ ถ้าได้ตั้งใจดูไปตลอดเล่มก็ยังจำเนื้อถ้อยกระทงความได้ตลอด มาบัดนี้ความจำได้ลบเลือนไปเสียแล้ว ด้วยเหตุนี้ข้าพเจ้าจึงต้องงดการไปเรียนต่ออีก

ทางด้านฆราวาส เมื่อมาพิจารณาดูให้ถี่ถ้วนแล้วก็เป็นบ่อนแห่งการทำความชั่วนานาประการ ผู้จะตั้งตัวมีฆราวาสธรรมอย่างสมบูรณ์ได้ก็มีน้อยที่สุด คิดดูแล้วชีวิตนี้ไม่อยู่คงทนไปได้นานสักเท่าไรก็ถึงวันตาย ความดีที่จะสร้างขึ้นแก่ตนมีโอกาสทำน้อยที่สุด เหตุนั้นจึงควรหาทางแก้ไขตนเองเสียจากฆราวาสวิสัย แล้วจึงหันมาพิจารณาทางเพศนักบวช การบวชนั้น ถ้าจะครองตัวอยู่อย่างงูๆ ปลาๆ ซึ่งไม่ถูกกิจจะลักษณะของสมณเพศแล้ว เป็นฆราวาสเสียดีกว่า แล้วจึงคิดถึงประวัติของพระอริยเจ้าทั้งหลายในปางก่อน ผู้บวชในพระพุทธศาสนาสมัยครั้งพุทธกาลโน้นซึ่งล้วนแล้วแต่บวชมาเพื่อปฏิบัติตนให้พ้นไปจากวัฏฏทุกข์ทั้งสิ้น ต่างจากนักบวชในสมัยนี้มากทีเดียว ในที่สุดข้าพเจ้าก็ได้ตัดสินใจศึกษาหาทางปฏิบัติต่อไป

(มีต่อ ๖)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 6:49 pm

พระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต

๏ สมัยที่ได้ศึกษาทางปฏิบัติ

ระหว่างก่อนเดือน ๓ ข้าพเจ้าได้ไปม่วงไข่ ชักชวนพระครูญาณวิจิตร (บานิต สุรปัญโญ) เพื่อนสพรหมจารีเพื่อออกไปเที่ยวแสวงหาเจริญสมณธรรม ตามี่ข้าพเจ้าได้คิดพิจารณาไว้แล้วนั้น เพื่อนก็มีความยินดีด้วยทุกประการ ในไม่กี่วัน เพื่อก็มาหาข้าพเจ้าที่วัดคามวารี แล้วออกเดินทางไปด้วยกันสององค์ เพราะไม่ยอมให้ใครๆ ติดตามไปด้วย เกรงว่าผู้ใจไม่เด็ดเดี่ยวจะทำให้ยุ่งยากในภายหลัง เพราะการไปในครั้งนี้นั้น ไม่มีกำหนดวันกลับ และไม่กำหนดสถานที่ไป เบื้องต้นก็ออกไปพักที่วัดโชติการาม บ้านปทุมวาปี ๑ คืน ท่านครูบาสีลา เทวมิตฺโต ผู้เคยร่วมกันมาก่อน แม้ท่านถามถึงการไปการมา ก็ยังบอกไม่ถูก

รุ่งเช้า ฉันเสร็จออกเดินทางไปพักวัดธาตุฝุ่น บ้านคำเจริญ พักอยู่ราว ๓ - ๔ คืน จึงปรึกษาทางจะไปข้างหน้ากับเพื่อนอีก ถ้าจะไปทางอุดรฯ หนองคายก็ไม่สะดวก เพราะเป็นระหว่างสงครามอินโดจีน ยังไม่สงบดี ตามเขตชายแดนยังยุ่งๆ กันอยู่มาก จึงได้ตกลง วกการเดินทางไปทางทิศตะวันออกจะจากกไหนถึงไหนไม่มีกำหนด

แน่นอนในการตกลงแล้วก็ออกเดินทางแวะพักที่วัดโชติการามอีก ๑ คืน รุ่งเช้าฉันเสร็จออกเดินทางไปพักวัดสุขุมวารีราม อำเภอวาริชภูมิ ๑ คืน เพื่อเยี่ยมคุณพ่อหลวงสุขุมด้วย แล้วออกเดินทางไปแวะพักที่ภูลอมข้าว บ้านนาเชือก ในวันต่อไปก็ลุถึงวัดป่าบ้านหนองผือ ตำบลนาใน อำเภอพรรณานิคม ที่วัดนั้นมีท่านอาจารย์หลุยเป็นประธานอยู่ในที่นั้น และมีหลวงพ่อใบ กับพระแสง (มรณภาพแล้ว) ส.ณ.บุญจันทร์

เวลานั้นท่านอาจารย์หลุยพร้อมด้วยชาวบ้านกำลังจัดสถานที่คอยรับ ท่านอาจารย์ใหญ่มั่น ภูริทตฺโต ที่ชาวบ้านกำลังไปรับท่านมา จะถึงในไม่กี่วันนี้ ซึ่งก็เป็นโชคลาภอันใหญ่ยิ่งเฉพาะตัวของข้าพเจ้า เพราะเคยตั้งปณิธานไว้ว่า จะพยายามถวายตัวเป็นผู้อุปัฏฐากท่านเพื่อเป็นบุญนิธิแก่ตนต่อไป ความปณิธานนี้ข้าพเจ้าได้มีมาแล้วแต่หลายปีและได้เคยปรารภกับเพื่อนๆ มาบ้างเหมือนกัน

แต่ก็เผอิญเมื่อข้าพเจ้าพักอยู่ในสถานที่นั้นไปได้ ๒ - ๓ คืน ท่านอาจารย์หลุยได้ปรารภกับข้าพเจ้าว่า สำหรับท่านอาจารย์ใหญ่นั้น เมื่อท่านไปพักในสถานที่ใดมีพระมาก ท่านไม่พักอยู่นาน ฉะนั้น ขอให้พวกท่านที่มาใหม่ ออกไปพักในสถานที่อื่นจะเป็นการดีมาก เรื่องนี้ก็เป็นความผิดหวังของข้าพเจ้าทีเดียว แต่จะทำประการใด เพราะข้าพเจ้ายังไม่คุ้นเคยกับท่านเสียเลย มีแต่ความเกรงกลัวในท่านเป็นอย่างมากเท่านั้น รุ่งเช้าฉันจังหันเสร็จแล้ว ข้าพเจ้ากับเพื่อนจึงได้ออกเดินทางไปพักที่วัดบ้านนาใน ในวันต่อไป เมื่อฉันจังหัน เสร็จแล้วก็ไปช่วยงานท่านอาจารย์หลุยทุกวัน จนถึงวันท่านอาจารย์ใหญ่มาถึง ครั้นท่านมาถึงแล้ว ก็ได้มาฟังคำอบรมจากท่านเสมอ

ครั้นต่อมาไม่นาน ท่านได้ฟังเสียงจากคณะอุบาสกอุบาสิกา ปรารภให้ท่านฟังว่า ทางเจ้าคณะอำเภอพรรณานิคมเคยแสดงอาการหวงห้ามไม่ให้พระทางวัดป่าไปพักในวัดนั้นมาแล้ว เรื่องนี้ก็เป็นด้วยบุญช่วยข้าพเจ้าอีก ท่านจึงได้จัดให้พระแสงกับพ่อออกจารย์เสนไปรับเอาพวกข้าพเจ้าเข้าไปพักอยู่ด้วยท่าน ตั้งแต่วันนั้นต่อมา ข้าพเจ้าก็ได้ถือนิสสัยอาศัยอยู่กับท่านมาเรื่อยๆ ครั้นต่อมาท่านพระครูญาณวิจิตรยังเป็นห่วงการสอบนักธรรมของตนจึงได้กลับไปม่วงไข่เสีย ข้าพเจ้ากับเพื่อนองค์นี้ก็ได้จากกันตั้งแต่วันนั้นเป็นต้นไป

พ.ศ. ๒๔๘๔ ข้าพเจ้าพักจำพรรษาอยู่ด้วยท่านอาจารย์ใหญ่ที่วัดป่าภูริทัตถิราวาส บ้านหนองผือ ในการอยู่ของข้าพเจ้านั้น ก็อยู่ด้วยความหวั่นวิตกในตนอยู่เสมอ จนแทบจะหายใจไม่อิ่มเหมือนกันเพราะความกลัวในท่านมากเหลือที่สุด ไม่ทราบว่าท่านจะขับให้ออกหนีไปวันไหน

เบื้องต้น ข้าพเจ้าได้อาศัยพระคำไพ หรืออวด สุสิกฺขิโต ซึ่งเป็นผู้ติดตามอุปัฏฐากท่านมาแต่บ้านห้วยเคน และท่านอาจารย์มนู ครั้นต่อมาท่านครูบาอ่อนสา ก็เข้ามาเป็นเพื่อนร่วมหวั่นวิตกอีก ในการทำข้อวัตรอุปัฏฐากท่านนั้น ข้าพเจ้าก็ได้เคยฝึกมาบ้างแล้วแต่สมัยอยู่กับท่านอาจารย์วัง ฐิติสาโรผู้เป็นอาจารย์เดิมของข้าพเจ้า แต่ถึงกระนั้นก็ยังงงอยู่มาก เพราะขั้นอาจารย์ผู้ใหญ่กับอาจารย์ผู้น้อยย่อมต่างกัน

สำหรับพระอาจารย์ผู้ใหญ่มีสิ่งที่จะต้องทำต่อท่านมีมาก เราต้องอาศัยความสังเกตศึกษาไปในตัว และต้องฉลาดทันต่อเหตุการณ์ด้วย อย่างไรก็ดี ข้าพเจ้าได้มองเห็นความโง่ของตนอย่างเต็มที่ทีเดียว แม้จะทำอะไรก็ต้องได้แอบเพื่อนอยู่เสมอ ทั้งอยากทำ ทั้งเกรงกลัวในท่านเหลือที่สุด

ระหว่างก่อนเข้าพรรษานั้น มีพระเณรเข้ามาหาท่านไม่ค่อยขาดแทบทุกวัน เมื่อมาร่วมกันมากๆ หน่อย เดี๋ยวก็ถูกท่านให้ขยายออกไป เหตุการณ์ย่อมเป็นอยู่อย่างนี้เสมอ ข้าพเจ้าคิดแต่ว่า ถ้าเราไม่มีความผิดและไม่มีทิฏฐิมานะเข้าไปรบกวนวาระจิตของท่าน ก็คงจะไม่ถูกส่งตัวออกไปเป็นแน่ แต่ความร้อนๆ หนาวๆ ก็มีอยู่อย่างนั้นเสมอ พอได้เข้าไปปรับทุกข์กันกับครูบาอ่อนสาเท่านั้น เพราะท่านก็เป็นเช่นเดียวกันกับข้าพเจ้า

ครั้งหนึ่งเหตุการณ์ที่หวั่นวิตกนั้นได้เกิดขึ้นแก่ข้าพเจ้าเสียแล้ว เรื่องนั้นคือ ในคืนวันนั้น มีหมู่พระเณรไปร่วมอบรมกันมาก เมื่อท่านให้การอบรมแล้ว ท่านได้สั่งให้ขยายกันออกไป ไม่ควรจะมาอยู่รวมกันมากๆ เช่นนี้ เพราะไม่ได้ความวิเวก การบำเพ็ญเพียรก็ไม่สะดวก จะมาอยู่กันมากๆ เพื่ออะไร มันเหมอนกันกับหมู่แร้งหมู่กา หากินซากความเน่านั้นเอง พอรุ่งเช้า ฉันจังหันเสร็จ ท่านได้ถามท่านอาจารย์หลุยว่า ใครบ้างจะออกไปวันนี้ กระหน่ำเข้าทุกที ท่านอาจารย์หลุยจึงได้รายงานให้ท่านทราบว่า องค์นั้นๆ ไป มีรายชื่อข้าพเจ้าเข้าด้วยองค์ (หนึ่ง) เหมือนกัน

รั้งนั้นทำให้ข้าพเจ้าเกือบจะสิ้นท่าเหมือนกัน แต่ข้าพเจ้าก็ยังไม่ได้พูดอะไรเลยกับท่านอาจารย์หลุย แต่ท่านหากรายงานเหมาเอาทีเดียว ระหว่างนั้นครูบาคำไพได้ถูกออกไปแล้ว ได้ครูบาเนตร์ กนฺตสีโล มาเป็นผู้อุปัฏฐากแทนอยู่ เมื่อข้าพเจ้าเอาบริขารไปไว้ที่กุฎีแล้ว กลับมาทำข้อวัตรที่ทำการอุปัฏฐาก ขณะนั้นท่านอาจารย์ใหญ่กำลังไปฐานอยู่ ข้าพเจ้าจึงปรึกษากับครูบาเนตร์ว่า เรื่องที่ท่านอาจารย์หลุยรายงานเรียนท่านอาจารย์ใหญ่ว่าผมองค์หนึ่งที่จะต้องออกไปวันนี้นั้น ผมไม่เคยพูดกับท่านอาจารย์หลุยเลยว่าผมจะออกไป ความตั้งใจของผมก็หวังว่าจะศึกษาอบรมกับท่านอาจารย์ใหญ่นี้ตลอด ไม่ปรารถนาจะไปทางอื่นเสียเลย ควรที่ผมจะทำประการใดจึงจะดี ครูบาเนตร์ให้ความเห็นว่า ควรกราบเรียนท่านอาจารย์ตามความประสงค์ของเรานั้นแหละดี แม้ข้าพเจ้าจะสะทกสะท้านเกรงกลัวในท่านสักปานใดก็ตาม เมื่อถึงคราวในที่จะต้องกล้า ข้าพเจ้าก็ต้องได้กล้าเพราะความจำเป็น

โอกาสเหมาะจังหวะมี เมื่อท่านอาจารย์ใหญ่กลับจากไปฐานมานั่งบนอาสนะเรียบร้อยแล้ว ข้าพเจ้าได้เข้าไปกราบแล้วก็กราบเรียนไปตามความจริงใจให้ท่านทราบทุกประการ ท่านได้นิ่งอยู่ครู่หนึ่ง แล้วพูดว่า “ตามใจของคุณ” เมื่อข้าพเจ้าได้รับมธุรสอย่างนี้แล้วก็สร่างใจขึ้นทันที มีความปลื้มใจอย่างสุดซึ้ง เท่ากับถอนดาบที่เสียบแทงอยู่ที่อกออกได้นั้นแล

ต่อมาวันหนึ่ง ข้าพเจ้าได้แอบเข้าไปจับเส้นให้ท่านกับครูบาเนตร์ในกลางคืนวันนั้น ท่านจะทดลองน้ำใจข้าพเจ้าก็ไม่ทราบ การจับเส้นได้ล่วงเลยเวลาไปจนถึงไก่ขันกก ราวบ่าย ๓ ทุ่มกลางคืนท่านจึงเข้าห้อง แต่ใจข้าพเจ้าก็ยินดีต่อการกระทำนั้นอยู่ตลอดเวลา หาเกิดความรำคาญขึ้นมาไม่ ในวันต่อไปก็เป็นธรรมดา แปลกแต่วันเดียวเท่านั้น

ปีนั้นที่อยู่จำพรรษาด้วยท่าน คือ ท่านอาจารย์หลุย ๑ ท่านอาจารย์มนู ๑ มหาบัว ญาณสมฺปนฺโน ๑ ครูบาอ่อนสา ๑ ครูบาเนตร์ กนฺตสีโล ๑ กับข้าพเจ้าและเณรดวง ผ้าขาวเถิง เมื่อถึงเข้าพรรษา พอได้อธิษฐานพรรษาแล้วเท่านั้น ก็เกิดความอุ่นใจขึ้นมาเป็นอันมาก โดยคิดว่า ถ้าเราไม่มีความผิดพลาดอย่างร้ายแรง ท่านก็คงจะไม่ขับออกจากสำนักเป็นแน่ แม้ครูบาอ่อนสาก็เช่นเดียวกับข้าพเจ้า

การจำพรรษาอยู่ด้วยท่านอาจารย์ใหญ่ปีนี้ข้าพเจ้าเป็นผู้มีอายุพรรษาอ่อนกว่าหมู่คณะทั้งสิ้น ฉะนั้น ข้าพเจ้าจะต้องถูกทำภาระอย่างหนักทุกประการ คือ

๑. ทำข้อวัตรอุปัฏฐากพระอาจารย์ ช่วยครูบาเนตร์

๒. รักษาความสะอาดและจัดแจงศาลาโรงฉัน

๓. ตักน้ำ

๔. ดูแลน้ำร้อน

๕. ควบคุมดูแลสิ่งของที่จะจัดถวายครูบาอาจารย์

๖. ต้อนรับแขกที่มาหาครูบาอาจารย์

ภาระทั้งหลายเหล่านี้ ก็ไม่ใช่เป็นภาระของข้าพเจ้าทำแต่ผู้เดียว แต่หากข้าพเจ้าเป็นผู้รับทำหนักกว่าเพื่อนเท่านั้น เรื่องการอยู่การปฏิบัติท่านอาจารย์ใหญ่นั้น ข้าพเจ้าได้อาศัยท่านอาจารย์มนู - มหาบัว และครูบาเนตร์เป็นผู้แนะนำ จึงไม่ค่อยผิดพลาด และในกาลต่อมาต่างก็ได้อาศัยซึ่งกันและกันเป็นลำดับมาจนถึงทุกวันนี้

(มีต่อ ๗)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 8:53 pm

๏ ความหวังต่อการอบรม

เมื่อข้าพเจ้าได้อยู่ศึกษาอบรมจากท่านอาจารย์ใหญ่แล้ว ได้ตั้งใจศึกษาทุกวิถีทางและตั้งใจประกอบความเพียรไปพร้อมๆ กัน เคลือบแคลงสงสัยและไม่เข้าใจอะไรก็ไต่ถามศึกษาท่านเสมอ แต่ก็ด้วยเดชะบุญของข้าพเจ้าเหมือนกัน นับตั้งแต่ได้ฟังธรรมบรรยายของท่านในครั้งนั้นเป็นต้นไป เกิดมีความเชื่อความเลื่อมใสและได้รับความเข้าใจในธรรมเทศนาของท่าน ปรากฏแก่จิตใจว่า ธรรมที่ท่านแสดงไปนั้น เป็นธรรมะที่ถูกต้องอย่างแท้จริง ซึ่งหาผู้แสดงเช่นนั้นได้ยากในสมัยนั้น ทั้งได้เกิดความซาบซึ้งขึ้นในใจอย่างน่าอัศจรรย์แก่ตน เพราะเท่าที่เคยได้ฟังครูบาอาจารย์แสดงให้ฟังมาก็มากองค์แล้ว จิตของข้าพเจ้าไม่ปรากฏความซาบซึ้งเช่นนี้สักทีเลย

แต่ละวันนั้น เมื่อเสร็จจากฟังท่านแสดงธรรมแล้ว ก็คอยทำข้อวัตรอยู่จนกว่าท่านจะเข้าห้อง บางคืนก็ ๕ ทุ่มกว่า บางคืนก็ บ่าย ๓ ทุ่ม เมื่อท่านเข้าห้องแล้วจึงกลับไปที่พักของตน เดินจงกรม ไหว้พระสวดมนต์ นั่งสมาธิ เสร็จแล้วพักนอนพอสมควรแล้ว ลุกขึ้นล้างหน้าไหว้พระสวดมนต์ เกินจงกรมและนั่งสมาธิต่อไปจนสว่าง

แต่ข้าพเจ้ามีนิสัยชั่วอยู่อย่างหนึ่งคือ “นอนมาก” ฉะนั้น ข้าพเจ้าจึงต้องดัดสันดานมัน บางคืนก็นอนที่ใต้ถุนกุฎี บางคืนก็นอนที่ระเบียงกุฎี บางคืนก็นอนในห้อง แต่เปิดประตูหน้าต่างไว้ เพื่อให้การนอนตื่นง่าย บางคืนก็พักนอนราวชั่วโมงกว่า และอย่างมากไม่เกิน ๔ ชั่วโมง กลางวันไม่ค่อยได้พักนอนเท่าไร ถ้าเหน็ดเหนื่อยมาก็พักแต่น้อยตามเวลาจะอำนวยให้ แต่ไม่ค่อยเกิน ๑ ชั่วโมง หรือ ๕ นาทีก็มี เพราะว่าเวลาทำข้อวัตรเกี่ยวกับครูบาอาจารย์มีเวลาจำกัดอยู่แล้ว

เมื่อกลางคืนพอสว่างได้อรุณแล้ว ก็ต้องรีบเอาบาตรและบริขารของตนลงไปโรงฉัน จัดแจงโรงฉันให้เรียบร้อย พวกข้าพเจ้าที่เป็นพระนวกะต่างก็แย่งเวลาจัดโรงฉันกันเสมอ เพราะถือว่าใครไม่ได้ทำก็เสียข้อวัตรของผู้นั้น ต่างก็ตื่นดึกลุกเช้ากันทุกๆ องค์ ผู้ใดไม่เอาใจใส่ข้อวัตรต่างๆ ย่อมเป็นที่รังเกียจของหมู่คณะ การทำข้อวัตรของพวกข้าพเจ้า ถือเป็นงานที่ผาสุกใจ หาได้ถือเป็นความหนักใจไม่ ถ้าเผอิญขาด ไม่ได้ทำข้อวัตรที่เคยทำเป็นกิจวัตรแล้ว วันนั้นแหละทำให้ความเต็มใจความเอิบอิ่มไม่เพียงพอ เป็นใจว่างๆ กระไรอยู่ เพราะเหตุนั้น พวกข้าพเจ้าจึงไม่สามารถละเลยในกิจวัตรของตน การได้ทำกิจวัตรให้สมบูรณ์เป็นการสนุกใจมาก เวลาเดินจงกรมและนั่งสมาธิก็ปลอดโปร่งใจ ไม่มีข้อตำหนิตนเอง แม้ท่านที่เป็นพระเถระ ๑๐ พรรษา ๒๐ พรรษา ท่านก็ไม่ได้ถือพรรษา ย่อมทำกิจวัตรทั้งหลายแหล่เหมือนกันกับพระหนุ่มทั้งหลาย เพราะท่านก็ถือว่า ท่านก็เป็นลูกศิษย์ของครูบาอาจารย์องค์หนึ่งเหมือนกัน ท่านเป็นสานุศิษย์ผู้ใหญ่ก็ย่อมทำตัวให้เป็นตัวอย่างแก่สานุศิษย์ผู้น้อยอีก

เมื่อจะมองดูโดยผิวเผินแล้ว เวลาทำกิจวัตรคล้ายกับว่า พระทั้งหลายเหล่านั้นมีอายุพรรษาไม่เกินกันเท่าไร แต่ความจริงแล้ว พวกข้าพเจ้าเคารพนับถือกันในสมัยนั้น มีความเคารพนับถือกันตามลำดับพรรษา หาได้ล่วงเกินก้าวก่ายอายุพรรษากันไม่ แม้จะบวชเป็นคู่นาคกัน ก็ถือผู้เป็นนาคแก่ นาคอ่อนเป็นเกณฑ์ ถ้ามีธุระไปหากันที่พักของท่านผู้ใด ผู้ที่อ่อนก็ทำการกราบกันอย่างนี้ทั้งสิ้น พูดกันก็ยังแสดงคำพูดให้เป็นกิริยาของผู้อ่อนผู้แก่เสมอไป ไม่เคยพูดตีเสมอกันและข้ามเกินกัน ถ้าพลาดการล่วงเกินมีขึ้น เมื่อไปประกอบภาวนาก็ย่อมปรากฏธรรมะตักเตือนขึ้นมาให้สำนึกความผิดของตน แล้วก็รีบไปขอขมาโทษกันทันที ไม่ปล่อยให้เลยตามเลยไป แม้โทษเล็กน้อยก็ตาม ย่อมขัดต่อการบำเพ็ญเพียรอย่างสำคัญเหมือนกัน เมื่อรู้ได้ว่าตนมีความผิด ก็รีบชำระตนให้บริสุทธิ์เสียโดยรีบด่วน ความบริสุทธิ์มีการบำเพ็ญเพียรก็ผ่องใสก้าวหน้า ความไม่บริสุทธิ์ย่อมเป็นการถ่วงความเจริญใจ ประกอบภาวนาก็เห็นแต่ความมืด และความฟุ้งซ่านสงสัยเท่านั้น จิตก็จะนับวันแต่จะถอยกลับเสมอเพราะเหตุอย่างนี้แหละ พวกข้าพเจ้าจึงรักความบริสุทธิ์ของตนเป็นอย่างยิ่ง

ครั้นเมื่อจัดโรงฉันเสร็จเรียบร้อยแล้ว ข้าพเจ้าและหมู่คณะก็รีบไปเพื่อทำกิจวัตรต่อท่านอาจารย์ใหญ่ในที่พักของท่าน รอคอยท่านจะออกจากห้อง อยู่ตามบริเวณใกล้เคียงนั้น ต่างก็พากันทำความเพียร รอเวลาท่านออก ทุกๆ องค์หาได้จับกลุ่มคุยกันไม่ พอได้ยินเสียงท่านสัญญาด้วยการกระแอม หรือ ไอ และเสียงกระเทือนจากการไหวตัวของท่านแล้ว ต่างก็พากันทำกิจวัตรตามหน้าที่ของตน ท่านผู้มีอายุพรรษามากก็กวาดกราดบริเวณรอบกุฎี ตลอดทั้งฐานด้วย บางองค์ก็กวาดบนพื้นกุฎีก็มี กวาดตามใต้ถุนกุฎีก็มี เอากระโถนและหม้อมูตรไปชำระก็มี เอาบริขารท่านลงไปโรงฉันก็มี ทั้งนี้ก็เนื่องด้วยความชำนาญของตนและความไว้วางใจจากหมู่คณะและครูบาอาจารย์ ส่วนบริขารที่สำคัญ เช่น บาตร ต้องเป็นผู้อุปัฏฐากโดยเฉพาะกำกับเสมอ ปล่อยให้ผู้อื่นไม่ได้เป็นอันขาด จะเปลี่ยนมือผู้กำกับต้องกราบเรียนท่านให้ทราบเสียก่อนจึงควร เป็นย่าม เป็นกระติกน้ำร้อน ก็ต้องเป็นผู้ที่สำคัญ จึงควรกำกับเอาไปเอามา

อีกประการหนึ่ง กิจวัตรทั้งสิ้นทุกอย่าง องค์ใดจะกำกับทำอะไร ต้องทำประจำทุกๆ ครั้ง มิใช่คิดได้คิดทำไป อย่างนั้นใช้ไม่ได้ ต้องทำประจำจริงๆ และทำให้ทันต่อเวลาอีกด้วย เมื่อเอาบริขารท่านลงไปโรงฉันเสร็จแล้วก็รอเวลาไปบิณฑบาต โอกาสมีก็ไปเดินจงกรมเสียก่อนหรือนั่งกำหนดจิตไปพลาง พอได้เวลาไปบิณฑบาต ท่านก็จะเดินไปที่โรงฉันหรือที่แห่งใดแห่งหนึ่งแล้วแต่ความสะดวกของท่าน ผู้ที่คอยรับเก็บรองเท้าท่านก็มี ผู้ที่คอยผลัดเปลี่ยนผ้าและห่มผ้าติดลูกดุมถวายท่านก็มี แต่กิจเหล่านี้ต้องเป็นกิจของผู้ใกล้ชิดจะต้องทำเสมอ

ผู้ปฏิบัติใกล้ชิดนี้ต้องเป็นผู้เปรียวว่องไวจริงๆ จึงได้ ถ้ามิฉะนั้นก็ไม่สามารถจะทำอะไรให้ทันท่วงทีได้เสมอไป เช่น การครองผ้า คลุมผ้า เมื่อครองผ้าถวายท่านเสร็จแล้ว ครองผ้าของตนต้องให้เสร็จก่อนท่านอีก แล้วเอาบาตรของตนและของท่านเดินล่วงหน้าท่านไปก่อน รอคอยท่านอยู่อุปจารบ้าน เมื่อท่านไปถึง เอาบาตรถวายท่านแล้วก็เข้าแถวเดินไปตามลำดับพรรษาที่แก่และอ่อนตามวินัยนิยม สำหรับโยมที่จะใส่บาตรนั้น ท่านแนะนำให้ยืนใส่บาตรทั้งชายและหญิง เพราะเป็นการสะดวกทั้งสองฝ่าย

เสร็จจากการบิณฑบาตแล้ว บางทีก็มีอุบาสกคอยรับบาตรท่าน ถ้าไม่มีก็เป็นหน้าที่พระเณรเป็นธรรมดา ส่วนพระหนุ่มทั้งหลายต้องรีบเดินออกล่วงหน้า กลับก่อนท่าน เพื่อจะได้รีบไปจัดทำอะไรต่ออะไรมากอย่างเหมือนกัน หาได้เพียงแต่จะนั่งคอยฉันอยู่เท่านั้นก็หาไม่ ทำอย่างนั้นท่านตำหนิว่าพระไม่มีวัตร หรือเป็นวัตตเภท เป็นพระที่ขาดไป ไม่สมบูรณ์ในความเป็นพระของตน เมื่อท่านมาถึงองค์ที่มีหน้าที่คอยรับเอาผ้าท่านไปผึ่งแดดก็ทำหน้าที่ของตนต่อไป ส่วนผู้ปฏิบัติใกล้ชิดก็จัดบาตรของท่านและจัดอาหารแยกไว้ถวายท่านเป็นเฉพาะ และมีท่านที่สำคัญไปร่วมจัดกันหลายองค์เหมือนกัน เพราะเรื่องการจัดอาหารถวายท่านนั้นเป็นเรื่องที่สำคัญมาก ถ้าความฉลาดของผู้จัดไม่มี บางครั้งท่านไม่รับเสียเลยก็มี หรือรับเอา แต่ฉันแต่น้อยก็มี เพราะเหตุนั้นผู้จัดอาหารถวายท่านต้องฉลาดพอ คือ ต้องรู้จักอาหารที่สบายต่อสุขภาพของท่าน เป็นที่สบายต่อธรรมของท่าน และเรื่องที่สมควรอย่างไร ไม่สมควรอย่างไร ต้องรู้จัก ทั้งรู้จักจัดสรรตกแต่งให้เหมาะสมสะดวกต่อการฉันของท่านด้วย ตลอดถึงรู้จักการใช้ถ้อยคำที่จะเรียนอ้อนวอนและเรียนตอบท่านในเวลานั้น

สำหรับผู้จัดอาหารนั้น ต้องมีคุณสมบัติประจำตัว คือ

๑. เว้นจากอคติทั้ง ๔
๒. เป็นผู้ฉลาดมีปัญญา
๓. เป็นผู้ไม่โลภในอาหาร
๔. มักน้อยสันโดษ
๕. ไม่ฉันเลียนแบบท่าน
๖. ไม่เย่อหยิ่งลืมตน
๗. มีมารยาทอันสุภาพ ไม่หยาบโลน

ทั้ง ๗ ข้อนี้ต้องให้สมบูรณ์จริงๆ จึงจะรักษาหน้าที่ได้ ในด้านการฉัน ผู้ปฏิบัติใกล้ชิดนั้นต้องรีบฉันให้อิ่มก่อนท่านเสมอ สังเกตว่าท่านลงมือฉันอาหารคาวเสร็จ ลงมือฉันหวานต่อไป ต้องให้อิ่มทันตอนนี้พอดีถ้าเลยไปกว่านี้แล้วจะไม่ทันต่อการทำกิจวัตรอย่างอื่นอีก กิจระหว่างนี้ก็มี ชงนม ถวายน้ำล้างมือ ล้างฟันสำรอง ล้างมีด ช้อน และเช็ดบาตร เช็ดภาชนะและเครื่องใช้อื่นๆ อีก เสร็จแล้วเตรียมทำความสะอาดโรงฉันทั้งข้างล่างข้างบน ข้างล่างตามใต้ถุนและบริเวณต้องใช้คราดกวาดทุกเช้าไป ข้างบนก็กวาด ล้างที่เปรอะเปื้อน ถูที่เปียกน้ำ และเก็บงำเครื่องใช้สอยต่างๆ ให้เป็นระเบียบ ไม่ให้เป็นอันตราย ลำดับจากนั้นไปก็นำเอาบริขารของตนและของครูบาอาจารย์ไปกุฎีต่อไป

กิจวัตรอีกต่อไปนั้น คือ รีบนำเอาบริขารของตนไปเก็บไว้ที่กุฎีแล้ว ก็รีบนำบริขารของครูบาอาจารย์ไปที่พักของท่านโดยด่วน องค์หนึ่งนำน้ำไปไว้ฐานของท่าน สำหรับน้ำนั้นต้องผสมให้เป็นน้ำอุ่น แล้วรอรับเอาภาชนะน้ำต่อเมื่อท่านถ่ายเว็จเสร็จแล้ว นำไปเก็บไว้ตามเดิมและดูแลทำความสะอาดในฐานด้วย

อีกพวกหนึ่งนำเอาผ้าต่างๆ และอาสนะออกไปผึ่งแดดในที่จัดทำไว้ คือที่ร้านสำหรับตากของและสายระเดียง ราวตากผ้า ผึ่งแดดพอสมควรแล้วก็รีบเก็บเข้าที่ตามประเภทสิ่งของนั้นๆ สิ่งใดที่ควรเก็บก่อนและหลังก็ต้องเก็บตามประเภทของสิ่งของนั้น

ส่วนผู้ปฏิบัติใกล้ชิดนั้น ต้องขึ้นไปประจำกิจวัตรอยู่บนกุฎี จัดทำอะไรต่ออะไรเพื่อให้ทันต่อความต้องการของท่านเสมอ ทั้งการเก็บการไว้วางสิ่งของทั้งหมดต้องให้เป็นระเบียบเรียบร้อยเสมอ และต้องให้สิ่งของทั้งสิ้นนั้นสะอาดทุกสิ่งไป

ผู้อุปัฏฐากใกล้ชิดนั้นต้องเป็นผู้รับผิดชอบแทนหมู่คณะทั้งหลาย สิ่งใดที่หมู่คณะทำการปฏิบัติต่อท่านผิดพลาดไป จะต้องเป็นผู้รับผิดชอบแทนเสมอ จึงจะอยู่กับท่านต่อไปได้

เมื่อท่านกลับจากไปฐานมานั่งบนอาสนะแล้ว เมื่อท่านต้องการฉันน้ำร้อน ก็รินน้ำร้อนถวายท่าน เสร็จแล้วก็ถวายหมากที่ตำไว้นั้นแก่ท่าน ระหว่างนี้ไม่เป็นเวลารับแขกของท่าน แขกทั้งหลายไม่ค่อยได้ไปหาท่านในเวลานี้เป็นอันขาด (เว้นไว้แต่กรณีพิเศษ) เพราะเป็นเวลาพักผ่อนสุขภาพของท่าน

อันดับต่อไป ท่านก็พักผ่อน ฝ่ายผู้อุปัฏฐากก็เข้าไปจับเส้นถวายท่านจนเกือบเที่ยงหรือเที่ยงจึงได้ลงจากท่านไป ท่านก็ได้พักผ่อนต่อไป บางวันจนถึงบ่าย ๑ โมง บางวันก็ไม่ถึงนั้น แล้วท่านก็จะลุกขึ้นมาล้างหน้า ผู้อุปัฏฐากต้องคอยสังเกตเวลาท่านจะลุกขึ้นมาเสมอ เมื่อสังเกตได้ว่าท่านกำลังจะลุกแล้วก็รีบขึ้นไปให้ทันเอาน้ำล้างหน้าถวายท่าน เสร็จจากนั้นแล้ว ท่านก็เตรียมไหว้พระย่อและนั่งสมาธิต่อไป บางวันท่านก็จะเข้าไปสู่ที่พักกลางวันในป่า เดินจงกรมและนั่งสมาธิในสถานที่นั้น บ่าย ๓ โมงท่านจึงจะออกจากการประกอบกิจของท่าน ฝ่ายสามเณรหรือตาผ้าขาวต้องจัดต้มน้ำร้อน ต้มยาร้อน ไว้ถวายท่านในเวลาท่านออกจากการประกอบกิจของท่านทุกวัน สามเณรหรือตาผ้าขาวต้องสังเกตผู้อุปัฏฐาก เมื่อมองเห็นผู้อุปัฏฐากเข้าไปหาท่านแล้ว ก็รีบเอาน้ำร้อนเข้าไปถวายท่าน ถ้ามีอาคันตุกะมาถึงแล้วก็ขึ้นไปหาท่านได้ในเวลานี้

บ่าย ๔ โมง เป็นเวลากวาดวัด พระเณรทั้งหลายก็ลงกวาดวัด แม้ท่านก็ต้องลงมือกวาดเหมือนกัน บางวันท่านจะลงไปดูรอบๆ วัด เพื่อดูแลตามสถานที่ต่างๆ เห็นความขาดตกบกพร่องอย่างไรท่านจะต้องตักเตือนเสมอ พระเณรที่อยู่ในวัดของท่านประมาทเลินเล่อต่อข้อวัตรไม่ได้เป็นเด็ดขาด เมื่อท่านรู้ความไม่ดีทั้งภายนอกและภายในแล้ว ท่านจะต้องขับให้ออกหนีไปทีเดียว

เมื่อกวาดวัดแล้ว มีการตักน้ำโดยความพร้อมเพรียงกัน แม้ผู้อุปัฏฐากก็ต้องทำเหมือนกัน การตักน้ำเบาบางแล้วก็รีบทยอยจัดน้ำให้ท่านสรงต่อไป ตามปกติท่านสรงน้ำร้อน พวกข้าจะต้องผสมเป็นน้ำอุ่นถวายท่านสรง ข้อปฏิบัติที่จะทำก็คือ นำผ้าอาบน้ำเข้าเปลี่ยนผ้านุ่งของท่าน นำเอาผ้านุ่งมาจีบไว้แล้วถูตัวถวายท่าน แต่ตามปกติท่านไม่ใช้สบู่ถูตัว บางครั้งก็ถูสบู่ยา มีคาบอลิกเป็นต้น เสร็จแล้วนำผ้าผลัดเข้าไปผลัดถวายท่าน บิดผ้าอาบให้แห้ง เช็ดตัวถวายท่าน แล้วเอาผ้านุ่งผลัดอีก ถวายประคตเอว อังสะ เป็นเสร็จการสรงน้ำ

(มีต่อ ๘)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 8:59 pm

ต่อจากนั้นไป ท่านจะต้องเดินจงกรมต่อไป คณะศิษย์ทั้งหลายพากันจัดทำกิจวัตรบางประการ เช่น กวาดกุฎีท่าน และจัดน้ำเย็น เอาน้ำร้อนใส่กระติกน้ำร้อนไว้สำหรับฉันก็มี สำหรับล้างหน้าก็มี ปูอาสนะไว้ เตรียมกระโถน ตะเกียงไว้ เสร็จแล้วไปสรงน้ำกันและเดินจงกรมต่อไป

เมื่อท่านหยุดเดินจงกรม ขึ้นไปกุฎี ผู้อุปัฏฐากจะต้องรีบไปรับเอารองเท้าจากท่านไปเช็ดเก็บไว้ แล้วเข้าไปทำวัตร กิจตามหน้าที่ของตน หมู่คณะทั้งหลายก็ค่อยทยอยกันไปเพื่อฟังการอบรมธรรมะจากท่าน ถ้าอาคันตุกะหรือแขกชาวบ้านต่างถิ่นมี ท่านก็จะให้โอกาสเข้าไปหาแต่ยังไม่มืด เพราะตั้งแต่ค่ำไปแล้วเป็นเวลาที่ท่านอบรมพระเณรโดยเฉพาะ ซึ่งตามปกติแล้ว ท่านไม่ให้มีการคลุกคลีกัน จะเป็นพระเณรต่อพระเณรก็ตาม พระเณรต่อชาวบ้านก็ตาม แม้แต่มีกิจธุระไปหากัน ก็จะต้องพูดกันให้เสียงเบาและไม่ให้อยู่ด้วยกันนานอีกด้วย ถ้าจะฉันสมอ มะขามป้อมกันเป็นครั้งคราว หรือเลี้ยงเครื่องดื่มกันครั้งคราว ต้องไปรวมกันฉันที่ศาลาเป็นกิจจะลักษณะ แต่ทั้งนี้ก็เป็นแต่เพียงครั้งคราวเท่านั้น หาได้ฉันอย่างนั้นทุกวันไม่ และจะไม่มีผู้ใดนำเครื่องฉันอย่างนั้นไปฉันกันตามสถานที่ต่างๆ เป็นเด็ดขาด มีแต่รวมกันฉันเป็นคราวและที่กุฎีของท่านเท่านั้น ส่วนที่กุฎีของท่านนั้นจัดเป็นพิเศษสำหรับถวายท่านเพื่อรักษาสุขภาพของท่าน มีถวายองค์อื่นเพียงประปราย

การอบรมธรรมะนั้น ฤดูแล้งอบรมเกือบทุกคืน เนื่องจากอาคันตุกะไปมาไม่ค่อยขาด ถ้าในพรรษากาลมีเป็นบางวัน ๓ วันต่อครั้ง หรือ ๗ วันต่อครั้ง แล้วแต่ท่านจะกำหนดให้ หรือแล้วแต่คณะศิษย์จะขอความอนุมัติจากท่านได้ เลิกการอบรมแล้วมีการถวายการนวดเส้นให้ท่านจนกว่าท่านจะเข้าห้อง จึงจะได้ไปกุฎีของตน แต่การนวดเส้นนั้นท่านไม่ค่อยให้ทำหลายคน เพียงหนึ่งหรือสองคนเท่านั้น และจะนวดเส้นได้ตามศรัทธาของแต่ละบุคคลนั้นไม่ค่อยได้ จะทำการนวดได้ก็เพียงบางองค์เท่านั้น จำกัดผู้ทำได้เหมือนกัน โดยเฉพาะผู้อุปัฏฐากใกล้ชิดเป็นสำคัญ บางคราวก็มีผู้ช่วยเปลี่ยนได้ บางคราวก็ไม่มี เรื่องนี้จึงเป็นภาระที่หนักอยู่กับผู้อุปัฏฐาก แต่ถึงกระนั้น บางครั้งก็ยังถูกท่านห้ามไม่ให้ทำก็มี

ถึงอย่างไรก็ตาม ผู้อุปัฏฐากจะต้องเป็นผู้มีใจหนักแน่นต่อการอุปัฏฐาก ต้องพยายามหาช่องทางทำให้ได้เสมอ เมื่อถูกท่านห้ามเข้าแล้วจะหยุดไปเสียเลยก็ใช้ไม่ได้ เพราะท่านต้องการฝึกหัดให้ผู้อยู่ด้วยนั้นให้เป็นคนดี มีสติ มีปัญญา และมีความสามารถอาจหาญ ข้อสำคัญก็คือ ท่านไม่ให้ประมาท ท่านเคยให้คติไว้ว่า “ศิษย์สมภาร หลานเจ้าวัด” ย่อมมักทะนงตน ดื้อด้าน ความจริงก็เป็นอย่างนั้นส่วนมาก ผู้ที่เป็นศิษย์พระเถระผู้ใหญ่นั้น ถ้าอยู่นานๆ ไปชักจะลืมตน ถือว่าตนได้อยู่กับครูบาอาจารย์ผู้ใหญ่แล้วก็เย่อหยิ่งทะนงตน จะไม่เกรงกลัวต่อใครๆ ทั้งนั้น ถึงท่านผู้อื่น จะเป็นผู้ใหญ่ขนาดปูนอุปัชฌาย์อาจารย์ก็ตาม ย่อมมองเห็นท่านผู้อื่นนั้นต่ำต้อยลงไปทั้งสิ้น ความดีก็ไม่ดีเท่าตน ความฉลาดก็ไม่เท่าตน อะไรๆ ไม่เท่าตนทั้งนั้น ไม่กลัวเกรงต่อใคร ไม่อยากเคารพนับถือใคร นอกจากผู้ที่ตนอาศัยอยู่ด้วยเท่านั้น ถือตีเสมอและตีตัวสูงกว่าท่านผู้อื่นเสมอไป ผู้ใดตักเตือนไม่ได้ทั้งนั้น และชอบใช้อำนาจขู่เข็ญท่านผู้อื่นด้วยอำนาจกาฝากของตน ในที่สุดก็หมดความเคารพนับถือเชื่อฟังต่อครูบาอาจารย์ที่ตนอาศัยอยู่นั้นอีก แทนที่จะเป็นบัณฑิตกลับเป็นอันธพาลไป

เท่าที่ข้าพเจ้าได้สังเกตดู เห็นท่านที่เคยอยู่กับครูบาอาจารย์มาก่อนได้เห็นเป็นอย่างนั้นมีหลายองค์ ในที่สุดก็ถูกท่านอัปเปหิเสียทุกราย

สมัยข้าพเจ้าเข้าไปพึ่งบารมีของท่านั้นได้อาศัยรับการแนะนำจากท่านอาจารย์มหาบัวบ้าง และทำความสำนึกในตนเองบ้าง แล้วมาปรับปรุงตนเองทุกกรณีไม่ให้เป็นอย่างศิษย์สมภาร หลานเจ้าวัด ได้พยายามตนให้เป็นผู้อ่อนน้อมถ่อมตน ต่อท่านผู้มีอายุพรรษากว่าตนเสมอ ถ้าท่านมีอายุพรรษาแก่กว่าแม้แต่วินาทีเดียว ข้าพเจ้าจะต้องกราบท่านเสมอ และยอมรับคำตักเตือนจากท่านทุกองค์ ไม่แข็งกระด้าง ทั้งพยายามให้ความสะดวกและให้ความอุปการะแก่ผู้ที่เข้าไปหาครูบาอาจารย์ทั้งสิ้น ถ้าท่านที่ยังไม่รู้ระเบียบการเข้าไปหาครูบาอาจารย์ก็ได้แนะนำให้ ส่วนผู้ที่ได้อยู่อาศัยหวังศึกษาอบรมจากท่านต่อไปก็ได้อนุเคราะห์สงเคราะห์จนสุดความสามารถของตน ถ้าหมู่คณะมีความพลั้งพลาด ยังได้เข้ารับเอาความผิดของหมู่คณะอีกด้วย เว้นไว้แต่หาจังหวะมิได้ หรือเป็นความผิดที่เหลือความสามารถของตน

เรื่องรับเอาความผิดของหมู่คณะนั้น มีท่านอาจารย์มหาบัวเป็นเยี่ยมกว่าข้าพเจ้า ไม่ใช่ยกย่องตนเอง ในสมัยที่ข้าพเจ้าได้มีจังหวะทำอุปัฏฐากท่านอาจารย์ใหญ่ เป็นผู้ใกล้ชิดแล้ว บรรดาพระเณรทั้งหลายที่อยู่ร่วมสำนักท่าน ไม่ค่อยมีเรื่องกระทบกระเทือนเหมือนแต่ก่อนๆ มา ถ้ามีเรื่องอะไรไม่ดีไม่งามในหมู่คณะ ก็ได้ชำระสะสางกันเสีย มาด่วนให้ไปถึงท่าน เพราะเรื่องนิดๆ หน่อยๆ ก็ตาม ถ้าไปถึงครูบาอาจารย์แล้ว ย่อมเป็นเรื่องใหญ่และเป็นเรื่องยืดยาวเป็นธรรมดา เหตุนั้นข้าพเจ้าจึงได้พยายามสกัดเรื่องไว้เสมอ ไม่ดีไม่งามประการใดก็ระงับเสียแต่ต้นมือให้หมดเรื่องไป ไม่เหลือบ่ากว่าแรงก็ไม่ให้ถึงครูบาอาจารย์ เพราะธรรมดาคนเราทุกคนย่อมมีความผิดพลาดด้วยกันทุกคน ทั้งที่มีความหวังดีและพยายามทำดีให้ถูกอยู่แต่ก็ยังมีความผิดพลาด ถ้าท่านองค์ใดว่ากล่าวตักเตือนไม่ฟัง จำเป็นต้องปล่อยให้ตัวเองฟ้องตัวเอง ข้าพเจ้าก็คอยถือเอาบทเรียนจากท่านผู้นั้น

การศึกษาจากเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นจากผู้ทำผิดหรือทำถูกนั้นเป็นบทเรียนที่สำคัญ เพราะเราได้เรียนจากผู้ทำเป็นตัวอย่างแล้ว และได้รับความชี้แจงจากครูบาอาจารย์แล้ว ย่อมได้รับความแจ่มแจ้งสิ้นสงสัยในเรื่องนั้นๆ อย่างสิ้นเชิง ข้าพเจ้าไม่เคยดูหมิ่นผู้ทำผิดแต่ได้ถือไว้เป็นบทเรียนไว้เฉพาะตนเสมอ ถ้าผู้นั้นไม่ทำผิดให้เห็นเป็นตัวอย่างแล้ว เราก็จะไม่รู้ว่าเป็นความผิดก็เป็นได้ อาจจะโดนตัวเองเกิดทำผิดขึ้นในกาลต่อไปก็ได้ ฉะนั้น ความชั่วที่มีผู้ทำให้เห็นเป็นตัวอย่างแล้วก็เหมือนกัน ย่อมเป็นบทเรียนมี่สำคัญอีกเช่นเดียวกัน

บางรายที่ได้มาศึกษาจากครูบาอาจารย์ เล่าถึงความเป็นไปในตนถวายท่าน เพื่อให้ท่านชี้แจงว่าถูกหรือผิด เมื่อท่านชมเชยว่าถูกแล้วและได้แนะนำต่อไป เราก็ได้ถือเอาเป็นบทเรียนอีกประการหนึ่ง การศึกษาจากเหตุการณ์ย่อมได้รับความแจ่มแจ้งดีมิใช่น้อยเหมือนกัน เพราะเป็นสิ่งที่ประกอบด้วยหลักฐานพยานพร้อมเสียทุกอย่าง เหตุนั้นข้าพเจ้าจึงได้ถือเอาเป็นบทเรียนที่สำคัญเฉพาะตนเสมอ

บางองค์ที่อยู่กับครูบาอาจารย์ชักจะเป็นผู้ชอบเอาหน้าเอาตาเป็นของตนผู้เดียว แส่หาเหตุเอาเรื่องผิดของท่านผู้อื่นไปกราบเรียนครูบาอาจารย์เสมอ ทำให้หมู่คณะต้องเดือดร้อนไปตามๆ กัน บางครั้งซ้ำยังหาเอาเรื่องของผู้ที่ตนไม่ชอบนั้นไปปั้นแต่งขึ้นเป็นความผิดพลาดต่อครูอาจารย์ แล้วกราบเรียนท่าน ติเตียนดุด่าท่านผู้นั้นก็มี คอยแต่จะประจบสอพลอกับครูบาอาจารย์เพื่อเอาหน้าเอาตาเท่านั้น คนประเภทนี้ย่อมมีกรรมตามสนองต่อภายหลังทุกรายไป ในที่สุดก็อยู่กับครูบาอาจารย์ต่อไปไม่ได้ ต้องถูกท่านตำหนิหรือขับหนี ทั้งหมู่คณะทั้งหลายก็รังเกียจ

ข้าพเจ้าจึงได้ระวังตัวในเรื่องเช่นนี้เป็นอย่างมาก แล้วก็เป็นด้วยเดชะบุญของข้าพเจ้าเหมือนกัน เท่าที่อยู่ใกล้ชิดกับครูบาอาจารย์มาตั้งแต่ต้นจนอวสานแห่งชีวิตของท่านเป็นระยะ ๕ ปี ไม่เคยได้รับการตำหนิและกำราบขนาดหนัก (แม้) แต่ครั้งเดียว ในคราวที่ผิดพลาดบางครั้งท่านก็ตักเตือนธรรมดา หรือจะเป็นด้วยท่านรู้เรื่องความตั้งใจของข้าพเจ้าก็ไม่ทราบ เพราะข้าพเจ้ามีความตั้งใจอยู่อย่างหนึ่งว่า จะตั้งใจปฏิบัติตามโอวาทของท่านทุกประการ เว้นไว้แต่ที่รู้เท่าไม่ทันเท่านั้น และถ้าถูกท่านขับหนีอย่างผู้อื่นนั้น จะไม่ยอมหนีไปให้ผู้อื่นตราหน้าเป็นเด็ดขาด แต่จะออกหนีไปจากสำนักท่านแล้วจะไปในสถานที่ไกลๆ ที่ผู้คนไปมาไม่ถึงในป่าหรือในเขาก็ตาม อย่างไรเราเป็นคนชั่วขนาดครูบาอาจารย์ทอดทิ้งแล้ว ไม่ต้องไปบิณฑบาตฉันเป็นเด็ดขาด จะตั้งใจประกอบแต่ความเพียรอย่างเดียวเท่านั้น ถ้าความดีไม่เกิดขึ้นแก่ตนก็ยอมตายแต่ผู้เดียว ถ้าคุณธรรมที่พึงปรารถนาเกิดขึ้นแก่ตนเมื่อใดจึงจะกลับเข้ามากราบเท้าท่านและขอพึ่งบารมีท่านต่อไป แต่ความตั้งใจของข้าพเจ้านี้อย่างนี้ก็สลายตัวไปเสียแล้ว เพราะการอยู่ด้วยครูบาอาจารย์ก็เป็นไปด้วยความเรียบร้อยทุกประการ

ทีนี้จะได้ถอยกลับไปเล่าเรื่องเป็นมาต่อจากลำดับอีก เมื่อก่อนเข้าพรรษาปีพ.ศ. ๒๔๘๘ นั้น ครูบาอร่าม สุสิกฺขิโต ผู้ติดตามท่านมาจากบ้านห้วยแคนนั้น ก็ได้ถูกท่านอาจารย์ใหญ่ส่งไปจำพรรษาด้วยท่านอาจารย์เนียม ที่บ้านผักคำภู ได้ครูบาเนตร์ กนฺตสีโล เป็นผู้อุปัฏฐากท่านต่อไป ส่วนข้าพเจ้าเป็นเพียงแต่เป็นแอบแฝงทำการอุปัฏฐากเท่านั้น เพราะข้าพเจ้ายังเป็นผู้ใหม่ ไม่ค่อยสันทัดต่อการอุปัฏฐากท่าน ทั้งยังกลัวท่านมาก แม้แต่การเข้าไปหาท่าน ถ้าท่านนั่งอยู่แต่ท่านองค์เดียว ไม่มีผู้ใดนั่งอยู่ด้วยท่านแล้ว ไม่กล้าเข้าไปหาท่านเสียเลย ทั้งกลัวท่าน ทั้งอยากปฏิบัติท่าน จึงเป็นปัญหาเฉพาะตัวข้าพเจ้าเองจะต้องแก้

แต่ก็นั้นแหละ ต่อมาวันหนึ่ง ท่านจะทำอาสนะ จึงให้ข้าพเจ้าไปซักเศษผ้าที่จะยัดอาสนะ ครั้นไปซักแล้วก็เอาไปตากไว้ที่ร้านตากนั้น แล้วก็ไปพัก โดยคิดว่าจึงค่อยมาดูต่อภายหลังอีก ราวชั่วโมงกว่าได้มองจากกุฎีมาเห็นท่านกำลังพลิกเศษผ้านั้นอยู่จึงได้รีบลงไปหาท่านด้วยความประหม่าตกใจเป็นอย่างยิ่ง เมื่อเข้าไปช่วยท่านพลิกเศษผ้าที่ตากนั้น ท่านได้พูดว่า ถ้าไม่พอใจและไม่เอาใจใส่จะรับไปทำทำไม่ ทำแล้วปล่อยทิ้ง ไม่ดูแล จะใช้ได้หรือแบบนี้ ไม่ต้องรับไปทำเสียดีกว่า ความกลัวของข้าพเจ้ายิ่งเพิ่มทวีขึ้นโดยลำดับถึงหัวใจเต้นทีเดียว คิดว่าอย่างไรเราจะต้องถูกท่านเนรเทศออกหนีเป็นแน่ เรื่องนี้ก็มีเพียงเท่านี้

ต่อมาเป็นระหว่างเข้าพรรษาแล้ว วันนั้นข้าพเจ้านอนกำหนดจิตอยู่ระเบียงกุฎีของตน ครูบาเนตร์ได้เข้าไปหาท่านก่อน เวลานั้นท่านเย็บผ้าเช็ดมือสำหรับใช้เช็ดมือเวลาฉันจังหัน ตามปกติ ผ้าเช็ดมือของท่านนั้น ท่านใช้ฟ้าขาดๆ และเอาเศษฟ้ามาเย็บติดต่อกันเป็นผืนแล้วนำไปใช้ วันนั้นท่านได้เอาผ้าเศษนั้นแหละมาเย็บติดต่อกัน แต่การเย็บนั้น ครูบาผู้ช่วยเย็บต้องการเย็บล้มตะเข็บ แต่ท่านไม่ต้องการอย่างนั้น เย็บติดกันไปเฉยๆ ไม่ต้องทำเป็นตะเข็บ ครูบาเนตร์ก็จะเอาอย่างตน เรียนท่านเสมอ ท่านก็ไม่อนุมัติ เพราะครูบาเนตร์ไม่รู้กลเม็ดภายในกับท่านนั้นเอง จึงได้ถูกท่านกำหราบเสียอย่างขนาดหนัก ข้าพเจ้าได้ยินเสียงท่านกำหราบครูบาเนตร์นั้นแล้ว จิตใจก็ได้หดตัวของมันเข้าไปข้างในโดยลำดับ ปรากฏว่าเย็นสบายเป็นกำลัง ซึ่งแทนที่จะเกิดความประหม่าเหมือนแต่ก่อน แต่กลับได้รับกำลังใจที่น่าอัศจรรย์ ซ้ำยังวิตกขึ้นในขณะนั้นด้วยอยากให้ว่าลงไปอย่างแรงๆ อีกด้วย เมื่อไม่ได้ยินเสียงท่านแล้ว จิตก็ค่อยถอนตัวมาเป็นปกติ

แล้วมาคิดถึงอำนาจพระเดชพระคุณของครูบาอาจารย์ต่อไป ธรรมดาผู้ที่เป็นครูบาอาจารย์ที่มีวาสนาจะได้ทำประโยชน์แก่ผู้อื่นได้อย่างกว้างขวางนั้น จะต้องพร้อมไปด้วยอำนาจวาสนาที่ท่านได้เคยบำเพ็ญมาแล้วแต่กาลก่อน จึงสัมฤทธิผลมามีอำนาจในทางทรงพระเดชพระคุณอย่างล้นเกล้า ถ้าวาสนาไม่มีในตนแล้ว จะใช้การเบ่งอำนาจเบ่งพระเดชและพระคุณย่อมเป็นไปไม่ได้ มีแต่จะเป็นไปในทางหายนะเท่านั้น เพราะการใช้อำนาจใช้พระเดชก็จะไม่มีผู้ใดเกรงกลัว ซ้ำร้าย ยังจะทำให้ผู้อื่นคิดอิสสาพยาบาทและก่อภัยก่อเวรแก่ตนต่อไปอีก ในทางที่ดีควรที่ทรงไว้ซึ่งพระคุณนั้นแหละดี ส่วนท่านผู้ที่พร้อมด้วยบุญวาสนานั้นย่อมเป็นไปแก่ตัวของท่านเอง จะมีผู้อื่นแต่งตั้งให้หรือไม่มี ไม่เป็นปัญหา การเสกสรรค์ไม่เท่ากับปุพเพกตปุญญตา เหมือนกับท่านอาจารย์มั่นนั้นเอง โดยที่ท่านไม่มีท่านผู้ใดแต่งตั้งให้ท่านเป็นผู้บริหารปกครองหมู่คณะและคณะพุทธบริษัทเลย แต่หากเป็นด้วยบุญวาสนาของท่านเอง ทั้งที่ท่านพยายามปลีกตัวออกจากหมู่คณะตั้งแต่ไหนๆ มาโดยลำดับ แต่ก็หนีไม่พ้นจากการได้ทำประโยชน์แก่หมู่คณะ

ท่านเคยเล่าให้ฟังว่า สมัยเมื่ออยู่องค์เดียว ภูเขาแห่งหนึ่งทางจังหวัดเชียงใหม่นั้น วันหนึ่งได้นั่งสมาธิไปได้เกิดนิมิตทางหูแว่วๆ มาให้ได้ยินว่า “ต้มน้ำร้อนให้ท่านสรงแล้วหรือยัง” แล้วท่านก็มองไปทางได้ยินเสียงนั้น ปรากฏว่าได้เห็นพวกพระเณรหลายองค์กำลังพากันทำกิจวัตรอะไรต่ออะไรกันยู่ แต่ก็เป็นกิจวัตรที่เกี่ยวกับการอุปัฏฐากท่านนั้นเอง แล้วท่านก็ถอยจิตมาพิจารณาถึงเหตุที่ปรากฏนั้นว่า นี้เป็นเรื่องอะไร ท่านจึงได้ความแจ่มแจ้งขึ้นมาว่า การที่เราจะไม่เกี่ยวข้องกับหมู่คณะนั้น เป็นไปไม่ได้เสียแล้ว จะต้องมีผู้สนใจต่อข้อปฏิบัติทยอยกันเข้ามาพึ่งพาอาศัยเพื่ออบรมธรรมปฏิบัติจากเราเป็นแน่นอน

เมื่อท่านได้ปรากฏเหตุการณ์แล้วอย่างนั้น ท่านจึงได้รีบเร่งพิจารณาพระธรรมวินัยให้เป็นที่เข้าใจว่า ส่วนใดเป็นพระธรรมวินัยที่แท้จริง ส่วนใดเป็นธรรมะปฏิรูป ตลอดถึงพิจารณาให้เข้าใจในปฏิปทาทุกอย่างว่า ปฏิปทาอย่างนี้เป็นอริยมรรคปฏิปทา อย่างนี้เป็นอริยวาส เป็นอริยวงศ์ เป็นอริยประเพณี เป็นอริยนิสัย และอย่างนี้เป็นอริยธรรม เพื่อจะได้นำหมู่คณะตามทางที่ถูกต้องต่อไป เพราะเหตุนั้นท่านจึงได้พร้อมไปด้วยพระเดชพระคุณในการบริหารปกครองหมู่คณะให้เป็นคุณประโยชน์อย่างกว้างขวาง ผู้ใดสนใจต่อการศึกษาข้อปฏิบัติจากท่านนั้น เมื่อเข้าไปหาท่าน จึงได้มีความเกรงกลัวท่านมาก และมีความเคารพนับถือเลื่อมใสในท่านเป็นอย่างยิ่ง เมื่อได้รับธรรมเทศนาจากท่านแล้ว ก็ได้เกิดศรัทธา และมีความดื่มด่ำซาบซึ้งเป็นกำลัง แม้จะถูกท่านว่าแรงๆ ซึ่งเป็นถ้อยคำที่กำราบก็ตาม ผู้ได้ยินจะต้องยอมสละทิฏฐิมานะของตนลงได้อย่างราบคาบ ทั้งนี้ข้าพเจ้าได้กล่าวมาตามความเป็นจริงที่ปรากฏแก่ตนและคนอื่น เท่าที่หมู่คณะทั้งหลายเข้าไปหาท่านในสมัยนั้นย่อมเป็นอย่างนั้นจริงๆ

ก็แลในคราวครั้งนั้น เมื่อข้าพเจ้าได้พิจารณาถึงพระเดชพระคุณของท่านแล้วก็ได้เตรียมตัวไปหาท่านแล้วทำกิจวัตรต่อไป จิตได้มีความอิ่มเอิบในธรรมอยู่เสมอ ศรัทธาในธรรมะปฏิบัติดูว่าเพิ่มกำลังขึ้นไปโดยลำดับ ถึงแม้ข้าพเจ้าจะได้เป็นไข้อยู่ตลอดพรรษาก็ตาม ความหวั่นไหวต่อมรณภัยก็ไม่มี ตามธรรมดาแล้ว อากาศในสถานที่นั้นเป็นอากาศที่หนักต่อธาตุขันธ์ของผู้ไม่เคยชินต่อป่าดงภูเขาเหมือนกัน ทั้งข้าพเจ้าก็มีเชื้อไข้ป่ามาแต่เดิมอยู่แล้ว แต่ด้วยเดชะบุญคุณของครูบาอาจารย์และคุณของพระพุทธศาสนามาช่วยให้ ถึงยาจะฉันไม่ค่อยมีก็ตาม ย่อมผ่านพ้นความทุกข์ทรมานนั้นไปได้ โดยมิได้ก่อความเดือดร้อนแก่ตนและครูบาอาจารย์ ถ้าครูบาอาจารย์ท่านได้ยาจากผู้ถวายมา ท่านก็เอาให้ฉัน แต่สมัยนั้นเป็นระหว่างสงครามญี่ปุ่นเลิกใหม่ๆ กำลังเป็นระหว่างที่อดอยากขาดแคลนทุกๆ อย่าง เหตุนั้นจึงทำให้อดยาแก้ไข้มากจริงๆ

ถึงอย่างไรก็ตาม ข้าพเจ้าคิดยอมเสียสละชีวิตบูชาพระธรรมวินัยด้วยข้อปฏิบัตินั้น ไข้ที่เป็นก็ไม่ถึงกับร้ายแรงทำกิจวัตรและความเพียรมิได้ขาด ถ้าไข้ร้อนในก็ให้ผ้าขาวเอาใบหญ้านางหรือใบหมี่มาขยี้ใส่น้ำฉัน ร้อนข้างนอกก็ใช้ทาก็ระงับความร้อนไป ไข้ก็สร่าง

ทั้งที่เป็นไข้แต่ก็ทำความเพียรได้กำลังดี พึ่งจะได้รู้เห็นตัวเวทนา ในพรรษานั้นเอง ตัวเวทนานั้นเท่าที่ได้เห็นและกำหนดรู้ด้วยใจนั้น ปรากฏว่าเป็นตัวแต่จะคล้ายกับอะไรก็บอกไม่ถูก เมื่อเรากำหนดรู้เห็นได้อย่างนั้นแล้ว ทุกขเวทนาทั้งหลายจะต้องถอนตัวออกจากที่ของมันโดยลำดับ ถ้ากำลังจิตของเรากล้า ทุกขเวทนาจะออกหนีอย่างรวดเร็ว ถ้ากำลังจิตยังอ่อนก็ค่อยออกหนีไป เมื่อจิตได้เอาชนะต่อทุกขเวทนาได้เพียงครั้งเดียวเท่านั้น จิตนั้นจะต้องกล้าหาญในการต่อสู้ทุกขเวทนาเสียจริงๆ พอทุกขเวทนาเริ่มปรากฏขึ้นในที่ไหน จิตจะต้องรีบวิ่งเข้ากำจัดทีเดียว โดยมิได้รั้งรอเสียเลย จิตขณะนั้นได้สนุกเพลินอยู่กับการต่อสู้ทุกขเวทนา หาได้เกี่ยวข้องกับอารมณ์ภายนอกไม่

เรื่องที่ว่ามานี้ ไม่ได้หมายถึงการถอนอุปาทานขันธ์แต่ประการใด ขั้นถอนอุปาทานขันธ์นั้นยังไกลมาก ขั้นที่จิตสามารถกำจัดทุกขเวทนาได้อย่างองอาจกล้าหาญนี้เพียงแต่อยู่ในขั้นสมถะเท่านั้น ประการอื่นอีกก็ได้อุบายธรรมปฏิบัติที่เกี่ยวไปด้วยข้อปฏิบัติของตน ถ้าเราดำเนินไปถูกทางหรือผิดทางก็จะเกิดอุบายธรรมนั้นปรากฏให้รู้ขึ้นมาบอกเสมอ แต่ห่างๆ จึงค่อยได้อุบายขึ้นมา

อุบายธรรมนั้นไม่ได้เกิดขึ้นแต่เวลานั่งสมาธิหรือเดินจงกรมเท่านั้น ย่อมเกิดขึ้นได้ทุกกรณี แม้แต่เวลาเราตื่นนอนก็ยังเกิดได้ แต่จะต้องเกิดในขณะเดียวกันกับขณะตื่นนอน แต่เรื่องนี้ก็รู้กันได้หรือฟังกันออกเฉพาะผู้ปฏิบัติเป็นแล้วเท่านั้น ผู้ที่ยังไม่เป็นด้วยตนเองอาจจะมองไปหลายทางเหมือนกัน

สำหรับอุบายทางธรรมนั้น สามารถเพิ่มกำลังความเพียรได้ดี และทำความเห็นของตนให้กระจ่างแจ้งไปตามลำดับ ทั้งจะรู้จักสรณาคมน์ของตนได้ดี พอเข้าใจคุณค่า พระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ได้ด้วย และเป็นเหตุให้สนใจในธรรมปฏิบัติต่อไป ชอบนำเอาธรรมะที่ได้ยินได้ฟังมา ไปค้นคิดและลงมือปฏิบัติไปด้วย เพราะมีความอยากรู้อยากเห็นต่อความจริง แต่ก็เป็นความฉลาดที่หนักไปทางศรัทธา จึงไม่ค่อยจะรอบคอบเท่าไรนัก ความเพียรถึงจะกล้า ก็ด้วยกำลังแห่งศรัทธา

ผู้ปฏิบัติทั้งหลายที่ตกเข้ามาถึงขั้นนี้ มักจะหยิ่งในความรู้เห็นเป็นไปของตนโดยส่วนมาก และมักจะเสื่อมเสียเพราะความเย่อหยิ่งของตน ฉะนั้น จะต้องรู้จักการประคองตนไว้ในความสงบ แล้วใช้ความแยบคายให้มากจึงจะไม่เสื่อมเสีย ข้อสำคัญก็คือ ไม่ควรจะตีราคาตนเองก็เป็นพอ พิจารณาตรวจค้นดูตนเองอยู่เสมอและไม่ควรเอาตนเองออกเทียบกับผู้อื่น เพราะจะเป็นเหตุให้สำคัญว่าตนดีกว่าท่าน ธรรมดาคนเรามักจะเข้าข้างตนเองเสมอ ไม่ว่ากรณีใดๆ ทั้งสิ้น เมื่อเราสำรวจตนเองอยู่บ่อยๆ ก็จะรู้ความพอดีต่อความปฏิบัติของตนต่อไป

(มีต่อ ๙)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 9:05 pm

ครั้นออกพรรษาแล้ว ครูบาเนตร์ได้ออกไปหาบำเพ็ญเพียรของท่าน เวลานั้นก็ไม่มีผู้ใดจะพอรับภาระในการอุปัฏฐากแทนครูบาเนตร์ ข้าพเจ้าจึงได้จำใจรับภาระเป็นผู้อุปัฏฐากท่านอาจารย์แทนครูบาเนตร์ต่อไป ระยะแรกที่ข้าพเจ้ารับภาระนั้น สิ่งใดที่ข้าพเจ้าไม่เข้าใจ ท่านก็ได้แนะนำโดยอนุโลมตามผู้ใหม่เป็นธรรมดา เมื่อข้าพเจ้าเข้าใจสันทัดต่อภาระนั้นแล้ว ท่านก็ได้เริ่มฝึกข้าพเจ้ามิให้เป็นผู้ประมาท และให้มีสติปัญญาต่อหน้าที่ของตน

สำหรับกิจวัตรที่ปฏิบัติท่านนั้น ท่านจะต้องพลิกแพลงเปลี่ยนแปลงอยู่เสมอ เราจะถือว่า ตนเคยทำมาแล้วอย่างนั้น ก็ทำไปเรื่อยๆ โดยไม่สังเกตไม่ได้ เมื่อสังเกตว่า ท่านเปลี่ยนแปลงไปอย่างไร ก็ต้องจัดทำตามที่ท่านเปลี่ยนแปลงนั้นเสมอ ต้องสังเกตดูให้ทั่วถึงทุกอย่างทั้งสิ้น เวลานั้นเราทำไว้อย่างไร เวลาที่เราจะทำอีก ต้องตรวจดูว่า เวลานี้ถูกท่านเปลี่ยนแปลงใหม่หรือไม่ แต่เราต้องยึดส่วนที่เป็นปกติไว้เสมอ คือส่วนปกติที่ถูกต้องนั้น ต้องมีอีกประเด็นหนึ่งเหมือนกัน ส่วนนั้นเป็นระเบียบของส่วนกลางที่ใช้เป็นหลักยืนตัวแห่งโลกชั่วนิรันดร์ เช่นผ้าที่จะปูลาด ต้องรู้จักว่า ทางนี้เป็นทางเอาขึ้น ทางนี้เป็นด้านทางเอาลง อาสนะก็ดี เสื่อสาดก็ดี และหมอนเป็นต้น ต้องให้รู้จักในระเบียบการปูลาดไว้วางทุกอย่าง และสิ่งของต่างๆ ก็ต้องให้เป็นระเบียบในการเก็บ การรักษา หรือการใช้สอย

การวางสิ่งของต่างๆ ที่ใช้สอย ก็ต้องให้รู้จักที่วางอีก ว่าวางอย่างไรจึงจะเป็นการเหมาะสม ทั้งยังรู้จักปฏิบัติให้ถูกต้องกาละเทศะอีกด้วย เท่าที่ท่านได้เปลี่ยนแปลงในสิ่งของที่ใช้สอยนั้น ก็เพื่อให้เราเป็นผู้ฉลาดนั้นเอง ทั้งทดลองดูความตั้งใจของเราอีก หรือจะเรียกว่าเลือกเอาคนก็ว่าได้ เพราะถ้าปฏิบัติตามท่านไม่ทันในเรื่องเหล่านั้น ท่านก็ไม่ให้อยู่ด้วย ถึงจะได้อยู่ด้วยท่านก็ตาม แต่ท่านไม่ยอมให้ทำในสิ่งที่สลักสำคัญ เมื่อถูกท่านห้ามในการอุปัฏฐากในสิ่งที่เราเคยทำมาแล้ว เราก็ต้องเดือดร้อนเป็นธรรมดา

อีกประการหนึ่ง ผู้ทำหน้าที่อุปัฏฐากท่านนั้น ต้องรักษาตัวมิให้มีการกระทบกระเทือนท่านด้วยกาย วาจา และใจของตน ทางกายต้องอ่อนโยน สุภาพเรียบร้อย ไม่แข็งกระด้าง มีสัมมาคารวะทุกกรณี ทำอะไรต้องเปรียว เร็ว คล่องแคล่ว ไม่อืดอาด เซ่อซ่าเฉื่อยชา และช่วยรับภาระธุระของท่านได้ตามที่ท่านต้องการ ไม่ทอดธุระในเมื่อท่านทำอะไรทุกอย่าง ท่านทำอะไรต้องทำตามท่านได้ และทำจนเป็นที่ไว้วางใจท่านได้ เช่น ตัด เย็บ ย้อม ซัก ตาก ซึ่ง ผ้าบริขารของท่านเป็นต้น และเป็นผู้ประพฤติการของตนให้เบา ไม่เป็นคนกายหนัก ทำอะไรต้องให้เรียบร้อยดี ไม่ทำให้เสียของ พลัดตกหกล้มแตกร้าวเสียหาย เว้นไว้แต่จำเป็นจริงๆ เพราะของใช้ไม้สอยต่างๆ ท่านให้มัธยัสถ์ที่สุด

เราจะเดินไปมาที่กุฎีหรือศาลาก็ตาม ต้องให้เท้าให้เบาที่สุด ไม่ให้มีการกระเทือนเป็นเด็ดขาด แม้แต่ท่านนั่งสมาธิอยู่ เราขึ้นไปบนกุฎีก็มิให้ท่านรู้สึกได้ จะปิดเปิดประตูหน้าต่างก็ไม่ให้มีเสียงดังเกิดขึ้น และยังจะต้องรักษาความสะอาดตัวเองให้เพียงพอ กลิ่นตัว กลิ่นปาก กลิ่นผ้านุ่งห่ม ซึ่งเป็นกลิ่นที่ไม่ดี อย่าให้มีไปกระทบท่านเป็นอันขาด ถ้ามีกลิ่นที่ไม่ดีติดตัวเรานิดหน่อย ท่านจะรู้ได้ทันที เพราะจมูกท่านรู้กลิ่นได้เร็วที่สุด จึงสมกับคุณธรรมที่ว่า “สุจิ เป็นผู้สะอาด” ท่านผู้ทรงคุณธรรมที่เรียกว่านักปราชญ์นั้น จะต้องถึงพร้อมด้วยความสะอาดทั้งทางจิตและทางกาย ไม่มีตนอันสกปรกเหมือนคนพาลทั้งหลาย

ทางวาจา ต้องระวังคำพูดคำจาของตนให้มาก พูดให้รู้จักคำต่ำคำสูง คำหยาบและคำสุภาพ ตลอดถึงคำสบประมาทอย่างอื่นๆ ด้วย เมื่อท่านพูดไปอย่างไร เราจะพลอยพูดกับท่านไปทุกอย่างก็ไม่ได้ เพราะบางครั้งท่านอาจะทดลองดูกิเลสของเราก็เป็นได้ เพื่อเป็นพยานประกอบกับความรู้ภายในของท่าน เรื่องคำพูดแต่ละคำ ท่านย่อมรู้ดีทุกประการขณะที่อยู่ใกล้ท่านไม่ควรพูดคำหยาบคาย เสียงพูดที่กล้าแข็ง คำกระชกกระชาก พูดตลกเฮฮาหรือพูดเหลวไหลไร้สาระ และไม่ควรตักเตือนบอกสอนผู้อื่นต่อหน้าท่าน ไม่พูดเชิงเป็นเถระรับแขกในที่ต่อหน้าท่าน คำประเจิดประเจ้อไม่ควรพูดทั้งสิ้น เราจะพูดอะไรแต่ละครั้งต้องพิจารณาให้ถี่ถ้วนเสียก่อนจึงจะพูด บางครั้งท่านอาจจะนำเราพูดไปในเชิงต่างๆ ก็มี หรือท่านจะพูดให้เป็นเรื่องที่เราจะคัดค้านท่านก็มี ถ้าเราไม่คิดให้รอบคอบแล้วพูดตามท่านไป หรือคัดค้านท่านแบบกระต่ายยืนขาเดียว มักจะถูกท่านเอากลับหลังเหมือนกัน

เรื่องเช่นนี้เราจะถือว่าท่านแส่หาเรื่องแก่สานุศิษย์ก็หาไม่ แต่ย่อมเป็นกลวิธีฝึกสอนสานุศิษย์ให้มีสติปัญญาที่รอบรู้ต่อเหตุการณ์นั้นเอง ตามหลักธรรมก็มีอยู่แล้วว่า “มนฺตา ภาณี” ที่แปลว่า ผู้ฉลาดพูด เพราะท่านเคยสอนอยู่เสมอว่า “เหลือแต่พูด บ่อจักผ่อนเบาหนัก เดินม่อไปตามทางสถืกดงเสือฮ้าย” ดังนี้ ตามคติที่ท่านพร่ำสอนนั้นมีความหมายว่า ต้องพูดให้มีความฉลาดในชั้นเชิงแห่งการพูด ให้รู้จักคำพูดที่หนักและเบา ควรพูดหรือไม่ควรพูด เมื่อจะพูดก็ให้รู้จักการใช้ถ้อยคำที่จะพูด ตลอดถึงลีลาแห่งการพูด การปฏิบัติดำเนินปฏิปทาก็ให้ดำเนินตามอริยมรรคปฏิปทาจึงจะไม่เสื่อมเสีย ถ้าปฏิบัติไม่ดำเนินตามอริยมรรคปฏิปทามีแต่ความเสื่อมเสียเป็นเบื้องหน้า เพราะกิเลสภัยเหมือนกับเสือร้ายที่อาศัยอยู่ในป่าชัฏซึ่งคอยสังหารชีวิตสัตว์ผู้หลงทางเข้าไปหาตนแล้วจับกินเป็นอาหารอยู่เนืองนิตย์

เรื่องการพูดนี้ ท่านอาจารย์เทสก์ เทสรงฺสี เคยเล่าเตือนข้าพเจ้าว่า สมัยเหนึ่งที่ท่านพักอยู่ด้วยท่านอาจารย์ใหญ่ที่ราวป่าแห่งหนึ่งที่จังหวัดเชียงใหม่ ที่บนค่าคบแห่งต้นไม้ต้นหนึ่งซึ่งอยู่ข้างหน้ากุฎีของท่านอาจารย์ใหญ่นั้น มีปลวกขึ้นไปทำรังอยู่ที่ค่าคบไม้ต้นนั้น ซึ่งพระเณรได้รู้เห็นกันอยู่แล้ว แต่เมื่อตอนเช้าเวลาท่านออกจากห้องแล้วเดินลงไปที่ต้นไม้ต้นนั้นแล้วแหงนหน้าขึ้นมองดูอย่างพินิจพิเคราะห์ แล้วหันหน้ามาทางพระเณรที่กำลังทำกิจวัตรอยู่นั้น ท่านพูดขึ้นว่า ดูซิๆ ผึ้งอะไรชั่งมาทำรังอยู่ที่ต้นไม้นี้ วันต่อไปอีกท่านก็เดินไปมองแล้วก็พูดอย่างนั้นอีก บางวันยังพูดว่า รังผึ้งนั้นได้ใหญ่ยาวไปกว่าเดิมก็มี แต่ว่าสานุศิษย์ทั้งหลายเพียงแต่ไปมองดูแล้ว ก็ไม่มีองค์ใดพูดแต่อย่างไร เมื่อท่านพูดอยู่ก็ไม่มีผู้ใดตอบคัดค้านแล้วท่านก็หยุดพูดต่อไป เรื่องเช่นนี้ก็เป็นเรื่องที่ท่านทดลองหาผู้มีนิสัยจองหองฉลาดเก่งนั้นเอง

ทางจิตใจนั้นยิ่งเป็นเรื่องที่สำคัญมาก ฉะนั้นการอยู่ด้วยท่าน เราต้องระวังสำรวมใจของตนให้มาก เราจะปล่อยใจให้ฟุ้งซ่านเหลวไหลไปตามอารมณ์ต่างๆ นั้นไม่ได้ ข้อสำคัญที่สุดก็คือ ทิฏฐิ มานะ ซึ่งมักจะไปกระทบกับวาระจิตของท่านอย่างขนาดหนักทีเดียว

พวกเจ้าทิฏฐิมานะนี้พอแต่ย่างเข้าสู่เขตสำนักของท่านเท่านั้น ท่านรู้ได้ทีเดียว ท่านเคยปรารภให้ฟังเหมือนกัน เมื่อสังเกตตามเหตุการณ์ดูแล้ว ก็เป็นจริงอย่างท่านปรารภให้ฟังทุกประการ ทั้งจะทำให้ผู้ถือทิฏฐิมานะนั้นเปล่าจากประโยชน์ของตนอีกด้วย เมื่อเราหวังต่อการศึกษาอบรมธรรมปฏิบัติจากครูบาอาจารย์แล้วจะมัวแต่ถือเอาทิฏฐิมานะของตนอยู่ แล้วย่อมจะยอมรับเอาธรรมจากโอวาทของท่านไปปฏิบัติตามไม่ได้เป็นอันขาด เราผู้หวังต่อการศึกษาอยู่จะต้องยอมสละทิฏฐิมานะของตนเสีย ตลอดทั้งความรู้ที่ได้จากการท่องบ่นจดจำมาที่เป็นฝ่ายปริยัติธรรม จะเรียนได้มากน้อยเท่าไรก็พึงเก็บไว้เสียก่อน ไม่ควรนำออกมาแสดงหรือนำเอามาวิพากษ์วิจารณ์กับธรรมโอวาทของท่านเป็นอันขาด ซึ่งอาจจะเข้าทำนองที่ว่า “รู้ก่อนเกิด” เมื่อเราถือว่าตนรู้แล้ว เข้าใจแล้ว ก็จะหมดหนทางการทำความรู้ในสัจจธรรมให้เกิดขึ้นในตนต่อไป

เมื่อใดความรู้ที่เป็นอมตธรรมยังไม่ปรากฏขึ้นแก่ตน เมื่อนั้นเราจะถือว่าตนรู้ ตนเข้าใจ ยังไม่ได้ เพราะความรู้ที่เกิดจากการทรงจำนั้นยังไม่เป็นสาระ เพียงแต่เป็นสัญญาเท่านั้น

ธรรมดาสัญญาทั้งหลายย่อมตกอยู่ในไตรลักษณ์ทั้งสิ้น หาได้ล่วงเลยไปจาก อนิจจัง ทุกขัง อนัตตาไม่ ฉะนั้นจึงไม่ควรถือเอาสัญญาที่ทรงจำมาเป็นความรู้ของตน ถ้าอย่างนั้น ความรู้ที่ได้ทรงจำมาก็จะไม่เป็นสาระประโยชน์แก่ตนเท่านั้นเอง ถ้าเราคิดอย่างนั้นก็ถูก แต่อย่าลืมธรรมที่ว่า ให้ถึงพร้อมด้วยการรักษา เหมือนกับทรัพย์ที่เราหามาได้ จะต้องมีการเก็บรักษาเสียก่อนจึงค่อยใช้จ่ายตามทีหลัง ถ้าไม่มีการเก็บรักษาไว้ก่อน จะถือว่าตนมีทรัพย์อย่างไรได้ เมื่อคนมั่งมีถือว่าตนมั่งมีอยู่ มัวแต่เอาทรัพย์ของตนออกอวดอ้าง ไม่แสวงหารายได้ต่อไป ก็จะเป็นคนที่มั่งมีต่อไปไม่ได้ ฉันใดก็ดี เราผู้ได้ทรงจำพระธรรมวินัยมาได้น้อยมากตามความสามารถของตนนั้นก็เหมือนกัน ความทรงจำของเรานั้น เมื่อรู้จักเก็บรักษาไว้ด้วยดี ก็จะเป็นพื้นความรู้ความฉลาดของเราอย่างสำคัญ พอเราได้รับการประกอบความเพียรลงไปแล้ว เมื่อความรู้ความเห็นได้ปรากฏแล้วประจักษ์ขึ้นแก่ตนเมื่อใด เมื่อนั้นความรู้ที่เราได้ทรงจำมาก่อนนั้นก็จะวิ่งเข้ามาเป็นพยานอย่างน่าพิศวงทีเดียว โดยที่เราไม่ต้องได้คิดค้นหา แต่หากจะวิ่งเข้ามารับรองเอง ความรู้นั้นจึงจะเป็นของตนต่อไป

อีกประการหนึ่ง เมื่อเราอยู่ร่วมสำนักท่าน เราจะต้องระวังจิตของตนอยู่ตลอดกาล เพราะท่านไม่ต้องการผู้มีใจโลเลจับจดให้อยู่ร่วมสำนักท่าน ซึ่งจะทำให้ถ่วงความเจริญของหมู่คณะ และจะก่อความยุ่งยากแก่หมู่คณะ ทั้งจะทำให้หนักต่อการบริหารหมู่คณะของท่าน เท่าที่เคยถูกท่านขับให้ออกหนีไปบ่อยๆ ก็เนื่องด้วยความไม่ตั้งใจจริงต่อข้อปฏิบัตินั้นเอง ส่วนผู้ที่อยู่ด้วยความหวังต่อการศึกษาด้วยดีที่เรียกว่า “สุสิกฺขิโต” ไม่เคยจะถูกท่านประณามให้ออกหนีแม้แต่องค์เดียว

อนึ่งการรักษาจิตนั้น เมื่อเวลาเราเข้าไปหาท่าน เราก็สำรวมจิตให้เพ่งพินิจอยู่ที่กรรมฐานของตนเสมอ จะทำกิจวัตรอยู่ก็ตาม จะพูดจาปราศรัยกับท่านอยู่ก็ตาม หรือจะฟังโอวาทท่านอยู่ก็ตาม และเวลานวดฟั้นคั้นบาทาท่านอยู่ก็ตาม เราจะต้องถึงพร้อมด้วยการสำรวมจิตอยู่ทุกกรณี ถ้าเราไม่ตั้งใจสำรวมอยู่อย่างนั้น บางครั้งจิตชั่วของเราจะไปกระทบเรื่องภายในของท่าน เพราะท่านเคยปรารภให้ฟังเสมอว่า ถ้าพระเณรที่ชั่วมาร่วมอยู่ด้วย เทวดารังเกียจ มาถึงแล้วก็รีบหนีไป หรือถ้าพวกเทพเหล่าใดที่รู้ก่อนแล้วก็จะไม่มาหาท่านเป็นเด็ดขาด

เพราะเหตุนั้น การรักษาจิตของเราก็เพื่อให้เป็นสิริมงคลและให้เป็นสาระประโยชน์ทั้งตนและคนอื่นด้วย ทั้งเรายังจะต้องรักษาจิตของตนอย่าให้คิดขัดใจในท่านหรือคิดประมาทท่าน การคิดอย่างนี้ย่อมเป็นความผิดร้ายแรงเหมือนกัน เป็นความคิดที่สร้างหม้อนรกให้ตนเอง คนประเภทนี้จะไม่เจริญจนตลอดอายุของตน ซึ่งมีตัวอย่างอันดาษดื่นอยู่แล้ว บางรายถึงกับตายลงไปในระยะไม่กี่เดือนก็มี แต่ก็เป็นเรื่องที่ไม่ควรจะยกเอาชื่อของผู้นั้นมาประจานหน้ากัน ให้เป็นเรื่องที่รู้แล้วรู้รอดกันไป เมื่อเวลาเราฟังโอวาทของท่าน เราจะต้องกำหนดจิตให้อยู่ในความสงบ ทำจิตให้คอยฟังอยู่ภายในความสงบนั้น ไม่ส่งจิตออกไปฟังอย่างธรรมดา จึงจะได้ความรู้และได้อุบายจากการฟัง ถ้าเราไม่ทำจิตให้สงบอย่างนั้น การฟังค่อยจะได้ผลอันพึงปรารถนาแก่ตน เพราะการฟังนั้นย่อมมีอยู่ ๓ ประการ คือ

ประการที่ ๑ ฟังเป็นปริยัติ

ประการที่ ๒ ฟังเป็นปฏิบัติ

ประการที่ ๓ ฟังเป็นปฏิเวธ

การฟังเป็นปริยัตินั้น เป็นการฟังตามธรรมดา ซึ่งมีจิตออกจดจ่อต่อการฟังอยู่ที่โสตประสาท ผลที่ได้รับคือ การทรงจำในข้ออรรถข้อธรรม และรู้เรื่องในโวหารปฏิภาณของผู้แสดง มีการติการชมไปในตัว และจะมีโทมนัสขัดเคืองบางขณะ มีโสมนัสยินดีบางขณะ ถึงกับร้องไห้ก็มี หัวเราะก็มี เศร้าโศกเสียใจ ปริเทวนาการก็มี เลื่อมใสยินดีกับผู้แสดงก็มี คิดอยากทำบุญทำกุศลก็มี นี่คือการฟังเป็นปริยัติ

การฟังเป็นปฏิบัตินั้น ผู้ฟังจะต้องคิดยึดเอาความสงบใจไว้เป็นพื้นใจในการฟัง ดักใจฟังอยู่ในรัศมีของความสงบนั้นอย่างแน่วแน่ไม่โลเล เสียงจากผู้แสดงจะแว่วเข้าไปหาเจ้าสงบนั้นเองโดยไม่ต้องส่งใจออกฟัง ผลที่ได้รับ คือ สติของผู้ฟังจะแนบเนียนเข้าโดยลำดับ ปัญญาจะว่องไวต่อการค้นคิดและมีกำลังกล้าต่อการพิจารณา จิตจะมีความสว่างกระจ่างแจ้งขึ้นกว่าเดิม บางขณะจะเกิดอุบายธรรมขึ้นเป็นข้อสะกิดใจอย่างไม่ลืม บางขณะจะปรากฏนิมิตบอกเหตุการณ์ขึ้นมา และจะเกิดความเลื่อมใสในธรรมวินัยมีความอุตสาหะในการปรารภความเพียร จะเกิดความสลดใจในบางขณะ มีความเอิบอิ่มซาบซึ้งเป็นขึ้นในใจของตน ลักษณะต่างๆ ในทำนองนี้จะมีมากตามจริตนิสัยของแต่ละคน นี่คือการฟังเป็นปฏิบัติ

การฟังเป็นปฏิเวธนั้น ในขั้นแรกๆ ก็มีลักษณะเหมือนกันกับการฟังเป็นปฏิบัตินั้นเอง แต่ชวนจิตของท่านได้มีกำลังกล้าสามารถ จึงส่งไปทำหน้าที่ในการละกิเลสได้ทีเดียว แต่จิตของท่านได้กำลังกล้าด้วยอำนาจแห่งฟัง จึงสามารถบรรลุมรรคผล เหมือนกันกับกล้วยที่กำลังแก่จะสุกอยู่แล้วในไม่นาน แต่พอสุกถูกคนได้นำเอาไปบ่ม จึงทำให้กล้วยนั้นได้สุกเร็วเข้ากว่าเดิม หรือเหมือนกันกับดอกบัวที่พ้นน้ำแล้ว พอถูกแสงอาทิตย์ก็บาน ผู้ที่ท่านได้บรรลุมรรคผลในขณะฟังก็เหมือนกัน ธรรมเทศนาที่ได้ฟังนั้น ย่อมเป็นกำลังช่วยให้กำลังเดิมของท่านมีกำลังกล้าจนสามารถฟาดฟันทำลายอวิชชาให้สิ้นไป เรียกว่าการฟังกับการรู้เป็นไปพร้อมๆ กัน อย่างพระพุทธเจ้าแสดงอนัตตลักขณสูตรแก่ท่านพระปัญจวัคคีย์เป็นต้น ความรู้แจ้งของท่านปัญจวัคคีย์ก็ได้รู้ไปพร้อมๆ กับพระองค์ได้แสดงไปโดยลำดับ เมื่อพระองค์แสดงถึงขั้นความเบื่อหน่าย จิตของท่านปัญจวัคคีย์ก็ได้เกิดความเบื่อหน่ายถึงการคลายความกำหนัดยินดี แล้วก็หลุดพ้นจากกิเลสไปทีเดียวโดยมิได้รั้งรอต่อการตรัสรู้แต่ประการใด การฟังประเภทนี้คือ การฟังเป็นปฏิเวธ

ตั้งแต่ที่ข้าพเจ้าได้รับหน้าที่เป็นผู้อุปัฏฐากท่านอาจารย์ใหญ่แล้ว ไม่ค่อยมีโอกาสออกไปประกอบความเพียรในสถานที่อื่นเท่าไร เพราะหาตัวเรายาก ได้มีโอกาสกราบลาท่านออกไปเพียง ๒ ครั้ง คือ

ครั้งที่ ๑ ระหว่างเดือน ๕ ท่านคำไพ สุสิกฺขิโต ที่เคยเป็นผู้อุปัฏฐากมาก่อนข้าพเจ้านั้น เมื่อไปจำพรรษาในสถานที่อื่นแล้วกลับมา ได้พูดตกลงกันในการผลัดเปลี่ยนกันเป็นที่เรียบร้อยแล้ว ข้าพเจ้าจึงเข้าไปกราบเรียนปรึกษาต่อท่านอาจารย์ใหญ่ในเรื่องการผลัดเปลี่ยนกันออกไปบำเพ็ญ ท่านก็เห็นชอบด้วย ข้าพเจ้าได้รอฟังเหตุการณ์อยู่ ๕ วัน แล้วจึงกราบเรียนท่านอีก คราวนี้ได้กำหนดวันจะออกไปให้แน่นอน คือว่ากำหนดว่าอีก ๓ วันข้างหน้าจะได้กราบลาท่านออกไป ท่านก็ไม่ขัดข้อง ก่อนที่ข้าพเจ้าจะออกไปนั้น จะต้องมอบภาระทุกอย่างให้ผู้จะทำการแทนให้เป็นที่เรียบร้อยทุกประการ คือจะต้องให้ความแนะนำกันในบางสิ่งบางประการ และมอบหมายสิ่งของต่างๆ ที่จะต้องเก็บ ที่จะต้องใช้เกี่ยวกับครูบาอาจารย์และหมู่คณะให้เรียบร้อยก่อนจะไป

ครั้นถึงวันกำหนดแล้ว ข้าพเจ้าก็เข้าไปทำขมาโทษท่านแล้วกราบลาท่านออกไป การออกไปครั้งนี้ได้ไปแต่ผู้เดียวเพราะต้องการจะฝึกตนให้มีความกล้าหาญด้วยการพึ่งตนเอง วันแรกที่ไปพักที่ราวป่าใกล้กับบ้านบัว ในระหว่างที่ยังพักอยู่ในสถานที่นั้น วันหนึ่งตอนหัวค่ำได้เดินจงกรมพอสมควรแล้ว ขึ้นไปที่พักเพื่อจะนั่งสมาธิต่อไป ปรากฏว่าลมได้ลั่นในท้องคล้ายกับจะถ่ายท้อง จึงรีบไหว้พระสวดมนต์ให้เสร็จไป ระยะจากนั้นก็เกิดถ่ายท้องทั้งแรง มีอาการอาเจียนด้วย ถ่ายเพียงสามครั้งเกิดหมดกำลังกายเสียแล้ว เหงื่อออกเปียกหมดทั้งตัว ข้าพเจ้าคิดว่า เป็นคราวที่จะต้องพึ่งตัวเองจริงๆ เพื่อนไม่มี ญาติโยมไม่มี แต่จิตก็หาได้หวั่นไหวต่อความตายไม่ จึงคิดว่าบางทียังไม่ถึงเขตตายมาถึงก็ได้ แล้วก็หยิบเอายาขี้ผึ้งตราพระมาฉันดู แต่ก็ไม่ได้ผล จึงได้หยิบเอาเกลือที่เหลือจากฉันกับมะขามป้อมที่เอามาจากท่านอาจารย์มหาบัวมาทดลองฉันดู อาการถ่ายและอาเจียนได้หายไปอย่างลิดทิ้ง ยังแต่ความอ่อนเพลียเท่านั้น รุ่งเช้าพอไปบิณฑบาตได้ แต่ก็ไม่ได้บอกให้ผู้ใดรู้เลย

วันหนึ่งอีก เป็นเวลากลางวัน ข้าพเจ้าเข้าไปเดินจงกรมอยู่ในราวป่าที่รกทึบหน่อย ไกลจากที่พักราว ๓ เส้น เผอิญผู้หญิงสาวคนหนึ่งซึ่งเคยเห็นมาใส่บาตรทุกวัน มาจากไหนไม่ทราบ ได้ร้องลำเข้าไปสู่ที่พักข้าพเจ้า ตามที่ข้าพเจ้ามองดู เห็นเธอไปนั่งอยู่ที่ฉันจังหันนั้นเป็นเวลาเกือบชั่วโมง ทำท่าร้องลำอย่างเบาๆ อยู่ที่นั้น ข้าพเจ้าได้หลบตัวอยู่ที่จงกรมนั้น ไม่ให้เธอได้มองเห็น เพราะเท่าที่ได้สังเกตถึงพฤติการณ์ของเธอแล้ว ย่อมเป็นไปในทางเกิดอันตรายแก่พรหมจรรย์แน่นอน ในที่สุดเธอก็ออกเดินหลีกไปอย่างเงียบๆ

(มีต่อ ๑๐)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 9:11 pm

ข้าพเจ้าคิดชมตัวเองว่า ได้เอาพรหมจรรย์ผ่านพ้นจากอันตรายไปได้เป็นอย่างดี นึกถึงบุญคุณของครูบาอาจารย์ที่ท่านให้การอบรมมา และนึกถึงความเชื่อถือในข้อปฏิบัติของตน แล้วก็รีบพยายามสำรวมรักษาตนต่อไป สำนึกถึงธรรมภาษิตที่ได้ท่องจำมาอยู่เสมอว่า อิตฺถี มลํ พฺรหฺมจริยสฺส (แปลว่า) หญิงเป็นมลทินแห่งพรหมจรรย์แท้ ดังนี้ หญิงมีกำลังฉุดคร่าบุรุษให้อยู่ในอำนาจยิ่งกว่ากำลังทั้งหลายในโลก

หญิงผูกมัดและประหารบุรุษด้วยอาวุธ ๕ ประการ คือ รูป ๑ เสียง ๑ กลิ่น ๑ รส ๑ การสัมผัสถูกต้อง ๑ กามตัณหาของหญิงนั้นมีความต้องการปรารถนาอย่างลามก ถึงกับไม่เลือกว่าจะเป็นชายประเภทใด ไม่เลือกว่าสมควรหรือไม่สมควร ได้ช่อง ได้โอกาสเมื่อใดเป็นต้องเอาเมื่อนั้น มีความกระหายในกามคุณอยู่เนืองนิตย์เหมือนกับเปรตที่กระหายอาหาร หาความอิ่มในกามคุณมิได้ ผู้หญิงเหมือนกับหนทางซึ่งไม่เลือกผู้จะเดิน เหมือนกับไฟ ย่อมไม่เลือกสิ่งที่เป็นเชื้อ เหมือนกับน้ำ ย่อมไม่เลือกสิ่งที่เจือปน เหมือนแผ่นดินย่อมไม่เลือกสัตว์ผู้อาศัยอยู่และเป็นที่รองรับสิ่งต่างๆ หญิงส่วนมากก็ไม่เลือกบุรุษทั้งหลายฉันนั้น หญิงมีใจลามก มีใจไม่หนักแน่น มีใจไม่ซื่อสัตย์ มีใจหยาบคาย มีใจโหดร้าย มีใจกลับกลอก และมากไปด้วยมายาสาไถย เล่ห์เหลี่ยม สมดังข้อความใน อัณฑภูตชาดก โดยใจความว่า

สพฺพา นที วงฺกคตี สพฺเพ กฏฺมยา วนา

สพฺพิตฺถิโย กเร ปาปํ ลพฺภมาเน นิวาตเก ฯ

แม่น้ำทุกสายไหลคด ป่าทั้งหลายมีแต่ต้นไม้ เมื่อได้ที่ลับ หญิงทั้งหลายคงทำชั่ว

ยํ พฺราหฺมโณ อวาเทสิ วีณํ สมฺมุขเวิโต

อณฺฑภูตา ภตา ภริยา ตาสุ โก ชาตุ วิสฺสเสติ ฯ

พราหมณ์ถูกนาง (มาณวิภา) เอาผ้าผูกหน้าเสียหมด ให้บรรเลงพิณเพราะเหตุใด ไม่ทราบเหตุนั้นเลย หญิงที่เลี้ยงมาตั้งแต่ยังเป็นพืช เอามาเป็นภรรยายังทำชั่วได้ ใครเล่าจะวางใจในภรรยานั้นๆ ได้แน่นอน

สภาพของหญิง หาความจริงได้ยากเหลือแสน เป็นเหมือนโจร มีมารยามาก รู้ได้ยากเหมือนการไปของปลาในน้ำฉะนั้น

คำเท็จของพวกเธอ เหมือนคำจริง คำจริงเหมือนคำเท็จ เหมือนโคทั้งหลาย เด็ดกินแต่ยอดๆ ของหญ้ามากมาย เราอยู่คนเดียวสงบอกสงบใจประเสริฐกว่า

แท้จริงหญิงเหล่านี้เป็นโจรบาปหยาบชั่วร้ายกาจ กลับกลอกเหมือนก้อนกรวด กลหลอกลวงบรรดามีอยู่ในหมู่มนุษย์ ไม่มีกลใดที่พวกเธอจะไม่รู้

ภัยของผู้ประพฤติพรหมจรรย์อย่างร้ายที่สุดก็คือมาตุคาม แม้พระฤๅษีในอดีตกาลก็เคยสั่งบุตรของตนเมื่อก่อนจะตายว่า ลูกเอ๋ยจงให้ระวังภัยร้ายอย่างหนึ่งที่เกิดจากสัตว์ร้ายจำพวกหนึ่งซึ่งมีรูปคล้ายกับพวกเรา แต่มันมีเขาที่อก เมื่อลูกได้พบจงอย่าเข้าใกล้เป็นอันขาด จงรีบหลีกเสียให้ไกลเท่าที่จะไกลได้ เพราะมันร้ายยิ่งกว่าเสือ หมี ผีร้าย ดังนี้ พระพุทธเจ้าเมื่อก่อนจะปรินิพพาน พระองค์ได้สั่งไว้กับพระอานนท์เถระว่า เรื่องการปฏิบัติต่อสตรีภาพนั้น อย่าเห็นเสียเลยดีกว่า เมื่อเห็นอย่าพูดด้วยดีกว่า เมื่อจำเป็นจะต้องพูด จงมีสติกำกับใจให้ดีเสียก่อนจึงพูด ดังนี้

ฉะนั้น เมื่อข้าพเจ้าพิจารณาถึงเหตุการณ์ดังกล่าวแล้ว จึงเห็นว่า ไม่สมควรที่จะอยู่ต่อไปนาน พักอยู่ในสถานที่นั้น ๙ คืน แล้วก็ออกเดินทางไปพักที่บ้านค้อ ตั้งใจว่าจะขอพักที่ดอนหอผีบ้านเขา แต่ชาวบ้านส่วนมากไม่ยินยอมให้พัก จึงไปพักไม่ได้ และสอบถามดูสถานที่อื่นๆ อีก ก็ไม่สะดวก จึงพักที่วัดบ้านของเขา ซึ่งเป็นวัดร้าง ไม่มีพระเณร พักอยู่หนึ่งคืนแล้วก็ออกเดินทางไปพักด้วยท่านอาจารย์มหาบัว ญาณสมฺปนฺโน ที่ดงใกล้กับบ้านงิ้ว เพราะเป็นหน้าฝนบ้างแล้ว จึงต้องทำกุฎีชั่วคราวเป็นที่พัก

การออกไปบำเพ็ญเพ็ญเพียรของข้าพเจ้าครั้งนี้ประมาณเดือนกว่า แล้วก็เดินทางกลับเข้าไปอยู่ด้วยท่านอาจารย์ใหญ่ตามเดิม ทันกับงานวิสาขบูขาแล้วก็อยู่ต่อไป ท่านอาจารย์ใหญ่ก็ได้ถามถึงการภาวนาของข้าพเจ้าเพียงเล็กน้อย ข้าพเจ้ารู้ได้เป็นไปอย่างไรก็กราบเรียนถวายให้ท่านทราบทุกประการ เพราะครูบาอาจารย์ย่อมต้องการของฝาก (กำลังของจิต) จากสานุศิษย์เป็นธรรมดา แต่ข้าพเจ้าก็ได้ของไปฝากท่านเพียงเล็กน้อย ถึงกระนั้นท่านยังให้กำลังใจแก่ข้าพเจ้าอีก โดยท่านปรารภว่า

การเจริญอานาปานสติก็เป็นทางที่ดีเหมือนกัน เพราะการเจริญพระกรรมฐานแต่ละอย่างนั้น เมื่อจิตจะรวมลงเป็นสมาธินั้น ย่อมน้อมเข้าไปสู่คลองอานาปานสติเสียก่อน จึงรวมลงไปเป็นสมาธิ พระอาจารย์เจ้าทั้งหลายได้กล่าวไว้ว่า “กรรมฐาน ๔๐ ห้อง เป็นน้องอานาปานะ” ดังนี้ แล้วท่านก็แสดงถึงอานาปาฌานที่ท่านเคยเป็นมาแล้วให้ฟังโดยละเอียด

เรื่องการใช้กรรมฐานอะไรเป็นบริกรรมนั้น ข้าพเจ้าหาได้กราบเรียนถวายให้ท่านทราบไม่ แต่ท่านรู้เรื่องภายในใจของข้าพเจ้าทั้งหมดจริง ข้าพเจ้าก็ได้กราบเรียนถวายตามความเป็นจริงของตนต่อท่าน เว้นแต่คำบริกรรมเท่านั้น เพราะฉะนั้น เมื่อท่านปรารภถึงนาปานสติกรรมฐานดังนั้น ก็ตรงตามที่ข้าพเจ้าได้ใช้เป็นบทบริกรรมจริงๆ ขณะนั้น จิตของข้าพเจ้าผู้ยังอ่อนก็ได้แต่ความปลื้มปีติและเลื่อมใสอัศจรรย์ในพระคุณของท่านอย่างบอกไม่ถูก ข้าพเจ้าหาความผิดมิได้ จึงไม่มีความประหม่าตกใจ ข้าพเจ้าหาแผลมิได้ จึงมิได้เจ็บเมื่อท่านแทงถูก

เมื่อเป็นดังกล่าวมานั้น จะไม่ให้ข้าพเจ้าเชื่อว่าท่านรู้วาระจิตของผู้อื่นย่างไรได้ แม้ครั้งอื่นๆ อีกก็มีมาก ตามที่ข้าพเจ้าอยู่ด้วยท่านมา เช่นครั้งหนึ่ง เมื่อพวกข้าพเจ้าอยู่เฝ้าปรนนิบัติท่านเพียง ๒ - ๓ องค์ ท่านปรารภว่า เรารู้เรื่องของพวกท่านทั้งหลายทุกองค์เหมือนกัน แต่เราไม่อยากพูดเท่านั้น ครั้งหนึ่งอีก ท่านปรารภว่า สมัยก่อน วิธีสอนผู้อื่นนั้น เคยได้ทักความผิดของผู้อื่นตามวาระจิตชั่วที่เกิดขึ้นของผู้นั้น แต่เป็นผลเสียมากกว่าผลได้ เหตุนั้น เราจึงเลิกใช้วิธีนั้นเสีย ทุกวันนี้จะใช้อยู่ก็เป็นบางกรณีเท่านั้น ดังนี้เป็นต้น

เท่าที่ข้าพเจ้าเล่ามาตามเรื่องเช่นนี้ บางคนอาจจะเพ่งเล็งในแง่ว่า ข้าพเจ้าโอ้อวดตัวเองโดยยกเอาครูบาอาจารย์ผู้บริสุทธิ์มาเป็นโล่บังหน้าก็มี แต่ไม่เป็นไร จะวิพากษ์วิจารณ์อย่างไรก็ได้ สุดแล้วแต่ใครจะลงความเห็นในตนอย่างไรก็ได้ทั้งสิ้น ซึ่งตามธรรมดาที่พวกข้าพเจ้าเมื่อสมัยอาศัยศึกษาอบรมตนอยู่ภายใต้ร่มโพธิ์ของท่านอาจารย์ใหญ่นั้น ต่างคนก็ต่างสำรวมระวังจิตและข่มจิตของตนไม่ให้แส่ส่ายโลเลไปตามอารมณ์ของโลก เพราะมาละอายและเกรงกลัวต่อความชั่วที่เกิดขึ้นกับจิต จะทำกำลังของจิตให้เสื่อมถอยลงไป จะเป็นการเนิ่นช้าและเหินห่างจากคุณธรรมอันพึงปรารถนานั้นประการหนึ่ง และมีความละอายและเกรงกลัวต่อคุณธรรมที่ครูบาอาจารย์ได้รู้เห็นแล้วนั้นอีกประการหนึ่ง

เพราะเหตุนั้น จึงได้ทำให้ได้กำหนดจิตอยู่กับกรรมฐานที่ตนเจริญแล้ว ทั้ง ยืน เดิน นั่ง นอน ตลอดทั้งกลางวันและกลางคืน เว้นไว้แต่เวลานอนหลับเท่านั้น หาได้สรวลเสเฮฮาสนุกสนานเพลิดเพลินไปตามความชอบใจของกิเลสไม่ พูดกันศึกษากันแต่เรื่องภาวนาต่อกันและกัน และทางด้านธรรมวินัยข้อวัตรปฏิบัติที่จะพึงกระทำให้สมบูรณ์ถูกต้องเท่านั้น แต่ถึงกระทำให้เป็นไปโดยความพร้อมเพรียงทั้งหมู่คณะอย่างนั้น ก็ยังเกิดมีผู้ได้ดีและเสื่อมเสียในกาลภายหลังก็มี เมื่อพิจารณาถึงสภาพของผู้ที่ได้ศึกษาอบรมธรรมปฏิบัติจากครูบาอาจารย์แล้วมี ๓ ประเภท คือ มีความดีสืบต่อยิ่งๆ ขึ้นไปประเภทหนึ่ง พอทรงความดีของตนไว้ได้ประเภทหนึ่ง เป็นผู้เสื่อมถอยจากความดีที่ตนได้ปฏิบัติมาก่อนแล้วประเภทหนึ่ง เพราะจิตนี้เมื่ออบรมได้ไม่เพียงพอต่อความมั่นคงแล้ว ย่อมมีการกลับกลอกในภายหลังเป็นธรรมดา ถ้าอวดดีมีความประมาทเมื่อใด ย่อมเสื่อมเสียเมื่อนั้น

ครั้นเมื่อข้าพเจ้าได้กลับเข้าไปอยู่ด้วยท่านอาจารย์ใหญ่แล้ว ครูบาอร่าม หรือคำไพ สุสิกฺขิโต ผู้รับหน้าที่แทนข้าพเจ้านั้น ก็ได้มอบหน้าที่คืนให้ข้าพเจ้าอีก แล้วก็กราบลาท่านอาจารย์ใหญ่ออกไป ข้าพเจ้าจึงต้องทำหน้าที่นั้นสืบต่อไป

เมื่อกาลเวลาผ่านไปอีกปี หรือสองปีก็จำไม่ได้ ท่านทองคำ ญาโณภาโส ที่เคยอยู่ปรนนิบัติท่านอาจารย์ใหญ่มาก่อนข้าพเจ้า สมัยเมื่อท่านยังพักอยู่ทางบ้านนามน - บ้านโคก ก็ได้กลับมาจำพรรษาร่วมท่านที่บ้านหนองผืออีก ได้เป็นผู้ปรนนิบัติท่านอาจารย์ใหญ่ร่วมกันมาโดยลำดับ แต่เมื่อฤดูแล้ง ท่านทองคำได้กราบลาครูบาอาจารย์ออกไปบำเพ็ญอยู่เสมอ

หลวงปู่บุญเพ็ง (เพ็ง) เขมาภิรโต

ครั้นต่อมาถึงฤดูแล้งแล้วเป็นโอกาสที่เหมาะสม ข้าพเจ้าจึงเข้าไปกราบเรียนปรึกษาต่อท่านอาจารย์ใหญ่ถึงการออกไปบำเพ็ญเพียร เรื่องทุกอย่างก็เหมือนกับการออกไปครั้งที่หนึ่งนั่นเอง เมื่อท่านอนุญาตแล้ว ข้าพเจ้าก็ได้กราบลาท่านออกไป มี ท่านเพ็ง เขมาภิรโต (ยังเป็นสามเณร) ติดตามไปด้วย ไปพักที่เสนาสนะป่าใกล้บ้านห้วยบุ่น ตั้งใจว่าเมื่อพักผ่อนเอากำลังสุขภาพพอสมควรแล้วก็จะเร่งความเพียรย่างใจหวัง ด้วยคิดว่า เมื่อไม่ได้อยู่อุปัฏฐากครูบาอาจารย์ ภาระทุกอย่างก็มีน้อยไปแล้ว มีแต่กิจวัตรประจำวันส่วนตัวเท่านั้น โอกาสทำความเพียรของเรามีเพียงพอทุกประการ

แต่ครั้นออกไปพักได้ถึงคืนที่ ๗ เท่านั้น ในคืนวันนั้น เวลานอนหลับไป ปรากฏว่า ข้าพเจ้าได้เข้าไปปรนนิบัติท่านอาจารย์ใหญ่เช่นเคยทำมา แต่ปรากฏว่า ท่านได้พักนอนอยู่บนเตียงแห่งหนึ่ง ซึ่งมองดูแล้วท่านไม่ค่อยสบาย แต่ไม่ทราบว่าท่านเป็นอาพาธด้วยโรคอะไร ขณะนั้นเผอิญข้าพเจ้าก็ตื่นนอนขึ้นมา เพราะตามธรรมดาตั้งแต่ข้าพเจ้าได้เข้าอยู่ใกล้ชิดกับท่านมาแล้วนั้น เมื่อข้าพเจ้านอนหลับไปทุกครั้งจะต้องฝันเกี่ยวกับท่านเสมอ ถ้าท่านจะไม่สบาย ข้าพเจ้าก็ต้องฝันเกี่ยวถึงความไม่สบายของท่านทุกครั้ง สมัยนั้น คำฝันของข้าพเจ้านับว่าพอเชื่อได้และข้าพเจ้าก็ได้เชื่อความฝันประเภทที่ควรเชื่อเหมือนกัน

ฉะนั้น คืนวันนั้น เมื่อข้าพเจ้าตื่นนอนแล้ว จึงได้วิตกถึงท่านอาจารย์ใหญ่ กลัวว่าท่านจะเกิดอาพาธขึ้นมา รุ่งเช้ามาก็ยังคิดวิตกอยู่ แต่ไม่ได้พูดให้ผู้ใดฟัง พอฉันจังหันจวนจะเสร็จ พ่อออกพุด โยมอุปัฏฐากใกล้ชิดของครูบาอาจารย์ก็โผล่หน้ามาหา ข้าพเจ้าก็รีบถามด้วยความกระหายในใจดังกล่าว

พ่อพุดแจ้งว่า ท่านทองคำเข้ามาบิณฑบาตถึงที่บ้าน แล้วใช้ให้กระผมมาตามครูบากลับไป ท่านอาจารย์ใหญ่ป่วยเมื่อคืนนี้ ป่วยเป็นโรคอะไรก็ไม่ทราบ อาการหนักเบาอย่างไรก็ไม่ทราบ เพราะแกก็รีบด่วนเต็มที ฉันเสร็จเตรียมตัวแล้ว ข้าพเจ้าก็รีบเดินทางไปหาท่าน เมื่อไปสังเกตดูอาการป่วยของท่านก็คงอยู่ในอาการหนักเหมือนกัน จึงตัดสินใจจะต้องอยู่ปรนนิบัติท่านต่อไป ได้จัดให้คนไปนำเอาสิ่งของจากที่พักมาให้ ไม่มีโอกาสจะได้ออกไปแสวงหาทำความเพียรที่อื่นอีก ตั้งแต่วันนั้นต่อมา

เมื่อจะกล่าวถึงโรคประจำตัวของท่านอาจารย์ใหญ่นั้น คือ ท่านเป็นโรคริดสีดวงลำไส้และเป็นโรคลม โรคของท่านมีการกำเริบอยู่บ่อยๆ แต่นานๆ จึงจะมีอาการหนักทีหนึ่ง มาครั้งนี้ท่านก็ได้มีอาการถ่ายท้องแล้วก็มีกำลังทรุดลงไป ฉันจังหันไม่ค่อยได้ เมื่อถึงคราวท่านเกิดอาพาธนั้น ตามปกติแล้วท่านห้ามไม่ให้ยุ่งกับยากับหมอ มีแต่เร่งการกำหนดพิจารณาธรรมของท่านอย่างเดียวเท่านั้น ผู้เข้าไปเยี่ยมป่วยทั้งหลาย จะต้องเข้าไปด้วยความสงบจริงๆ จะเรียนถามท่านก็ต้องรู้จักประมาณแห่งการพูดและการเข้าหา เมื่อต้องการรู้ละเอียด ต้องถามกับผู้ปรนนิบัติอยู่ใกล้ชิดจึงเป็นการถูกต้อง ขณะที่อยู่ใกล้ท่านจะพูดคุยกันให้มากไม่ได้เป็นเด็ดขาด ต้องกำหนดจิตของตนให้สงบอยู่เสมอจึงจะอยู่ในที่พยาบาลไปได้นาน พวกข้าพเจ้าผู้ปรนนิบัติท่านอยู่ประจำจึงได้รักษาความสงัดวิเวกภายนอก ช่วยท่านทุกวิถีทาง ผู้ไม่ควรให้เข้าไปใกล้ท่าน ก็ห้ามกันไว้เสีย ถ้าผู้ใดเข้าไปหาท่านพอสมควรแล้ว หรือสังเกตดูเห็นว่าจะเป็นการก่อกวนให้ท่านรำคาญ ก็รีบหาวิธีให้ผู้นั้นรีบออกไปเสีย

ตามปกติแล้ว เมื่อผู้ใดจะเข้าไปหาท่านจะต้องให้ผ่านพวกข้าพเจ้าเสียก่อนจึงจะเข้าไปหาท่านได้ เพราะการเข้าไปหาท่านนั้น จะต้องเลือกกาลให้สมควรก่อนจึงจะเข้าไปได้ พวกข้าพเจ้าผู้ปรนนิบัติอยู่ใกล้ชิด ต้องฉลาดในเรื่องนี้เป็นพิเศษ ที่เรียกว่า “ขวนขวายป้องกัน” สมัยเมื่อท่านเกิดอาพาธ พวกข้าพเจ้าผู้เป็นสานุศิษย์ทั้งหลาย จะต้องพร้อมเพรียงกันเอาใจใส่ต่อการพยาบาลรักษาท่านให้เต็มความสามารถ ไม่เห็นแก่ความยากลำบากเหนื่อยแต่ประการใด แม้ท่านจะไม่ห่วงในอัตภาพอย่างไรก็ดี พวกข้าพเจ้าก็มิได้นิ่งนอนใจ ต้องคิดหายามารักษาอาพาธของท่านและคิดหากลวิธีให้ท่านได้ฉันยาบำบัดอาพาธนั้นให้จงได้ ยอมให้ท่านกำราบทุกวิถีทาง คือต้องมีทั้งกลัวและกล้า แต่ต้องระวังไม่ให้เป็นไปในลักษณะเชิงบังคับท่าน ต้องให้เป็นไปในลักษณะอ้อนวอนอย่างน่าสงสาร เมื่อเป็นการถูกต้องท่านก็อนุมัติตาม พวกข้าพเจ้าก็ถวายยารักษาท่านได้

สำหรับอาพาธของท่านในคราวครั้งนั้น หาได้หายด้วยยาไม่ เป็นแต่พอทุเลาลงแล้วทรงตัวอยู่เท่านั้น ต่อมาท่านได้ย้ายไปพักที่บ้านนาใน เพื่อเปลี่ยนสถานที่และอากาศ แต่อยู่ไม่นานก็ย้ายกลับมาสถานที่เดิม ครั้นภายหลังอาพาธท่านก็ได้สงบระงับไปด้วยอำนาจการเพ่งพินิจในธรรมของท่าน

โดยท่านได้เล่าให้ฟังว่า

เมื่อคืนนี้อาพาธได้ระงับลงแล้ว และปรากฏธรรมนิมิตขึ้นมาว่า “ฌายี ตปติ อาทิจฺโจ” สมัยก่อนก็เหมือนกัน เมื่อเราเพ่งอยู่ในธรรมไม่ท้อถอย เมื่ออาพาธระงับลงไปแล้ว ก็ปรากฏข้อธรรมอย่างใดอย่างหนึ่งผุดขึ้นมาให้รู้เช่นเดียวกัน เพราะฉะนั้น เมื่อเกิดอาพาธขึ้นมา พวกเราจึงไม่ค่อยกังวลกับยาเท่าไรนัก ถ้าเราหวังแต่จะพึ่งยาพึ่งหมออย่างเดียวก็ไม่ถูก เป็นการผิดต่อสรณะ สำหรับผู้ปฏิบัติธรรมทั้งหลาย ต้องเป็นผู้หนักแน่นอยู่ในธรรม ไม่หวั่นไหวไปตามโลกธรรม จึงจะสมกับคำปฏิญาณตนแล้วว่า “ธมฺมํ สรณํ คจฺฉามิ” ข้าพเจ้าถึงพระธรรมว่าเป็นสรณะ

เราเคยเห็นอำนาจแห่งความเพียรมาแล้วตั้งแต่สมัยไปป่วยอยู่คนเดียวที่ถ้ำสาริกา จังหวัดนครนายก ครั้งนั้นได้เกิดธาตุพิการถึงกับไฟธาตุไม่ย่อยอาหาร ฉันอะไรเข้าไป ธาตุไฟก็ไม่ย่อย เมื่อถ่ายออกมาก็ยังสดๆ อยู่เช่นเดิม เบื้องต้นก็คิดหวั่นไหวไปต่างๆ นานา แต่ในที่สุดก็ตกลงใจยอมเสียสละชีวิตได้ จึงเข้าที่นั่งสมาธิแล้วอธิษฐานใจ ยอมสละชีวิตตายต่อความเพียร ได้เสวยทุกขเวทนากล้าแสนสาหัส ถึงกับไม่รู้สึกตัวเสียเลย ผลสุดท้าย เมื่อรู้สึกตัวขึ้นมาแล้ว ต้องได้มาสืบสวนตัวเองอีกทีหนึ่งว่า ทำไมเราจึงเป็นอย่างนี้ ครั้นคิดทบทวนไปมาจึงได้รู้ว่า เมื่อก่อนเราไม่สบายจึงได้มาเข้าที่นั่งสมาธิ แต่บัดนี้อาพาธนั้นได้หายไปอย่างปลิดทิ้งเสียแล้ว มองดูสรีระกายเปียกชุ่มไปด้วยเหงื่อตลอดทั้งตัว แม้ผ้านุ่งห่มก็เปียกไปหมด กำลังของจิตก็สามารถอาจหาญขึ้นกว่าเดิมหลายเท่า

เราเคยเห็นอำนาจแห่งคุณธรรมส่วนนี้ตั้งแต่ครั้งนั้น เพราะเหตุนั้นในกาลต่อมา เมื่อเกิดอาพาธอย่างใดขึ้นมา เราจึงไม่หวังจะพึ่งยาแต่อย่างเดียวเท่านั้น โดยส่วนมากเราใช้การเพ่งพินิจ อาพาธก็สงบระงับไปเอง ในโพชฌงค์สูตร พระพุทธองค์ได้แสดงไว้ในลักษณะนี้เหมือนกัน ได้ยินว่า สมัยหนึ่งพระพุทธองค์ทรงอาพาธ พระจุนทเถรเจ้าเข้าไปเฝ้าแล้วแสดงสัมโมทนียคาถา พระองค์รู้ความประสงค์แล้วเจริญสัมโพชฌงค์ทั้ง ๗ ประการให้ยิ่งๆ ขึ้น พระอาพาธนั้นก็ระงับไปดังนี้เป็นอาทิ ฉะนั้น ธรรมทั้งหลายที่เราได้ยินได้ฟังมาแล้ว ถึงจะมีความเชื่อมั่นก็ตาม หาได้เป็นความเชื่อที่สมบูรณ์ไม่ ต้องปฏิบัติให้มีความรู้เห็นเป็นไปด้วยตนเองเสียก่อน จึงจะเป็นความเชื่อที่สมบูรณ์ได้

ก็แลสมัยนั้น เมื่ออาพาธของท่านได้ระงับไปแล้วดังนั้น พวกข้าพเจ้าก็พยายามบำรุงสุขภาพของท่านให้แข็งแรงต่อไป ครั้นเมื่อออกพรรษาปวารณาแล้ว บรรดาสานุศิษย์ทั้งหลายก็ออกไปแสวงหาที่ทำความเพียรเช่นฤดูแล้งที่ผ่านมาทุกๆ ปี ส่วนท่านทองคำผู้รับภาระเป็นตัวยืนในหน้าที่เป็นผู้อุปัฏฐากแทนข้าพเจ้าในสมัยนั้น ก็ได้เวนหน้าที่นั้นแก่ข้าพเจ้าแล้วออกไปเหมือนกับหมู่คณะทั้งหลาย ข้าพเจ้าได้รับทำหน้าที่ครั้งนี้เป็นครั้งที่สุดท้ายทีเดียว

เรื่องนี้มิได้หมายความว่าจะต้องทำแต่ผู้เดียวก็หาไม่ หมู่คณะทั้งหลายผู้ยังหวังต่อการศึกษาอยู่ก็จะไปๆ มาๆ ออกๆ เข้าๆ เป็นธรรมดา สำหรับผู้มีความมุ่งหวังต่อการศึกษาจากครูบาอาจารย์นั้น จะต้องมีความจงรักภักดี เอื้อเฟื้ออาลัยในท่านเสมอชีวิตของตนหรือยิ่งกว่านั้น

ยามเมื่อตนไปถูกร้อน ก็ย่อมห่วงว่าท่านจะร้อน ยามเมื่อตนไปถูกหนาว ก็ย่อมห่วงว่าท่านจะหนาว ยามเมื่อตนได้กินของมีรสอร่อยก็ย่อมคิดอยากจะถวายให้ท่านได้ฉันบ้าง ถึงยามเมื่อตนได้รับความผาสุกสบายก็ยิ่งคิดถึงท่านมาก แม้จะจากท่านไปก็เพื่อดำเนินตามปฏิปทาของพระโยคาวจรเจ้าทั้งหลายที่เคยดำเนินมาก่อนแล้วเท่านั้น หาได้หลีกออกไปเพื่อเรื่องอื่นไม่

(มีต่อ ๑๑)

ตอบเมื่อ: 08 ธ.ค.2006, 9:16 pm

ในหลวงกับพระอาจารย์วัน อุตฺตโม

ส่วนสานุศิษย์ที่ไม่ดี ไม่มีความมุ่งหวังต่อการศึกษาในธรรมยิ่งนั้น เมื่อถึงคราวกราบลาครูบาอาจารย์ออกหนีไปทางอื่น ย่อมเพื่อให้ตนได้พ้นจากอำนาจความบังคับบัญชาของท่าน เพราะมาสำคัญในตนว่า การอยู่ไกลในสำนักของครูบาอาจารย์นั้น เป็นการหนักใจ เดี๋ยวก็ถูกท่านว่ากล่าวตักเตือนบ่อยๆ อย่างนั้นอย่างนี้ อย่างนั้นผิด อย่างนี้ถูก จู้จี้จุกจิกรำคาญใจอยู่ตลอดกาล จะทำอะไรก็ไม่ได้ทำตามอำเภอใจของตน ทำอะไรก็มีแต่ความผิดทั้งหมด ขี้ใส่บกก็ผิด ขี้ใส่น้ำก็ผิด ถือครูบาอาจารย์ว่าเป็นศัตรูแก่ตน

ฉะนั้น เมื่อมีโอกาสได้ออกจากครูบาอาจารย์ไปแล้ว จึงไม่มีหวังจะกลับคืนเข้าไปอีก มีทางหนีไปให้ไกลได้เท่าไรก็จะไปเสียให้ไกลจนที่สุด เมื่อวางแผนออกไปสำเร็จแล้ว ก็มีความโล่งใจเหลือที่สุด เหมือนกับนกกระทาออกจากกรงได้ หรือเหมือนกับนักโทษที่ได้ออกจากเรือนจำฉะนั้น นี่คือ สานุศิษย์ที่ไม่ดี ซึ่งเป็นภัยร้ายต่อศาสนาของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า จัดว่าเป็นศิษย์นอกครู บูชานอกเรื่อง หรือจะเรียกว่าศิษย์กาฝากก็ได้ ศิษย์ประเภทนี้เมื่ออกไปจากครูบาอาจารย์แล้ว จะแอบอ้างเอาชื่อของครูบาอาจารย์ไปขายกิน โดยอ้างว่าข้าพเจ้าก็เป็นศิษย์ของครูบาอาจารย์องค์นั้นองค์นี้ ข้อวัตรปฏิบัติและปฏิปทาทุกอย่างก็ศึกษามาจากท่าน ท่านเคยพาทำมาแล้วอย่างนี้อย่างนั้น ท่านเคยพร่ำสอนเสมอในธรรมอย่างนั้นๆ ข้าพเจ้าเป็นผู้เคยอยู่ใกล้ชิดท่านกว่าคนอื่น ท่านรักข้าพเจ้ามาก ท่านโปรดปรานข้าพเจ้ามาก ท่านไว้เนื้อเชื่อใจข้าพเจ้ากว่าผู้อื่น ท่านยกย่องข้าพเจ้าเป็นพิเศษดังนี้เป็นอาทิ หรือไม่อย่างนั้นก็ต้องเคยเข้าไปศึกษาอบรมกับท่านองค์นั้นองค์นี้บ่อยๆ ทั้งนี้ทั้งนั้นก็เพื่อให้คนอื่นนับถือตน เพื่อให้เขาเชื่อตน เพื่อเกียรติยศชื่อเสียง เพื่อลาภสักการะ มิใช่มุ่งธรรมมุ่งวินัย

เท่าที่ข้าพเจ้ากล่าวมานั้น เนื่องด้วยท่านอาจารย์ใหญ่เคยปรารภเป็นบางครั้งว่า “เมื่อเราตายไปแล้ว พวกท่านทั้งหลายจะแย่งกันกินบ้าง...จะแย่งกินกระดูกเราบ้าง” ดังนี้ เรื่องนี้ข้าพเจ้าได้คิดตีความเป็น ๒ นัย คือ เมื่อท่านมรณภาพล่วงไปแล้ว บรรดาสานุศิษย์ทั้งหลายจะมีความคิดความเห็นแก่งแย่งกัน ไม่ปรองดองสามัคคีกัน ไม่เคารพนำเกรงนับถือกัน ไม่เหมือนสมัยท่านยังมีชีวิตอยู่ เพราะต่างองค์ก็ต่างเคยได้อยู่ศึกษาอบรมจากครูบาอาจารย์มาด้วยกันทุกองค์ ครั้นเกิดดำเนินปฏิปทาผิดพลาดขึ้นก็ตักเตือนกันไม่ได้ ซ้ำร้ายก็จะเกิดแข็งตัวแข่งอิทธิพลให้เด่นแก่ตนผู้เดียว นี่ประการหนึ่ง และเมื่อท่านมรณภาพล่วงไปแล้ว บรรดาสานุศิษย์ทั้งหลายบางองค์ก็จะเอาอัฐิ รูป เหรียญ ของท่านไปกล่าวอวดอ้างโดยเล่ห์เหลี่ยมของตน เพื่อได้มาซึ่งความนับถือและลาภสักการะ หรือจะอ้างเอาเกียรติยศชื่อเสียงของท่านไปขายกิน นี่ประการหนึ่ง

และอีกประการหนึ่ง ท่านเคยปรารภในบางครั้งว่า เมื่อท่านมรณภาพล่วงไปแล้วนั้น ตามนิมิตที่ปรากฏแก่ท่าน ท่านเคยเล่าถึงนิมิตนั้นแล้วประมวลลงว่า บรรดาสานุศิษย์ทั้งหลายนั้น จะมีองค์หนึ่งเท่านั้นที่มีอำนาจวาสนาเด่นกว่าหมู่คณะทั้งหลาย สามารถดำเนินปฏิปทาตามแนวทางที่ท่านพาดำเนินมา ทั้งจะเป็นที่พึ่งของหมู่คณะในกาลต่อไป แต่จะเป็นเพียงชั้นรองจากท่านเท่านั้น ดังนี้ เรื่องนี้พวกข้าพเจ้าเคยเรียนถามท่านถึงท่านองค์นั้นคือใคร แต่ท่านบอกว่า ไม่ทราบ ฉะนั้นพวกข้าพเจ้าก็เป็นแต่ทรงจำคำปรารภของท่านไว้เท่านั้น จะสำคัญว่าคงเป็นท่านองค์นั้นองค์นี้ก็ยังคิดไม่ออก หรือจะสำคัญว่าอาจจะตัวเราก็ได้เช่นนี้ ก็ยังไม่ปรากฏว่ามีผู้คิดเช่นนั้น เพราะพวกข้าพเจ้าที่เข้าไปศึกษาอบรมในสำนักของครูบาอาจารย์นั้น มุ่งศึกษาอบรมธรรมวินัย เพื่อความบริสุทธิ์กาย วาจา และใจเป็นส่วนสำคัญ

แต่ธรรมดาหน้าที่ ตำแหน่ง ยศศักดิ์ เกียรติ ลาภสักการะบริวารและอำนาจอิทธิพล บุคคลในโลกนี้โดยส่วนมากที่ยังไม่เคารพหนักแน่นในธรรมวินัย ย่อมกระหายทะเยอทะยานอยากอยู่เสมอ ครั้นมีช่องทางหรือมีโอกาสจะได้มาแก่ตน ย่อมแย่งชิงกันออกหน้าให้ตนได้เป็นคนอันดับหนึ่งให้ได้ เพราะได้มีหน้ามีตาเป็นผู้เด่นและเป็นบุคคลสำคัญกว่าผู้อื่นทั้งหลาย นั่นคือ สาสนทายาทปฏิรูป มิใช่ผู้มุ่งธรรมมุ่งวินัยโดยแท้จริง เมื่อถึงคราวจะได้เป็นผู้คอยรับเอาอันดับสุดท้าย แต่การยอมเสียสละต่อความบริสุทธิ์แห่งพระธรรมวินัยแล้ว ย่อมพยายามเดินออกหน้าให้ได้เป็นอันดับหนึ่งจงได้ นั่นคือ สาสนทายาทโดยแท้

ครั้นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๒ อาการทรุดโทรมแห่งสังขารร่างกายของท่านอาจารย์ก็เริ่มแสดงปฏิกิริยาแปลกต่างไปโดยลำดับ บรรดาพวกสานุศิษย์ทั้งหลายที่ได้รับข่าวความเป็นอาพาธของท่านพระอาจารย์แล้ว ต่างก็มุ่งหน้าเข้าไปนมัสการเพื่อเยี่ยมเยียนอาการป่วยของท่านโดยเฉพาะแล้ว พระเดชพระคุณท่านเจ้าคุณพระธรรมเจดีย์ (จูม พนฺธุลเถระ) ท่านเป็นห่วงในท่านพระอาจารย์มาก เมื่อท่านได้รับข่าวอาการป่วยของท่านอาจารย์เช่นนั้น ท่านต้องรีบจัดหายาและเครื่องสักการะต่างๆ แล้วนำพวกญาติโยมเดินทางเข้าไปนมัสการกราบเท้าและถวายยากับเครื่องสักการะต่อท่านอาจารย์ให้ได้ เพราะพระเดชพระคุณท่านเคยเป็นสานุศิษย์ของท่านอาจารย์มาตั้งแต่ยังเป็นสามเณรจูมอยู่โน้น และเป็นสานุศิษย์ที่ดีมาแต่เบื้องต้น

ท่านพระอาจารย์เคยเล่าให้พวกข้าพเจ้าฟังว่า ตั้งแต่สมัยพระเดชพระคุณท่านยังเป็นสามเณรอยู่ด้วยท่านนั้น เป็นสามเณรที่โตกว่าเพื่อน มีนิสัยเคารพอ่อนน้อมยำเกรง เชื่อถ้อยฟังคำ บอกง่ายใช้เร็ว และสนใจต่อการศึกษา ครั้นต่อมาภายหลัง พระเดชพระคุณท่านก็ได้รับการศึกษาทางฝ่ายปริยัติธุระจนถึงได้เป็นเปรียญกับเพื่อน และได้รับภาระทางฝ่ายบริหารคณะสงฆ์มาโดยลำดับ ถึงกับได้มีหน้าที่เป็นเจ้าคณะมณฑลอุดรธานีและเป็นเจ้าคณะภาคผู้ช่วยเป็นที่สุด ทางสมณศักดิ์ก็ได้เลื่อนชั้นขึ้นจนถึงเป็นชั้นธรรม ถึงแม้พระเดชพระคุณท่านจะได้ดำรงตำแหน่งและดำรงสมณศักดิ์ที่สูงกว่าท่านพระอาจารย์สักปานใดก็ตาม ท่านหาได้ลืมบุญคุณของท่านอาจารย์ไม่ มีความเคารพนำเกรงอ่อนน้อมถ่อมตน เชื่อฟังถ้อยคำ สนใจต่อการรับโอวาทอยู่เช่นเดิม

ท่านไม่เคยแสดงอาการทะนงตน เย่อหยิ่ง ลำพองตน ไม่เคยอวดว่าตนฉลาดกว่า ดีกว่า ไม่เคยลบหลู่ดูหมิ่น ข้ามเกินต่อท่านพระอาจารย์แต่ประการใด เมื่อเข้าไปหาท่านพระอาจารย์ก็ทำตัวเป็นสานุศิษย์อยู่เสมอ ไม่แสดงท่าทีความเป็นผู้ใหญ่ผู้สูงผู้ฉลาดเหินให้ปรากฏ เมื่อท่านได้รับข่าวว่าท่านพระอาจารย์พักอยู่ในสถานที่ใด ท่านต้องถือโอกาสไปนมัสการกราบเท้าและรับโอวาทอยู่เสมอ ทั้งเป็นตัวนำของหมู่คณะตลอดถึงญาติโยมให้ได้รับโอวาทและให้ได้บำเพ็ญกุศลต่อท่านพระอาจารย์ เช่นบวชนาคเป็นต้น เมื่อท่านพระอาจารย์ต้องการจะใช้อย่างไร หรือจะให้ไปในสถานที่ใด ท่านต้องไป ไม่ว่ายากหรือง่าย ใกล้หรือไกล เมื่องานที่สำคัญเกิดขึ้นภายในวัดของท่าน ถ้าเห็นว่าจะไม่เป็นการลำบากต่อท่านพระอาจารย์แล้ว ท่านต้องติดตามไปอาราธนานิมนต์ให้ท่านพระอาจารย์ได้ไปร่วมในงานเสมอ

เมื่อก่อนเข้าพรรษา ท่านพระเดชพระคุณพร้อมด้วยญาติโยม ได้เดินทางเข้าไปนมัสการกราบเท้าท่านพระอาจารย์ พักอยู่พอสมควรแล้วก็เดินทางกลับ แต่ก่อนจะกลับ ท่านยังได้เป็นห่วงในท่านพระอาจารย์มาก ท่านมีคำสั่งให้พวกข้าพเจ้า ตลอดถึงญาติโยมทุกคนให้ตั้งใจปรนนิบัติพยาบาลรักษาท่านพระอาจารย์ด้วยความไม่ประมาท เมื่ออาการป่วยของท่านพระอาจารย์หนักหรือเบาประการใด ให้แจ้งข่าวไปให้ท่านทราบเสมอ ถ้าอาการหนักก็ให้เจ้งข่าวไปหาท่านโดยรีบด่วนเท่าที่จะด่วนได้

สำหรับอาการป่วยของท่านอาจารย์นั้น แม้พวกข้าพเจ้าจะถวายยกรักษาท่านโดยประการใด ก็คงมีอาการทรงกับทรุดเท่านั้น ยาที่พอจะให้อาการป่วยของท่านทุเลาไปได้บ้างนั้น พวกข้าพเจ้าก็ได้สั่งเอาจากนางทิพย์ เหล่าไพบูลย์ จังหวัดอุดรธานีบ้าง จากนายวัน คมนามูล จังหวัดนครราชสีมา บ้าง และพากันขวนขวายหามาจากทางอื่นบ้าง แต่มีอาการแปลกอยู่บ้าง เมื่อพวกข้าพเจ้าถวายการรักษาท่านให้จริงจังอย่างรักษาคนป่วยทั้งหลาย อาพาธของท่านจะมีอาการทรุดหนักลงไปทุกที ถ้าถวายการรักษาไปตามธรรมดา อาการของท่านก็พอทรงตัวไป ฉะนั้น จึงเป็นเหตุให้พวกข้าพเจ้าผู้อุปัฏฐากอยู่ใกล้ชิดจนปัญญาเหมือนกัน ได้แต่ปรับทุกข์ต่อกันเท่านั้น

จบอัตโนประวัติที่ท่านเขียนไว้ด้วยลายมือท่านเพียงเท่านี้

.............................................................

คัดลอกมาจาก ::
http://www.dharma-gateway.com/